افغانستان و استراتژی چند جانبه ازبکستان: همکاری در سایه رقابت‌های ژئوپلیتیکی

 

فاطمه خادم شیرازی

 پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

 

سیاست ازبکستان به عنوان یکی از کشورهای کلیدی آسیای مرکزی ،در قبال افغانستان به شدت تحت تأثیر عوامل منطقه‌ای و بین‌المللی است و به صورت عمل گرایانه و چندجانبه‌گرایانه سازمان‌دهی شده است. این سیاست با تأکید بر دیپلماسی، همکاری‌های منطقه‌ای و ایجاد توازن بین مسائل امنیتی و اقتصادی برای مقابله با تهدیداتی است که از بی‌ثباتی افغانستان ناشی شده و ممکن است به آسیای مرکزی سرایت کند ؛شکل گرفته است.ازبکستان در رابطه با افغانستان با چالش‌های پیچیده‌ای در حوزه‌هایی چون تغییرات جمعیتی، سیاست‌های آبی، تعامل با طالبان، و رقابت‌های منطقه‌ای مواجه است. آیا سیاست‌های عمل‌گرایانه ازبکستان برای حفظ توازن بین مسائل امنیتی و اقتصادی به عنوان یک بازیگر کلیدی در فرآیندهای منطقه‌ای و بین‌المللی مرتبط با افغانستان باقی خواهد ماند؟

 

1- سیاست عمل گرایانه و چندجانبه‌گرایانه

سیاست عمل گرایانه و چندجانبه‌گرایانه سیاست خارجی منطقه‌ای ازبکستان بر پنج جنبه خاص از رویکرد سیاسی بنا شده است. اولاً، ازبکستان از عمل تحت هرگونه ایدئولوژی وحدت‌بخش خودداری می کند. ثانیاً، رئیس جمهور این کشور اراده سیاسی خود را برای مشارکت در بحث در مورد مسائل حساس، از جمله مدیریت آب‌های فراملی، منابع انرژی و علامت‌گذاری و تعیین حدود مرزی، نشان داده است. ثالثاً، آنچه دولت فعلی ارائه می‌دهد، نوعی سبک از منطقه‌گرایی است. این شکل از منطقه‌گرایی فاقد اجبار است و بیشتر با احترام به حاکمیت ملی و یک بردار سیاست خارجی غیر محدود از کشورهای شرکت‌کننده مشخص می‌شود. هدف آن تقویت همکاری منطقه‌ای در حوزه‌های حیاتی مانند امنیت، تجارت و اتصال حمل و نقل است. چهارم، رویکرد ازبکستان برای تأمین امنیت رویکردی منطقه‌ای‌ است،مانند ایده ساخت یک «کمربند امنیتی» در اطراف ازبکستان را که از نظر جغرافیایی منطقه آسیای مرکزی را پوشش و ترویج می‌دهد. در نهایت، دولت ازبکستان علاقه‌مند به استفاده از پتانسیل منطقه برای نیازهای اقتصادی داخلی و ارتباطات حمل و نقل با هماهنگ‌سازی سیاست‌های منطقه‌ای در این مناطق برای رسیدن به مسیرهای اصلی بازار جهانی است.(1)

در همین راستای سیاست ،افغانستان یک موضوع مداوم برای پویایی منطقه‌ای در آسیای مرکزی است. به طور سنتی، آسیای مرکزی تمایل دارد روابط خوب یا عمل گرایانه‌ای با افغانستان داشته باشد، صرف نظر از این که چه کسی در قدرت است. از زمان خروج آمریکا از این کشور و به قدرت رسیدن طالبان، کشورهای آسیای مرکزی روابط خود را با طالبان از سر گرفته‌اند.ازبکستان اولین کشوری بود که این کار را انجام داد.(2)ازبکستان تلاش می‌کند به جای اتخاذ مواضع ایدئولوژیک یا تکیه بر نگاه‌های قطبی‌شده، یک سیاست واقع‌بینانه و مبتنی بر شرایط موجود را دنبال کند. ازبکستان برمبنای همین سیاست ،با وجود عدم شناسایی رسمی طالبان به عنوان دولت قانونی افغانستان، کانال‌های دیپلماتیک با آن‌ها را باز نگه داشته است. این تعامل با هدف تضمین امنیت مرزهای خود، ارسال کمک‌های بشردوستانه به افغانستان و جلوگیری از بی‌ثباتی منطقه‌ای،انجام می‌شود. این موضع، نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری و دوری از برخوردهای افراطی است.(3)

