راهبرد ژئوپلیتیک فرانسه؛ از بحران اوکراین تا شناسایی فلسطین

 

فاطمه خادم شیرازی

 پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

 

در ماه‌های اخیر، تحولات میدانی و بحران انسانی غزه، بستر تغییرات جدی در رویکرد بازیگران اروپایی، به‌ویژه فرانسه، نسبت به مسأله فلسطین را فراهم ساخته است. فرانسه که در سال‌های گذشته به صورت سنتی از راه‌حل دو دولت حمایت می‌کرد، اکنون با قدرت و وضوح بیشتری از تشکیل کشور مستقل فلسطین دفاع کرده و آماده شناسایی رسمی این دولت است. این موضع همزمان با ابراز عزم مشابه از سوی اسپانیا، ایرلند و نروژ، از یک سو موجی از حمایت نمادین و سیاسی در اروپا ایجاد کرده و از سوی دیگر با اعتراض و واکنش تند اسرائیل روبرو شده ،(1)و صف‌بندی جدیدی را میان اروپا و اسرائیل رقم زده است. این تغییر رویکرد فرانسه متأثر از چه عوامل راهبردی است؟

 

۱. دلایل بنیادین فرانسه برای به رسمیت شناختن دولت فلسطین

الف) ریشه‌های راهبردی سیاست فرانسه

فرانسه به عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران دیپلماتیک غرب، طی ۷۰ سال گذشته کوشیده است موازنه‌ای میان تعهد تاریخی به اسرائیل و حمایت حقوقی و نمادین از “حق تعیین سرنوشت فلسطینیان” برقرار کند. این رویکرد چند پایه اصلی دارد:

• حقوق بین‌الملل: اتکا بر قطعنامه‌های تاریخی سازمان ملل  که پایه مشروعیت موضع فرانسه در حمایت از راه‌حل دو دولت است.
• حساسیت سیاسی داخلی: حضور پرشمار یهودیان (بزرگ‌ترین جامعه یهودی و مسلمان اروپا در فرانسه) ایجاب می‌کند سیاستی متوازن، دور از افراط و قابل پذیرش برای هر دو جامعه اتخاذ شود.
• سرمایه‌گذاری دیپلماتیک تاریخی: فرانسه سابقه‌ای طولانی در حمایت از سازمان آزادی‌بخش فلسطین، رای مثبت به عضویت فلسطین به عنوان “کشور ناظر غیر عضو” در سازمان ملل (۲۰۱۲)، و ارتقای جایگاه دیپلماتیک نمایندگی فلسطین در پاریس دارد.
• اهداف انسانی و پروژه‌های توسعه‌ای: با همکاری مستقیم و غیرمتمرکز سالانه بیش از یک میلیون یورو توسط حدود ۵۰ دولت محلی فرانسه ، حمایت از زیرساخت، آب، بهداشت و آموزش در فلسطین تقویت شده است.(2)

2- پیوندهای ژئوپلیتیک و نقش فرانسه در خاورمیانه

فرانسه به عنوان یکی از قدرت‌های تاریخی و استعماری سابق در خاورمیانه، همواره نقش فعالی در تحولات منطقه ایفا کرده است. از زمان ریاست جمهوری شارل دوگل، فرانسه سیاستی موسوم به «سیاست عربی» را در پیش گرفت که هدف آن تقویت روابط با کشورهای عربی و حفظ تعادل در مناقشه اسرائیل و فلسطین بود. این سیاست در دوران امانوئل مکرون نیز ادامه یافته است.(3) حرکت فرانسه و برخی دولت‌های اروپایی به سمت شناسایی کشور فلسطین، از منظر ژئوپلیتیکی و حقوقی متأثر از چند عامل راهبردی است: 

• حفظ اعتبار اخلاقی و حقوقی اروپا: با توجه به شکست میانجی گری‌های سنتی آمریکا و افزایش مخاطرات ناشی از ادامه اشغالگری اسرائیل، کشورهای اروپایی برای بازسازی اعتبار و نفوذ خود در تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا، چاره‌ای جز ورود فعال به موضوع فلسطین نیافته‌اند. شناسایی فلسطین، نشانه مستقل‌سازی سیاست خارجی اروپا در مقابل یک‌جانبه‌گرایی واشنگتن و تل‌آویو است .(4)

• پاسخ به فشار فزاینده افکار عمومی داخلی: با گسترش اعتراضات مردمی و افزایش انتقادات رسانه‌ای از دولت‌های اروپایی در قبال بحران انسانی غزه، متعادل‌سازی سیاست خارجی برای جذب حمایت داخلی به ضرورتی غیرقابل اجتناب بدل شده است. این مسئله نقش مهمی در اتخاذ مواضع جدید فرانسه و هم‌پیمانانش دارد .(5)
• مدیریت روابط با جهان عرب و اسلامی: فرانسه، به‌دلیل منافع ژئوپلیتیک و اقتصادی، ناگزیر از تعامل همزمان با جهان عرب/اسلامی و اسرائیل است. فرانسه روابط تاریخی و اقتصادی عمیقی با لبنان و کشورهای خلیج فارس دارد. حمایت از دولت فلسطین می‌تواند به تحکیم این روابط کمک کند، به ویژه که کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی و مصر از این طرح استقبال کرده‌اند. فرانسه با همکاری عربستان سعودی در برگزاری کنفرانس سازمان ملل در ژوئن ۲۰۲۵، نشان داده است که به دنبال ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای برای حل این مناقشه است. حمایت نمادین/عملی از فلسطین، پاسخی به انتظار کشورهای عربی و تلاش برای باز کردن کانال‌های اقتصادی و امنیتی جدید با این کشورهااست.(6)

