کرملین و نگاه راهبردی به دمشق گفتگو با دکتر محمود شوری کارشناس مسائل اوراسیا

فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

مقدمه: در چند دهه گذشته کرملین همواره نگاهی راهبردی و استراتژیک به سوریه داشته است و در واقع به سوریه به عنوان یکی از متحدان مهم خاورمیانه ای خود می نگریسته است. در یک سال اخیر هم همزمان با تحولات سیاسی در داخل سوریه کرملین نیز نگاهی متفاوت با غرب به دمشق داشته است. در این راستا برای شناخت بیشتری از دامنه این روابط و نگاه به نوع حمایت روسیه از سوریه به گفتگویی با دکتر محمود شوری پرداختیم. ایشان مدیر گروه مطالعات اوراسیا مرکز تحقیقات استراتژیک، پژوهشگر مسائل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز و همچنین دارای پژوهش ها و آثاری در این زمینه است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین مولفه های دخیل در سیاست خارجی روسیه در قبال تحولات و بحران یک سال اخیر سوریه چه بوده است ؟

سوریه همواره به عنوان متحد شوروی و روسیه در منطقه خاورمیانه محسوب می شده است. این کشور به عنوان پایگاه مهمی است که روس ها از راه آن در منطقه خاورمیانه و مسائلی مانند فلسطین و اسرائیل نقش تاثیر گذاری داشته اند. من فکر میکنم اهمیت بعد استراتژیکی مهمترین مولفه در روابط دو کشور است و سوریه میتواند در موازنه قوای منطقه ای برای کرملین نقش داشته باشد. به اعتقاد من سوریه مهمترین حوزه موقعیت استراتژیک روسیه در بحران های خاورمیانه است. روس ها بعد از فروپاشی شوروی بسیاری از متحدان خود در خاورمیانه را از دست دادند، اما سوریه به عنوان مهمترین پایگاه آنان باقی مانده و هر زمانی که روسیه خواسته اند تاثیر و نقشی در منطقه داشته باشد از راه سوریه این تاثیرگذاری خود را اعمال کرده اند. گذشته از این روسیه به لحاظ اقتصادی هم روابط گسترده ای با سوریه داشته و دارد. از نظر نظامی هم سوریه یکی از خریداران اصلی تسلیحات  روسیه به شمار می آید. در واقع عوامل بالا مجموعه عواملی است که نگاه روس ها را به سوریه شکل می دهند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مقامات روسیه اعلام کرده اند که مسکو از ضرورت انجام اصلاحات در سوریه حمایت می‌کند. در این حال میزان حمایت روسیه از انجام اصلاحات در سوریه تا چه حدی است ؟

روس ها می دانند که در شرایط موجود جهانی دولت ها نمی توانند همانند گذشته به اداره کشور بپردازند ، لذا روس ها هم به این نتیجه رسیده اند که اگر بخواهند سوریه و دولت بشار اسد را به عنوان متحد خود درخاورمیانه داشته باشند چاره ای جز انجام اصلاحات هدایت شده و کنترل شده توسط دمشق نیست. یعنی از راه اصلاحات فشارهای سیاسی داخلی و خارجی از سوریه برداشته شود. روس ها می خواهند تا به نحوی فشار بر دمشق کاهش یابد. در این بین از ابتدای درگیری ها در سوریه روس ها بر روی این مساله تاکید داشته اند که دمشق خود دست به ابتکار عمل زند و با باز کردن فشای سیاسی از رادیکالیزه شدن فضا جلوگیری کرده و تا حدی مخالفت ها را کنترل کند. در این راستا آنان همچنان روی این نکته تاکید دارند و همچنان از اصلاحات کنترل شده در سوریه  پشتیبانی می کنند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نظر شما ممکن است فشار روسیه بر بشار اسد برای انجام اصلاحات بیشتر افزایش یابد؟