همچنین ازبکستان به دنبال ایفای نقش یک میانجی در میان گروه‌های مختلف افغان و بازیگران منطقه‌ای است. این کشور تلاش دارد با پرهیز از اتخاذ مواضع خصمانه، خود را به عنوان پل ارتباطی بین کشورهای منطقه و افغانستان معرفی کند.ازبکستان همچنین با قدرت‌های بزرگ نظیر چین، روسیه و آمریکا همکاری می‌کند تا به راه‌حل‌های جامع‌تری در قبال وضعیت افغانستان برسد. این تعاملات نشان از رویکرد چندجانبه‌گرایانه دولت تاشکند دارد.

 

• 2. امنیت و مرزهای شمالی افغانستان

پنج جمهوری آسیای مرکزی، با وجود منابع غنی انرژی، به ویژه در دره فرغانه، محل درگیری بین گروه‌های قومی مختلف بوده‌اند. اصلاحات سیاسی متزلزل، شرایط اقتصادی شکننده و مشکلات اجتماعی رو به رشد، زمینه مساعدی را برای ظهور اسلام‌گرایی رادیکال فراهم کرد و راه را برای نفوذ شبکه‌های اسلام‌گرای خارجی به آسیای مرکزی هموار ساخت.

مرزهای مورد مناقشه آسیای مرکزی برای قاچاق سلاح و مواد مخدر از افغانستان نفوذپذیر بوده‌اند. افراط‌گرایی مذهبی و رادیکالیسم همچنان چالش‌های عمده‌ای هستند و نیروهای بی‌ثبات‌کننده‌ای مانند طالبان و شبکه حقانی، القاعده، داعش و جنبش اسلامی ازبکستان (IMU) همچنان امنیت منطقه‌ای را به خطر می‌اندازند. دولت اسلامی خراسان امروز از اعضای تحریک طالبان پاکستان، جنبش اسلامی ازبکستان و حتی برخی از اعضای سابق طالبان افغانستان تشکیل شده است. دولت ازبکستان هرگز فاش نکرده است که چه تعداد از شهروندانش مظنون به پیوستن به گروه‌های افراطی در خارج از کشور هستند.(4)ازبکستان با تهدید حضور جنبش اسلامی ازبکستان (IMU) در افغانستان، که بخشی از شاخه خراسان داعش است، مواجه است .(5)

قاچاق مواد مخدر یکی از بزرگترین مشکلاتی که از افغانستان به سمت مرزهای ازبکستان سرریز می‌شود. افغانستان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده تریاک و هروئین در جهان شناخته شده و مسیر قاچاق مواد از افغانستان، اغلب از طریق آسیای مرکزی عبور می‌کند. این مسئله منابع مالی گروه‌های تروریستی را تقویت می‌کند،تهدید اجتماعی و امنیتی بزرگی برای جوامع محلی در ازبکستان ایجاد می‌کند.همچنین بی‌ثباتی اقتصادی و امنیتی در افغانستان باعث مهاجرت‌های گسترده به سمت مرزهای ازبکستان می‌شود. این مسئله می‌تواند فشار زیادی بر روندهای مدیریتی و منابع انسانی ازبکستان وارد کند. در همین راستا ازبکستان برای جلوگیری از سرریز تهدیدات ناشی از ناامنی در افغانستان، یک سری اقدامات امنیتی و سیاسی از جمله تقویت مدیریت مرزی و پایگاه‌های نظامی با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، همکاری اطلاعاتی با کشورهای منطقه وسازمان‌های منطقه‌ای همکاری شانگهای (SCO) و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) انجام داده است.(6)

