دکتر سیده مسعوده میرمسعودی
تحلیلگر روابط بین الملل
مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
با تجمع اعضای حزب دموکراتیک خلق ترکیه در آنکارا با هدف انتخاب رهبران این حزب ،بار دیگر تحولات و اعتراضات گسترده ترکیه ، موضوع این کشور را به صفحه اول اخبار کشاند . تحولات و اعتراضاتی که به دنبال دستگیری شهردار شهر ۱۶ میلیونی استانبول در دو هفته پیش شروع شد از سوی دیگر با سکوت معنادار مدعیان دموکراسی از جمله کشورهای غربی این سوال را به ذهن می آورد که آیا دفاع از دموکراسی و حقوق بشر فقط دستاویزی برای منافع دولت ها محسوب می‌شود؟ آیا چون ترکیه دومین ارتش بزرگ سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است و از آنجا که این کشور پیوند های دفاعی قوی با غرب دارد، .دمکراسی غربی و اروپا چشم خود را نسبت به خواسته های مردم ترکیه بسته است ؟ آیا شفاف سازی ، آزادی سیاسی و مفاهیم دموکراسی تا زمانی مورد توجه این کشورها قرار دارد که با منافع این کشورها تلاقی نکند ؟.
اینجاست که این مفاهیم رنگ می بازند !!!! اینها مسیری از بیداری مزمن است که در گذر زمان در حافظه قشر خاکستری مردم ترکیه ثبت می شود و این دسته از مردم را عصبانی تر می کند . در این مسیر از اقتدارگرایی اردوغان در یک طرف ، و چشم بستن اروپا و غرب به دستگیری اکرم امام اوغلو به دلایل سیاسی از سمت دیگر ،مردم ترکیه را ترقیب به برگزاری رفراندم زود هنگام می کند. حافظه تاریخی مردم ترکیه هنوز خیلی از رویدادهایی که نفع اروپا و غرب و عملکرد اردوغان را هم سو نموده را از یاد نبرده اند . کنگره بزرگ حزب جمهوری خلق ترکیه در آنکارا این اخطار را نه به اردوغان ،بلکه به متحدین اردوغان نیز می دهد که مردم ترکیه نمی توانند بازیچه ای برای دولت حاکم ترکیه باشند و اگر اراده مردم را کوچک شمارند ، به مرور زمان اتحاد بین دسته های مختلف فرا می رسد و این می تواند موج بزرگی از خشم مردم را ایجاد کند .
دفاع از دموکراسی و فضای آزاد سیاسی و مسئولیت پذیری و شفافیت سیاسی حاکمیت در ترکیه موضوعی است که کشورهای اروپایی و کلا غرب به عنوان پایه حاکمیت خوب قرار داده اند و از این مسئله پاشنه آشیل برای خیلی از کشورها استفاده کرده اند .در موضوع ترکیه سکوت این کشورها، راه بی اعتمادی به عملکرد آنها را برای تمام اقشار مردم چه در داخل ترکیه و چه در کشورهای اروپایی باز می کند. شاید یکی از مثال های مشابه این پارادایم، گرفتار شدن اوکراین در چنگ روسیه ،همان مسیر جاهلانه ای بود که تحت نام پروژه «گسترش دموکراسی غرب » با ورود افکار رویا گونه دموکراسی به «خارج نزدیک» روسیه ی ( اوکراین)، راه را برای پروسه جنگ فرسایشی بین دو کشور هموار کرد .
این جستار، شاید نگاهی بدبینانه نسبت به ایجاد حاکمیت خوب غربی باشد ولی با نگاهی به سرنوشت اوکراین که ۱/۳ خاک سیاه جهان را داراست و سرشار از معادن گرانقیمت ، می تواند این ندا را به جهان دهد که پروسه های گسترش دموکراسی غربی تله ای برای پروژه های خانمان سوز برای. کشورها ست !!! حال با نگاه به تحولات اخیر ترکیه که کشوری با فضای آزاد سیاسی است چگونه کشورهای غربی با دستگیری شهردار به جرم اینکه شاید با نامزدی در ۲۰۲۸ پیروز انتخابات شود، سکوت اختیار کرده اند و این موضوعی است که نشان می‌دهد چگونه غرب ،در بزنگاه ها ،دموکراسی ،حقوق بشر و شفافیت و کلا مفاهیم کلیدی دموکراسی را نادیده می گیرند . البته برای مردم معترض این موضوع نمی تواند پنهان بماند ما در دنیایی بنام دهکده جهانی زندگی می کنیم و حجم اطلاعات دریافتی به قدری واضح و روشن است که باید در ترکیه منتظر روایت دوم از نئو عثمانی گری باشیم که در آن موضوع ملیت متکثر از اقوام مختلف،بر مفاهیم دموکراسی و آزادی ارجحیت پیدا خواهند کرد .
