حاکمیت هوش مصنوعی و چالش های ژئوپلیتیکی

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

«ولادیمیر پوتین» در سپتامبر 2017  طی یک جلسه ای با گروهی از دانشجویان و روزنامه نگاران روسی اعلام کرد «هر کسی(کشور) که در حوزه هوش مصنوعی پیشرو شود، فرمانروای جهان خواهد شد». سه روز بعد، «ایلان ماسک»، بنیانگذار اسپیس اکس و تسلا در توئیتی از این هم فراتر رفت و نوشت «به نظر من رقابت برای برتری هوش مصنوعی به احتمال زیاد باعث ایجاد جنگ جهانی سوم می‌شود». در راستای صحبت «ماسک» می توان عنوان کرد که بازیگران ژئوپلیتیک همیشه از فناوری برای پیشبرد اهداف خود استفاده کرده اند و برخلاف سایر فناوری‌ها، هوش مصنوعی بسیار بیشتر از یک ابزار صرف کاربرد دارد. بدین ترتیب در حال حاضر ویژگی‌های منحصربه‌فرد هوش مصنوعی و تأثیر آن بر سایر زمینه‌ها، از بیوتکنولوژی گرفته تا فناوری نانو، صلح و امنیت جهانی را تهدید می‌کند.

ظرف 10 سال گذشته شرکت های مرتبط با فناوری دیجیتال رشد فوق العاده ای در هوش مصنوعی داشتند(1) به طوری که بر اساس برخی برآوردها، هوش مصنوعی حدود 2 تریلیون دلار به اقتصاد جهانی کمک کرده است و می تواند تا سال 2030 به 16 تریلیون دلار افزایش یابد و بیش از 10 درصد از تولید ناخالص جهان را تشکیل دهد. البته سهم بزرگ هوش مصنوعی در رشد اقتصادی جهانی پیامدهای مهم ژئوپلیتیکی دارد. در سرتاسر جهان، دولت ها سرمایه گذاری های خود را در تحقیق و توسعه هوش مصنوعی، زیرساخت ها و توسعه محصولات دیجیتالی افزایش می دهند. تا به امروز، بیست و چهار دولت استراتژی های هوش مصنوعی ملی و سرمایه گذاری های مربوطه را منتشر کرده اند. در این راستا چین و ایالات متحده بیش از هر کشور دیگری در این خصوص هزینه می کنند و هم زمان اقداماتی را برای محافظت از سرمایه گذاری های خود در برابر رقابت خارجی انجام می دهند(2).

سرعت سریع توسعه فناوری هوش مصنوعی، همراه با گستردگی برنامه های کاربردی جدید (انتظار می رود اندازه بازار جهانی هوش مصنوعی از سال 2020 تا 2028 بیش از 9 برابر شود) به این معنی است که سیستم های هوش مصنوعی بدون نظارت قانونی کافی یا رعایت کامل اخلاقیات به طور گسترده به کار گرفته می شوند و جهان از نظر سیاسی، قانونی و اخلاقی در ارتباط با بکارگیری همه جانبه هوش مصنوعی آماده نیست چرا که:

•  تحولات در هوش مصنوعی، توازن قدرت بین کشورها را تغییر خواهد داد. لازم به ذکر است فناوری همیشه قدرت ژئوپلیتیک را شکل داده است به طوری که در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، نظم بین‌المللی مبتنی بر قابلیت‌های صنعتی در حال ظهور یعنی کشتی‌های بخار، هواپیما و غیره بود. بعدها کنترل منابع نفت و گاز طبیعی اهمیت بیشتری یافت و هم اینک همه قدرت های بزرگ به شدت از پتانسیل هوش مصنوعی برای پیشبرد برنامه های ملی خود آگاه هستند و درصدند تا آن را افزایش و تحت کنترل درآورند.
• هوش مصنوعی مجموعه جدیدی از بازیگران ژئوپلیتیکی را فراتر از دولت‌های ملی توانمند می‌سازد. در حال حاضر از برخی جهات، شرکت های پیشرو در فناوری دیجیتال قدرتمندتر از بسیاری از کشورها عمل می کنند. همانطور که امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه در مارس 2019 پرسید: «چه کسی می تواند به تنهایی در مقابل غول های دیجیتال ادعا کند که حاکم است؟»، بحران اخیر اوکراین یک مثال خوب در این خصوص ارائه می دهد. احتمالاً تصمیمات شرکت‌هایی مانند آی.‌بی.‌ام، دل، متا، اپل و آلفابت برای توقف فعالیت‌های خود در روسیه، به اندازه تحریم های اقتصادی دولت ها بر علیه این کشور تاثیرگذار بوده است. 
•  هوش مصنوعی فرصت هایی را برای شکل های جدیدی از درگیری و تنش به وجود می آورد. این موارد از تاثیرگذاری بر افکار عمومی و نتایج انتخابات در کشورهای دیگر از طریق رسانه های جعلی و پست های رسانه های اجتماعی دستکاری شده تا مداخله در عملکرد زیرساخت های حیاتی سایر کشورها  مانند برق، حمل و نقل یا ارتباطات را شامل می شود. همچنین احتمال دارد که سیستم های تسلیحاتی خودکار(هسته ای و غیرهسته ای) ناخواسته درگیری ها را آغاز کنند یا خصومت های موجود را تشدید نمایند(3).