تعامل با طالبان نیز برای جلوگیری از عدم کنترل مرزها بخشی از سیاست عملگرایانه و واقع‌بینانه این کشور است. طالبان نیز که تشنه‌ی به رسمیت شناخته شدن و مشروعیت بین‌المللی هستند، به نظر می‌رسد که در تلاش برای برآورده کردن برخی از خواسته‌های ازبکستان هستند. در آگوست 2022، شاخه خراسان دولت اسلامی (ISKP) حملات موشکی به ازبکستان را از خاک افغانستان آغاز کرد. در همین راستا، هیاتی از وزارت امور مرزها و قبایل طالبان به ازبکستان سفر کردند تا به همتایان خود اطمینان دهند که به گروه‌های شورشی اجازه نخواهند داد از خاک افغانستان علیه ازبکستان استفاده کنند.(7)

 

3- نقش اقتصادی به عنوان ابزار ثبات‌سازی

ازبکستان در گذشته، به دلیل نگرانی از نفوذ گروه‌های افراط‌ گرا و بی‌ثباتی در افغانستان، رویکردی عمدتاً امنیت‌محور در قبال این کشور اتخاذ کرده بود. با این حال، پس از سال ۲۰۱۶ و به ویژه بعد از خروج نیروهای آمریکایی و بازگشت طالبان، تاشکند به این نتیجه رسیده است که بی‌ثباتی در افغانستان ریشه در مشکلات اقتصادی و فقر گسترده دارد. بنابراین، همان‌طور که از گزارش ACAPS (۱۴ مارس ۲۰۲۵) مشهود است، ازبکستان به جای تأکید صرف بر جنبه‌های امنیتی، اکنون تأمین ثبات افغانستان را از طریق توسعه اقتصادی و کاهش فقر دنبال می‌کند. این تغییر در سیاست با حمایت مالی، توسعه زیرساخت‌ها و تجارت تقویت شده است. با تقویت روابط اقتصادی و حمایت از توسعه زیرساخت‌ها در افغانستان، می‌توان به ثبات بلندمدت در این کشور و در نتیجه امنیت ازبکستان دست یافت. این تغییر رویکرد از امنیت‌محور به اقتصادمحوربا منافع ملی ازبکستان همسو است که به دنبال تبدیل شدن به یک مرکز تجاری اوراسیا است.(8)

از طرفی ازبکستان می داند افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، می‌تواند به شریانی اقتصادی تبدیل شود که آسیای مرکزی را به جنوب آسیا و خاورمیانه متصل ‌کند. ازبکستان با آگاهی از همین پتانسیل، بر سرمایه‌گذاری اقتصادی در افغانستان تمرکز دارد.در واقع ازبکستان به عنوان یک شریک اقتصادی کلیدی برای افغانستان در پروژه‌های زیربنایی حیاتی مشارکت فعال دارد. لذا تغییر قدرت در افغانستان سبب شد، بازیگران منطقه‌ای به ارزیابی مجدد رویکرد خود و ایجاد تعادل بین خطرات امنیتی و منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی بپردازند.