فشارهای روسیه می تواند فشارهای محدودی باشد. چرا که روسها دوست ندارند در شرایطی که دولت اسد در داخل با فشارهای زیادی روبرو است و از طرف غربی ها نیز اینچنین فشاری را تحمل میکند از طرف متحدان خود هم با فشارهایی بیشتر روبرو باشد. در این بین توصیه ها و مشورتهایی که به دولت سوریه می دهند بر محور اصلاحات کنترل شده است. یعنی روش روسیه روش توصیه و مشورت است تا تحمیل و اجبار.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: روسیه پس از وتوی قطعنامه غرب علیه سوریه در سازمان ملل در اواخر آبان ماه ناوهای خود را به سوی آبهای منطقه ای سوریه حرکت داده است. در این میان این رویکرد روسیه چگونه مورد ارزیابی شما قرار می گیرد؟

در واقع بحث اعزام ناوگان روسی به آبهای سوریه مربوط به سال 2010 میلادی است. روس ها به طور دوره ای ناوگان خود را به این منطقه می فرستاده اند و الزاما نیز این ناوگان ارتباطی با تحولات کنونی در سوریه ندارد، اما باید گفت در شرایط کنونی اعزام ناوگان روسی می تواند معناهایی دیگر هم داشته باشد و بسیاری این کنش روسیه را به عنوان حمایت نظامی روسیه از سوریه می دانند. در این حال روس ها معتقدند این ناوگان (که چند ماه دیگر به بندرطرطوس سوریه میرسد) ربطی به مسائل سوریه ندارد، ولی ناظران غربی این کنش را حمایت از سوریه تلقی میکنند. آنچه مشخص است روس ها با هر گونه مداخله خارجی (چه مداخله سیاسی و چه نظامی ) در سوریه مخالفند و معتقدند که مسائل داخلی سوریه باید توسط خود مردم این کشور حل و فصل گردد. در این حال چون تجربه لیبی و همراهی با غرب تجربه مناسبی برای روس ها نبود در مورد سوریه (به دلیل اهمیت ویژه سوریه و از دست ندادن پایگاه ها در خاورمیانه) به طور جدی از این کشور حمایت خواهند کرد. من فکر نمیکنم غربی ها تا زمانی که رضایت روس ها را به دست نیاورده باشند دست به اقدام نظامی مستقیم و مداخله در سوریه زنند. یعنی اگر روسیه با این رویکرد مخالف باشد غربی ها هم دست به حمله نخواهند زد و غرب روابط با روسیه را فدای سوریه نخواهد کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به رویکرد  غرب ارسال سلاح هایی از سوی مسکو به دمشق در چند ماه گذشته نشانه چیست؟

 روسیه با ارسال این سلاح ها به نوعی حمایت خود را از سوریه اعلام میکند. در این حال سلاح هایی که روسیه به سوریه ارسال میکند تاثیری چندان در تحولات داخلی سوریه ندارد. چرا که سوریه به حد کافی دارای تسلیحات برای کنترل مسائل داخلی خود هست. در این حال این رویکرد مسکو به نوعی اعلام حمایت است. از طرف دیگر نیز این امر می تواند در قبال تعهدات قبلی روسیه به دمشق باشد. یعنی ارسال سلاح ها هم در چارچوب این تعهدات قرار گیرد .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: تا چه حدی ممکن است حمایت مسکو از دمشق چالشی بین روسیه و کشورهای غربی ایجاد کند؟

بی شک مساله سوریه برای مسکو مهم است و اگر غربی ها بخواهند روی مواضع خود پافشاری کنند تنشهایی بین روسیه وغرب در این زمینه شکل خواهد گرفت. پیش بینی من این است که غربی ها در مورد سوریه سعی میکنند تا از راه داخل سوریه رویکرد های مورد نظر خود را به پیش برند و یا موافقت روسیه را به شکل معامله و یا… جلب کنند. یعنی اگر بدون رضایت مسکو دخالت غرب در سوریه روی دهد ما شاهد تنش بیشتر و جدی تری در روابط غرب و روسیه خواهیم بود .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: پس از وتوی قطعنامه ضد سوری از سوی روسیه و همچنین چین، آیا مسکو می تواند همچنان همراهی چین را در حمایت از سوریه با خود داشته باشد ؟