• کنترل مخاطرات و پیامدهای امنیتی درون اروپا: افکار عمومی در اروپا و جهان به شدت از حقوق فلسطینیان حمایت می‌کند. فرانسه با توجه به این فشارها و تعهدات خود به حقوق بین‌الملل، از جمله قطعنامه‌های سازمان ملل، اقدام به حمایت از تشکیل دولت فلسطین کرده است. (7)وقوع بحران غزه، با توجه به وجود جمعیت قابل ملاحظه مسلمان در فرانسه و سایر کشورهای اروپایی، می‌تواند به افزایش تنش‌های داخلی، رشد افراط‌گرایی و رادیکالیزاسیون بینجامد. اتخاذ موضع فعال‌تر علیه تضییع حقوق فلسطینیان، ابزاری برای مدیریت فضای داخلی و کاهش زمینه‌های ناامنی بالقوه است .(8)

 

• 3. پیوند با شکست اتحادیه اروپا در بحران اوکراین

الف) بحران اوکراین؛ افول نقش رهبری اروپا

شکست اروپا در ایجاد “جبهه‌ای مستقل و موثر” برابر روسیه، و تبدیل بحران اوکراین به صحنه رقابت نهایی میان آمریکا و روسیه عملاً اروپای سیاسی را به حاشیه رانده است. ناکامی در شکل‌دهی یک سیاست واحد دفاعی-امنیتی و افت شدید تاثیرگذاری شورای امنیت و اتحادیه اروپا، باعث شده بازیگران اروپایی خاص، به‌ویژه فرانسه، بازیابی وجهه و نقش خود را در صحنه‌های دیگر دنبال کنند.

ب) میدان فلسطین؛ محل جبران و بازگشت اعتبار دیپلماتیک اروپا

در شرایط انفعال اروپا در شرق، صحنه فلسطین–اسرائیل فرصتی برای کنش فعال جدید است. فرانسه می‌کوشد با ابتکار دیپلماتیک (تأکید بر به‌رسمیت‌شناسی دولت فلسطین) و ائتلاف‌سازی جدید در سطح جهانی و منطقه‌ای، استقلال تصمیم‌سازی و بازیگری خود را بازسازی کند. این اقدام همان‌قدر هدف فرامتنی است که واکنش به تحولات میدانی.(9)

4-نظم جدید منطقه‌ای و کاهش نفوذ اسرائیل

فرانسه با حمایت از تشکیل دولت فلسطین، به دنبال کاهش نفوذ اسرائیل و متحدانش در منطقه است. این اقدام می‌تواند به بازتعریف نظم منطقه‌ای و تقویت نقش کشورهای عربی و اروپایی در حل مناقشات خاورمیانه کمک کند. همچنین، فرانسه با این کار تلاش می‌کند تا از تشدید تنش‌ها جلوگیری کرده و امنیت جمعی در منطقه را تضمین کند.(10)

 

 

`چشم انداز

سیاست فرانسه در به‌رسمیت‌شناختن دولت فلسطین را باید در چارچوب تلاش برای احیای نقش فعال و مستقل اروپا در مناسبات خاورمیانه پس از تضعیف پرستیژ غرب در بحران اوکراین، و همسویی با موج جهان شمول حمایت از حقوق فلسطینیان ارزیابی کرد. این سیاست اگرچه می‌تواند موجب فاصله‌گذاری (و حتی تنش‌های محدود) با اسرائیل/آمریکا شود، اما عملیاتی شدن آن بستگی به ملاحظات کلان امنیتی، اقتصادی و تعاملات آینده فرانسه با کشورهای عربی خصوصاً در حوزه خلیج فارس دارد.

References

1.https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/05/28/spain-norway-and-ireland-formally-recognize-palestinian-state-raising-diplomatic-pressure-on-israel_6131110_4.html

2.https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/israel-palestinian-territories/peace-process/

3.https://www.rfi.fr/en/international/20250419-does-macron-pledge-on-palestine-signal-a-return-to-french-arab-policy

4.https://carnegieendowment.org/2024/05/30/continental-shift-could-europe-change-equation-on-palestine-and-israel-pub-93913?lang=en&center=europe

5.https://www.france24.com/en/middle-east/20240125-france-calls-for-ceasefire-in-gaza-amid-un-move

6.https://www.aljazeera.com/news/2025/4/10/mapping-which-countries-recognise-palestine-in-20257

7.https://www.aljazeera.com/news/2025/5/20/uk-france-and-canada-threaten-concrete-actions-against-israel

8.https://www.bbc.com/news/world-europe-68907903

9.https://www.france24.com/en/middle-east/20250603-france-bears-the-brunt-of-israel-s-isolation-ire

10.https://www.diplomatie.gouv.fr/en/country-files/israel-palestinian-territories/peace-process