با وجود این نگرانی‌ها، اکثر کشورهای آسیای مرکزی سفارتخانه‌های خود را در کابل باز نگه داشتند و تعامل سیاسی و اقتصادی با طالبان را آغاز کردند. از سوی دیگر، طالبان که به دلیل تحریم‌ها، دارایی‌های مسدود شده، کاهش کمک‌های خارجی، بحران آب و عدم به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی با بحران مالی مواجه بود، یک سیاست خارجی اقتصادمحور را در پیش گرفت. این شامل اعلام گسترش زیرساخت‌های حمل و نقل، مانند کریدور راه‌آهن مزارشریف-هرات-قندهار (۱۴۶۸ کیلومتر) که در ماه مه ۲۰۲۳ تصویب شد، و راه‌آهن اسپین بولدک-قندهار که قرار است آسیای مرکزی را در سال ۲۰۲۴ به آسیای جنوبی متصل کند، می‌شد.پروژه راه‌آهن مزار شریف-هرات-قندهار، به ارزش 6 میلیارد دلار به بنادر پاکستان متصل خواهد شد و تأثیر قابل‌توجهی بر اتصال افغانستان به جهان خواهد داشت.(9)همچنین اخیراً ازبکستان با وزارت معادن و پترولیم این کشور قراردادی ده ساله برای اکتشاف و استخراج گاز از منطقه «توتی معدن» در ولایت جوزجان به ارزش نزدیک به یک میلیارد دلار امضا کرد.(10)

یکی دیگر از پروژه‌های مهمی که ازبکستان در افغانستان آغاز کرده است، ساخت خط انتقال ۵۰۰ کیلوولت سرخان-پل خمری است که نیازهای برق کابل و سایر استان‌ها را تأمین می‌کند. این پروژه در دوران حکومت قبلی مورد توافق قرار گرفته بود .در سال ۲۰۲۰، بانک توسعه آسیایی ۱۱۰ میلیون دلار برای حمایت از این پروژه در زمان حکومت قبلی افغانستان کمک کرد.در ژانویه ۲۰۲۲، ازبکستان از پیشرفت در ایجاد یک «بازار مشترک» بین دو کشور خبر داد. توسعه این بازار در سال ۲۰۱۱ آغاز شد .بخش اول بازار که تکمیل شده ، به بازرگانان افغان اجازه می‌دهد تا فعالیت‌های خود را در آنجا ادامه دهند. این بازار مشترک که بین استان بلخ و استان سرخان دریا در ازبکستان واقع شده است، با هزینه ۷۵ میلیون دلار در حال ساخت است که نشان دهنده تعهد ازبکستان به حفظ یک محیط تجاری پررونق در هر شرایطی است.(11)در آگوست 2024، یک هیئت بزرگ به رهبری نخست وزیر ازبکستان، از کابل بازدید کرد که نمادی از تمایل ازبکستان برای توسعه روابط حسن همجواری و متقابلاً سودمند با همسایه خود بود. در نتیجه این سفر، 35 توافق نامه در زمینه سرمایه‌گذاری و تجارت به ارزش مجموع 3.5 میلیارد دلار امضا شد. (12)آخرین تحولات مربوط به خانه تجارت در بحبوحه تلاش‌های هماهنگ هر دو کشور برای تقویت روابط تجاری فرامرزی صورت گرفت. گردش مالی تجارت بین ازبکستان و افغانستان در ژانویه 2025 به 153.7 میلیون دلار رسید. این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (46.3 میلیون دلار در ژانویه 2024) 231 درصد بیشتر است.وزارت سرمایه‌گذاری، صنعت و تجارت ازبکستان اعلام کرد که ازبکستان و افغانستان قصد دارند گردش مالی تجاری خود را به 3 میلیارد دلار افزایش دهند.(13)در نتیجه، تاشکند مرتباً ابتکاراتی را برای ایجاد همکاری تجاری و اقتصادی با افغانستان و ارائه سیستماتیک کمک‌های بشردوستانه به این کشور همسایه پیشنهاد می‌دهد. تلاش‌های ازبکستان با هدف جلوگیری از انزوای افغانستان و تبدیل آن به یک «دولت یاغی» صورت می‌گیرد.(14) 