در مجموع کنترل منابع استراتژیک دیجیتال مانند داده‌ها، نرم‌افزار و سخت‌افزار برای تصمیم‌گیران در ایالات متحده، اتحادیه اروپا و چین اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است، که نتیجه آن رویکردی شبیه به «نئومرکانتیلیستی» برای اداره فضای دیجیتال است. در این رابطه تفاوت های ایدئولوژیک بین سه قدرت بزرگ می تواند پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده تری برای مدیریت هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات در سال های آینده داشته باشد.

در این راستا چین به دنبال کاهش اتکاء خود به نرم افزارهای خارجی است. در ماه مه 2022، دولت چین به سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی اعلام کرد سیستم عامل«Kylin» که توسط دانشگاه ملی فناوری دفاع چین طراحی شده باید جایگزین سیستم عامل ویندوز شود. (4). از سال 2019، چین حدود 79 میلیارد دلار در پروژه های مرتبط با جاده ابریشم دیجیتال«DSR» سرمایه گذاری کرده است. استراتژی کلی«DSR» ایجاد یک بزرگراه اطلاعاتی جهانی است که با بسته‌های فناوری چینی، متشکل از شهرهای هوشمند، تجارت الکترونیک و ارز دیجیتال، شبکه‌های ارتباطی و شبکه‌های ماهواره‌ای، مشتریان خود را در یک محیط دیجیتالی که به شدت توسط دولت چین کنترل می شود، حفظ می کند. چین درصدد است با گسترش زیرساخت‌ها از طریق فناوری‌های«G5»، کابل‌های فیبر نوری و مراکز داده عظیم، به مزایای استراتژیک در کنترل ترافیک داده بین‌المللی دست ‌یابد. سرمایه گذاری ها در سیستم های ناوبری ماهواره ای، هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی، کاربردهای اقتصادی و نظامی قابل توجهی دارد. ناظران معتقدند که دولت چین توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و بهره برداری از مجموعه داده های کشورهای تحت پوشش پروژه کمربند-جاده را دارد.

از سوی دیگر، منطق زیربنایی فناوری بزرگ آمریکایی، تهدیدات خاص خود را برای جوامع در سراسر جهان به ارمغان آورده است. افشاگری‌های «ادوارد اسنودن»، پیمانکار سابق آژانس‌های اطلاعاتی ایالات متحده در سال 2013، وسعت و عمق قابل توجه قابلیت‌ها و اقدامات جاسوسی سایبری ایالات متحده را آشکار کرد. دولت ایالات متحده امریکا نظارت کافی برجمع آوری داده ها مانند ایمیل ها، چت ها، ویدئوها و عکس ها را از شرکت های بزرگ فناوری نظیر مایکروسافت، یاهو، گوگل، فیس بوک، پالتاک، یوتیوب، اسکایپ، «AOL»  و اپل داشته است. «XKeyscore» برای جستجوی داده‌های تقریباً تمام کارهایی که یک کاربر معمولی در اینترنت انجام می‌دهد و رهگیری فعالیت آنلاین افراد مورد نظر به تحلیلگران کمک فراوانی کرده است. پرونده های افشا شده «اسنودن» نشان می دهد که ایالات متحده از نظارت خود بر اینترنت برای اهداف استراتژیک استفاده کرده است. در حالی که این افشاگری ها جهان را تکان داد، اما همچنان روند جمع آوری غیرقانونی اطلاعات ادامه دارد(5).

احتمالاً در سال های آینده امپراتوری دیجیتال ایالات متحده و چین بر ژئوپلیتیک بین المللی- بخصوص فضای پیرامونی شان- تسلط خواهند داشت. اگر اروپا بخواهد حاکمیت دیجیتال خود را بازسازی کند، باید تلاش ها و سرمایه گذاری های خود را در این زمینه افزایش دهد. در مورد کشورهای آفریقایی نیز به شکل آشکار با استعمار سایبری تهدید می شوند(6).  در مجموع تسلط قدرت های بزرگ بر هوش مصنوعی نابرابری های ساختاری موجود را تشدید می کند و به اشکال جدید نابرابری کمک خواهد کرد و کشورهایی که قبلاً به اینترنت دسترسی نداشتند و به کشورهای ثروتمند وابسته اند، بسیار عقب خواهند ماند. ضمن اینکه اتوماسیون مبتنی بر هوش مصنوعی الگوهای اشتغال را به گونه‌ای تغییر می‌دهد که به نفع برخی از اقتصادهای ملی نسبت به سایرین باشد(7).