نگاه جامعه ترکیه به این استاندارد های دو گانه در هر دو سمت تقابل ( حزب حاکم عدالت و توسعه و لیبرالیسم و غربی گرایی ) مردم را به سوی بازیگر سومی پیش می برد که همین الان در حال تکوین و رشد است . اذهان مردم پیش از تکوین آن، آن را پذیرفته اند و برای آن در مسیر سیاسی مردم جای باز کرده اند. تصمیم حزب کارگران پ ک ک در توقف اقدام نظامی و مصالحه ملی (که به مصالحه با دولت ) نام گرفت ،قسمتی از این روند تکوین هست که عده ای آن را پایان کار پ ک ک تلقی کردند . در ادامه بنظر می رسد که بازداشت امام اوغلی کنش پارادایمیک این تکوین است و حزب دموکراتیک خلق بعنوان مبدع این تغییر حکمرانی خوانشی منبعث از” نگاه ملی فرا ترک،” را مورد نظر و اجماع تمامی اقوام در افق حرکت خود قرار داده و بزودی بازیگران جدیدی را برای انجام این تغییر به کمک خواهد گرفت.
حال با این آنالیز برای آینده سیاسی ترکیه دو ،سناریو ممکن و سناریو محتمل در نظر گرفت .سناریو ممکن و مطلوب برای مردم ترکیه انتخابات زود هنگام و رقابت سالم بین اردوغان و امام اوغلو و سایر افراد شرکت کننده برای نامزدی ریاست جمهوری ترکیه است . که در این موضوع احتمالا اردوغان از مسیر ابطال مدرک تحصیلی امام اوغلو سعی در حذف او در انتخابات خواهد شد. اگر امام اوغلو بتواند این نقص را بر طرف کند واین حجم از میدان اعتراضات را حفظ کند احتمالا صندلی ریاست جمهوری ترکیه از آن خود می کند . البته در اینجا گزینه انتخابی بازیگران اصلی نظام بین الملل و تاثیر گذار در سیاست ترکیه امام اوغلو نیست چون با ترکیه اردوغانی بیشتر می توانند مماشات سیاسی داشته باشند و ترکیه افتدارگر و سرکوب گر مردم برایشان بیشتر منافع دارد. کشوری که پلاکارد سکولاریسم را به یدک می کشد و از نظر اقتصادی روبه ضعف است و بازیگر فرصت طلب که نه دوست دایمی دارد نه دشمن دائمی، و فعال در مسایل منطقه است و هم چنین برگ فشار بر اروپا و غرب را با ابراز پناهندگان و باز کردن مرز به طرف اروپا می تواند آنها را از اظهار در مورد موضوعات به سکوت وادار کند .
از سوی دیگر با داشتن جایگاه دومین قدرت نظامی ناتو برگ فشار دیگر برای اقتدارگرایی خود در دست دارد که همه اینها باعث تحکیم قدرت اردوغان و ادامه اردوغانسیم را باعث می شود . هم چنین بجز استانبول در شهرهای دیگر نیز اردوغان قدرت بیشتری دارد. پس امام اوغلو اگر با دلیل سیاسی (اشکال مدرک تحصیلی) حذف شود مردم نمی توانند خواسته امام اوغلو که از استبداد حاکمیت دور باشند عملی نمی شود و جرخه اردوغانسیم تکرار می شود. سناریو بعدی باز اگر با فشار مردم بر خواست حاکمیت غلبه کند اتحاد احزاب مخالف می تواند با معرفی کاندید دیگر مثل اوزگل اورل که در سخنرانی گردهمایی حرب جمهوری خواه خلق خود را دنباله رو امام اوغلو معرفی کرد می تواند با شرکت و پیروزی در انتخابات زود هنگام موفق شود .
البته اردوغان با دو دهه حاکمیت در شهرهای به غیر استانبول توانسته نفوذ مردمی خود را داشته باشد و با نافرجام کردن کودتای در چند سال اخیر اپوزسیون علیه خودش توانسته خود را رهبر کاریزما نشان دهد و نظام بین الملل نیز ترکیه اردوغانی را ترجیح می دهند و کلا رسانه و حتی بطور سنتی اردوغان برای خود یک حکمرانی بخصوصی تعریف کرده که بنظر نویسنده این عمق استراتژیکی که اردوغان ایجاد کرده بسختی قابل تکان خوردن است!!!
در سناریو دوم سقوط ارزش لیر و معضلات اقتصادی ترکیه است که با این اعتراضات بزرگترین منبع در آمد ترکیه یعنی گردشگری را به خطر انداخته و هر چقدر این پروسه ادامه پیدا کند اقشار مردم را برای تغییر در حاکمیت را ترغیب می کند. یعنی اراده مردم در میدان سرنوشت کشور را تعیین می کند . البته خاورمیانه در چند سال اخیر همین موضوع یعنی تورم و بیکاری و فساد ساختاری باعث بهارهای عربی شد و بیداری مردم برای تعیین سرنوشت و تغییرات اساسی خوانشی جدیدی از حکمرانی را در بعضی از کشورها بوجود اوردند. حال باید دید ترکیه با این بحران مسیر حکمرانی اردوغانسیم را ادامه می دهد یا اپوزسیون بدون پشتوانه بازیگران تاثیر گذار در آینده ترکیه خواهند توانست زمام امور بدست بگیرند. البته سکوت معنادار اروپا و غرب و کشورهای عربی وزنه را به طرف اردوغان سنگین می کنند، ولی گاهی میدان می تواند با پشتوانه اراده و خواست مخصوصا در عصر اینترنت شانس راهیابی به صندلی حکمرانی را دارد .