در سال‌های اخیر، ازبکستان خود را به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای مسئول تثبیت ، و به تعهدات خود عمل می‌کند. آسیای مرکزی و آسیای جنوبی از نظر جمعیتی مکمل یکدیگر هستند که می‌تواند قواعد بازی را برای مردم اوراسیا تغییر دهد. ازبکستان از هر فرصتی برای جلب توجه تجارت بین‌المللی برخوردار است، زیرا نیروی کار ارزان و فرصت‌های کافی برای تبدیل شدن به یک مرکز تجاری اوراسیا دارد. در حال حاضر، تاشکند در آستانه مرحله جدیدی از مشارکت خود در روند صلح در افغانستان است.(15)

امروزه، طالبان در موقعیت قدرت نسبی قرار دارد که ناشی از تعامل مجدد دیپلماتیک مؤثر آن با همسایگان آسیای مرکزی خصوصا ازبکستان از طریق همکاری‌های اقتصادی، روابط تجاری و پروژه‌های ارتباطی برای ثبات منطقه‌ای است. رقابت‌ها و درگیری‌های ژئوپلیتیکی جدید در خاورمیانه و اوکراین، فرصتی را برای طالبان فراهم کرده است تا از انزوای دیپلماتیک به دولتی تبدیل شوند که بار دیگر توجه شرکای منطقه‌ای و جهانی را به خود جلب می‌کند. به عنوان مثال، تجارت خارجی افغانستان در شش ماه اول سال 2024 به 5 میلیارد دلار آمریکا رسید که ارزش صادرات آن 700 میلیون دلار آمریکا بود .(16) 

برای درک بهتر نقش طالبان در آسیای مرکزی، بررسی عملکرد متعادل‌کننده آنها بین چین و روسیه، دو قدرت منطقه‌ای با منافع متفاوت، بسیار مهم است. در حالی که چین به دنبال ثبات در افغانستان است تا مسیرهای تجاری را تحت ابتکار کمربند و جاده (BRI) ایمن کند و از افراط‌ گرایی در نزدیکی سین کیانگ جلوگیری کند، روسیه بر مدیریت خطرات امنیتی که به حوزه آسیای مرکزی آن سرایت می‌کند، تمرکز دارد. طالبان، به نوبه خود، از موقعیت خود به عنوان یک کشور حائل به طور استراتژیک استفاده می‌کند و از نظر دیپلماتیک با هر دو کشور تعامل دارد و در عین حال خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در امنیت منطقه‌ای معرفی می‌کند.(17)

 

۴. چالش‌ها و محدودیت‌ها

سیاست ازبکستان در قبال افغانستان با هدف ایجاد ثبات، کاهش تهدیدات امنیتی و توسعه روابط اقتصادی طراحی شده است. اما این سیاست‌گذاری، همانند هر استراتژی دیگر، با چالش‌ها و محدودیت‌های قابل توجهی روبرو است که می‌تواند مانع موفقیت کامل تلاش‌های ازبکستان شود.

اول، تلاش آگاهانه و نامحسوس طالبان برای تغییر چشم‌انداز قومی مناطق شمالی افغانستان می‌تواند موازنه را در این استان‌ها تغییر دهد. پشتون‌ها، با پیشینه فرهنگی و تاریخی متمایز خود، ممکن است کمتر پذیرای ابتکارات تاشکند در این منطقه باشند. در درازمدت، این تحولات ممکن است بر رویکرد استراتژیک ازبکستان نسبت به شمال افغانستان تأثیر بگذارد و تعدیل‌هایی را در آن ضروری سازد. 