چینی ها تا کنون نشان داده اند که در اینگونه از مسائل پشت سر روسیه حرکت میکنند. از نگاه چینی ها اینکه کشورهایی (که در جبهه مخالف غرب در خاورمیانه هستند) با تغییراتی روبرو شوند نکته مثبتی تلقی نمیشود. یعنی چینی ها ماینلد که همچنان کشورهایی در خاورمیانه غرب را آزار دهند، اما در این امر هزینه ای نمی کنند و بیشتر پشت سر روسیه حرکت خواهند کرد. بنابراین درهر دو صورت مخالفت و موافقت با اقداماتی بر ضد سوریه، چین نیز روسیه را همراهی خواهد کرد .

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نوع کنشگری ترکیه در حمایت از مخالفان سوری بشار اسد، مسکو در قابل این رویکرد آنکارا چه سیاستی را پیگیری میکند ؟

در شرایط جدید منطقه ای نوعی رقابت بین قدرت های منطقه ای آغاز شده است. در این بین ترکیه، ایران و روسیه به عنوان قدرت های منطقه ای تلاش میکنند تا شرایط منطقه ای را در راستای منافع ملی خود سوق دهند. ترکیه در مسائل سوریه هم خطر سیر خاص خود را دنبال میکند.

 در چند سال اخیر روابط روسیه و ترکیه در وضعیت بهتری قرار گرفته است و دو کشور تلاش کرده اند تا روابط استراتژیکی با هم داشته باشند. من تصور میکنم که مساله سوریه می تواند بر روابط کلی روسیه و ترکیه تاثیر منفی گذارد و روس ها از نقشی که ترکیه ها در این حوزه ایفا میکند خیلی خشنود نیستند.

 مرکز بین المللی مطالعات صلح: سناریو های آینده و نگاه کرملین به تحولات در سوریه چیست ؟

 نوع رویکرد آینده روسیه به سوریه تا حد زیادی به مسائل داخلی سوریه بستگی دارد. من فکر میکنم که اگر مخالفت ها در سوریه افزایش یابد و مخالفان خواست خود را به دولت بشار اسد تحمیل کنند و یا با کمک کشورهای غربی  بتوانند دست به تغییر رژیم در سوریه زنند شرایط برای روسیه بسیار سخت خواهد شد. در شرایط کنونی روس ها به راهکارهایی برای تداوم وضع موجود فکر میکنند و اینکه در آینده شرایط بطور ماهوی تغییر کند چندان مطرح نیست. بی شک اگر نظام سوریه دستخوش دگرگونی شود تنش هایی را با مسکو خواهد داشت، اما این امر نمی تواند خیلی طولانی مدت باشد.

در مورد مداخله عملی در سوریه وضعیت تا حدی متفاوت است و بی شک سوریه برای روسیه خیلی مهم است. من تصور میکنم که غربیها مانند قطعنامه قبلی بدون رضایت روسیه دست به اقدامی از راه شورای امنیت نخواهند زد. اینکه روس ها تا چه اندازه ای  با غربی ها همراه شوند  منوط به این مساله است که روس ها امتیاز بسیار بزرگی را از غربی ها بگیرند و این امر نیز بعید است که غرب در چنین شرایطی چنین امتیازی به روسها دهد. من پیش بینی میکنم که مسکو در قبال دمشق به سادگی کوتاه نخواهد آمد و برخلاف برداشت ایرانی (اهل معامله بودن روس ها )روس ها در مورد سوریه با وضعیت متفاوتی نگاه میکنند. وضعیت نگاه روسیه در مورد سوریه را میتوان با نگاه مسکو به جمهوری های شوروی سابق (مثلا با طرح عضویت گرجستان در ناتو شاهد لشگرکشی مسکو به گرجستان بودیم و عملا نیز بحث عضویت گرجستان در ناتو پایان یافت) مقایسه کرد. یعنی بحث سوریه تا همین حد برای روسیه اهمیت دارد و اگر مسکو بخواهند سوریه را واگذارکند باید نقش خود را در خاورمیانه برای همیشه کنار گذارد در حالی که سوریه برای آنان بسیار مهم است.