از آنجایی که هوش مصنوعی به خالق/توسعه‌دهنده خود قدرت ایجاد و کنترل درگیری در همه سطوح را می‌دهد، رقابت برای زیرساخت‌ها، داده‌ها برای برتری اقتصادی و امنیتی در جریان است. از این رو هوش مصنوعی جرقه ای برای ایجاد تفرقه و برهم زدن اتحادهای جهانی ایجاد می کند. در حال حاضر فناوری‌های بیومتریک خودکار نظارت دقیقی بر انسان‌ها ارائه می‌دهند (8) و از آنجایی که انسان ها در برابر استفاده رو به رشد هوش مصنوعی احساس ناتوانی می کنند، به طور فزاینده ای هم دولت ها و هم پلتفرم ها را به سمت جاه طلبی در طراحی فناوری ها و رژیم های نظارتی قابل اجرا که بر منافع عمومی متمرکز هستند، سوق می دهند(9).

با این حال هوش مصنوعی راه درازی در پیش دارد و خطوط دقیق اثرات ژئوپلیتیکی آن برای انسان ها و ربات ها ناشناخته باقی می ماند(10) اما گسترش همگرایی هوش مصنوعی در طیف وسیعی از کشورها، بازیگران و نهادهای غیردولتی و فراملی به این معنی است که چالش‌های فردا باید به صورت جمعی و نوآورانه مورد توجه قرار گیرند(11). به هر حال  کمیسیون اروپا، دولت بایدن و دولت‌های سایر اقتصادهای پیشرفته و نوظهور برای مهار نفوذ پلت‌فرم‌های فناوری بزرگ به توسعه فناوری داخلی ملی روی آورده اند و ایمنی سیستم های هوش مصنوعی را در اولویت قرار دادند(12).

چشم انداز

به نظر می رسد مرزهای بین هوش انسانی و هوش ماشینی و به طور دقیق تر مرزهای بین انسان و ماشین و یا دنیای واقعی با دنیای مجازی- جعلی در حال از بین رفتن است. در عصر حاکمیت هوش مصنوعی که به استقلال ماشین ها می انجامد دارایی های استراتژیک و علت وجودی کشورها بسیار آسیب پذیر خواهند شد چراکه فناوری های مرتبط با هوش مصنوعی اگرچه رفاه بشریت را تسریع کردند اما به عنوان یک سلاح جنگی از توان مضاعفی برای برهم زدن توازن قدرت برخوردار هستند. با تشدید رقابت فناوری استراتژیک بین ایالات متحده و چین همچنین تشدید رقابت دولت-ملت ها بر سر رهبری در هوش مصنوعی، نیمه‌ هادی ها، اپلیکیشن ها، داده‌-اطلاعات و سایر ورودی‌های مهم فناوری، محیط ژئوپلیتیکی داغ در حال شکل گرفتن است که خطر ایجاد اختلال در حریم خصوصی و حقوق بشر را افزایش خواهد داد. برای کاهش واکنش‌های امنیتی یا سایر اختلالات سیاسی-اقتصادی-اجتماعی متاثر از هوش مصنوعی، شاید انسان ها تمایل داشته باشند مجددا از قرون وسطی ای دیگر با آغوش باز استقبال نمایند.

کلید واژگان: هوش مصنوعی, چین, امریکا, امنیت, دیجیتال, مریم وریج کاظمی

1-https://mitsloan.mit.edu/ideas-made-to-matter/why-its-time-data-centric-artificialintelligence?

2-https://carnegieendowment.org/2019/08/05/what-machine-learning-value-chain-means-for-geopolitics-pub-79631

3-https://techcrunch.com/2022/04/06/artificial-intelligence-is-already-upending-geopolitics

4-https://www.brookings.edu/research/the-geopolitics-of-ai-and-the-rise-of-digital-sovereignty/

5-https://engagemedia.org/2022/artificial-intelligence-geopolitics/

6-https://www.cairn-int.info/article-E_PE_183_0105–the-geopolitics-of-artificial.htm

7-https://techcrunch.com/2022/04/06/artificial-intelligence-is-already-upending-geopolitics

8-https://www.forbes.com/sites/cognitiveworld/2019/01/28/the-geopolitics-of-artificial-intelligence

9-https://www.aspistrategist.org.au/the-geopolitics-of-artificial-intelligence/

10-https://ecfr.eu/article/insights-from-an-ai-author-the-geopolitical-consequences-of-chatgpt

11-https://cpr.unu.edu/research/projects/the-new-geopolitics-of-converging-risks-the-un-andprevention-in-the-era-of-ai.html#outline

12-https://www.albrightstonebridge.com/news/asg-analysis-geopolitics-generative-ai