دوم، نفوذ چین در مناطق شمالی افغانستان رو به افزایش است. سرمایه‌گذاری‌های چین در استخراج نفت از دلتای آمودریا و توسعه پروژه کریدور واخان می‌تواند به طور بالقوه ترجیحات اقتصادی محلی را به نفع چین تغییر دهد، که ممکن است بر شرایط سرمایه‌گذاری‌های ازبکستان در منطقه تأثیر بگذارد. با این وجود، این روند ممکن است فرصت‌هایی را برای همکاری چین و ازبکستان با هدف تبدیل شمال افغانستان به یک مرکز ترانزیت کلیدی برای پروژه‌های بین‌المللی فراهم کند و در نتیجه نفوذ منطقه‌ای تاشکند را افزایش داده و منافع اقتصادی آن را پیش ببرد. 

سوم، اجرای پروژه‌های بین‌المللی انرژی مانند تاپی و کاسا-۱۰۰۰ می‌تواند منجر به تغییر جهت بازار انرژی افغانستان به سمت ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان شود. این امر به نوبه خود ممکن است کمک‌های بشردوستانه ازبکستان به شمال افغانستان را کاهش دهد و همزمان وابستگی افغانستان به همکاری‌های انرژی با ازبکستان را کم کند. تضعیف دیپلماسی انرژی می‌تواند بر ماهیت کلی روابط دوجانبه تأثیر بگذارد.(18)

با وجود همکاری با تاشکند، طالبان نتوانسته‌اند توانایی خود را برای تأمین امنیت در مرز افغانستان و ازبکستان نشان دهند. در طول چهار ماه در سال2022، ازبکستان حداقل با سه حمله موشکی از خاک افغانستان مواجه شده است.(19)با این اوصاف، موانع و چالش‌های مختلفی در بهبود روابط دوجانبه کشورها همچنان پابرجاست.طالبان هیچ اقدام قاطعی علیه اعضای جنبش اسلامی ازبکستان (IMU) مستقر در افغانستان، که ازبکستان آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌داند، انجام نداده است.

 ازبک‌های افغانستان، مانند سایر گروه‌های قومی غیرپشتون، در ساختارهای حکومت طالبان به شدت کم نماینده هستند و ازبکستان فقدان نمایندگی برای غیرپشتون‌ها را خطری برای ثبات افغانستان می‌داند.طالبان همچنین خواستار بازگشت 50 هواپیمای جنگی است که پس از پرواز نیروی هوایی افغانستان در اوت 2021 در ازبکستان باقی مانده‌اند ، که ازبکستان آن را متعق به آمریکا می داند.  همچنین نگرانی‌ها و تنش‌هایی در مورد مدیریت آب فرامرزی رودخانه آمو دریا وجود دارد که می‌تواند پس از اتمام ساخت کانال قوش تپه در افغانستان تشدید شود.(20)

مسائل فرامرزی مانند آب، کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان را دور میز مذاکره می‌آورد. از آن جایی که افغانستان در حال ساخت کانال قوش تپه است که تا ۲۵ درصد از جریان آب آمور دریا را به ازبکستان و ترکمنستان هدایت می‌کند، این کشورها ترجیح می‌دهند برای اطمینان از ساخت کارآمد کانال با طالبان همکاری کنند تا اینکه کاهش قابل توجه جریان آب را تحمل کنند.(21)نگرانی‌های ازبکستان در مورد آب ممکن است با نگرانی‌های طالبان در مورد هزینه‌های ترانزیت به خوبی هماهنگ شود و فضایی برای مذاکره فراهم کند که در آن هر طرف بتواند بخشی از آن چه را که از طرف دیگر می‌خواهد، به دست آورد.(22) ازبکستان  همچنین می‌تواند با پیشنهاد ایجاد یک ساختار منطقه‌ای شامل افغانستان، ترکمنستان و تاجیکستان برای مدیریت منابع آبی آمودریا، از تشدید تنش‌های آبی پیشگیری کند. سازمان همکاری شانگهای نیز می‌تواند نقش میانجی داشته باشد و به کاهش اختلافات کمک کند.

 

 

-سخن پایانی

ازبکستان با اتخاذ سیاستی اقتصادمحور در تعامل با افغانستان، سعی دارد ثبات منطقه‌ای را از مسیر توسعه زیرساخت‌ها و تجارت تقویت کند. با وجود این، تهدیدات ناشی از گروه‌های تروریستی همچنان یک چالش باقی مانده است و به همکاری امنیتی منطقه‌ای و بین‌المللی نیاز دارد. به موازات تلاش‌های ازبکستان برای تقویت شراکت‌های اقتصادی و امنیتی در افغانستان، نقش چین به عنوان یک سرمایه‌گذار کلیدی و حامی پروژه‌های زیربنایی، از اهمیت زیادی برخوردار است. چین با پروژه‌هایی همچون کریدور واخان و ابتکار کمربند و جاده (BRI)، به دنبال گسترش نفوذ اقتصادی خود است. با این حال، هماهنگی ازبکستان و چین در پروژه‌های مشترک می‌تواند به کاهش منازعات اقتصادی و تقویت امنیت در مرزهای شمالی افغانستان کمک کند. تلاش‌های ازبکستان برای پیش‌برد تعامل میان کشورهای آسیای مرکزی و طالبان، اگر با موفقیت همراه باشد، می‌تواند الگویی جدید برای مدیریت بحران‌های امنیتی و افزایش استقلال منطقه‌ای باشد. همچنین ازبکستان با افزایش نفوذ خود در منطقه و ایجاد روابط نزدیک با طالبان می‌تواند به عنوان یک بازیگر کلیدی در تحولات منطقه‌ای قرار گیرد، و از افغانستان به عنوان کریدوری به جنوب آسیا و بازارهای بین‌المللی استفاده کند.

References

1.https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/02634937.2025.2482186

2.https://www.voanews.com/a/uzbekistan-accepts-ambassador-from-taliban-led-afghanistan/7817434.html

3.https://thediplomat.com/2024/09/uzbekistans-approach-to-afghanistan-in-the-context-of-strengthening-regional-security/

4.https://www.mei.edu/publications/uzbekistan-ups-its-involvement-afghanistan

5.https://journals.rudn.ru/international-relations/article/view/43463

6.https://thediplomat.com/2025/03/uzbekistans-evolving-northern-afghanistan-strategy/

7.https://thediplomat.com/2023/07/the-cost-of-uzbekistans-pragmatic-taliban-policy/

8.https://reliefweb.int/report/afghanistan/acaps-thematic-report-afghanistan-uzbekistans-bilateral-aid-and-economic-investments-14-march-2025

9.https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13850-the-new-russia-iran-treaty-implications-for-the-south-caucasus-region.html

10.https://tolonews.com/business-191795

11.https://8am.media/eng/the-secret-of-uzbekistans-inter 

12.https://tolonews.com/business-190282

13.https://www.ariananews.af/uzbekistan-set-to-open-permanent-trade-center-in-northern-afghanistan/

14.https://journals.rudn.ru/international-relations/article/view/43463action-with-the-taliban

15.https://journals.rudn.ru/international-relations/article/view/43463

16.https://www.orfonline.org/expert-speak/taliban-s-diplomatic-advances-in-central-asia

17.https://www.cacianalyst.org/publications/analytical-articles/item/13850-the-new-russia-iran-treaty-implications-for-the-south-caucasus-region.html

18.https://thediplomat.com/2025/03/uzbekistans-evolving-northern-afghanistan-strategy/

19.https://thediplomat.com/2022/08/what-are-the-implications-of-uzbekistans-rapprochement-with-the-taliban/

20.https://reliefweb.int/report/afghanistan/acaps-thematic-report-afghanistan-uzbekistans-bilateral-aid-and-economic-investments-14-march-2025

21.https://www.clingendael.org/pub/2025/central-asia-emerging-from-the-shadows/7-re-establishment-of-relations-with-afghanistan/#

22.https://thediplomat.com/2023/11/trade-and-transit-top-agenda-as-uzbek-delegation-visits-afghanistan/