ژئوپلیتیک و چشم انداز مجمع الجزایر سقطری

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

مجمع الجزایر سقطری (سوکوترا ) یمن در یکی از حیاتی ترین مسیرهای دریایی جهان، در رقابت های سیاسی، اقتصادی و امنیتی در منطقه و فرامنطقه ای قرار گرفته است.کنترل بر آنها یک نقطه مهم ژئوپلیتیکی در سال 2022 و پس از آن خواهد بود، که علاوه بر پیامدهای منطقه ای، پیام های قابل توجه برای رقابت با قدرت های بزرگ بین ایالات متحده، چین و – تا حدی – روسیه خواهد داشت.

جزیره سقطری برای بازیگران بین‌المللی بسیار مهم و نمی‌خواهند اجازه دهند از نفوذشان خارج شود.لذا درجنگ یمن کنترل سقطری به جنگ اعلام شده ای که ائتلاف علیه حوثی ها انجام می شود، مربوط نیست، بلکه به اهداف منطقه ای گسترده تر مربوط به رقابت نظامی در مسیرهای کشتیرانی بین المللی و منافع استراتژیک و رقابت برای نفوذ مرتبط است. (1) بنا به موقعیت حساس مجمع الجزایر سقطری مطالعات ژئوپلیتیک و چشم انداز آن حائز اهمیت است.

-اهمیت ژئوپلیتیک مجمع الجزایر سقطری

سوکوترا که به عربی سقطری نیز می گویند ، جزیره ای در اقیانوس هند در 340 کیلومتری جنوب شرقی یمن و بزرگترین جزیره از جزیره ای که به سمت شرق از شاخ آفریقا امتداد دارد. (2) در مجمع الجزایر سقطری چهار جزیره وجود دارد، که سوکوترا بزرگترین جزیره اصلی سقطری 95 درصد از خشکی های موجود در مجمع الجزایر را به خود اختصاص داده ،و سه جزیره مرجانی دیگر «سقطرا»، «عبدالکوری»، «سمهه و درسه» می باشد.همچنین دو رخنمون آبی وجود دارد که قابل سکونت نیست.(3) مجمع الجزایر سقطری میان دو قاره آسیا و آفریقا قرار دارد و دروازه ورودی به خلیج عدن و منطقه استراتژیک شاخ آفریقا ، و متعلق به خاک یمن است .گونه‌های گیاهی و جانوری این مجمع الجزایر کاملاً منحصر به فرد است؛ به‌طوری‌که گفته می‌شود نزدیک به یک‌سوم جانداران این جزایر تنها در همین منطقه از جهان یافت می‌شوند.(4)

مجمع الجزایر سقطری در مسیر باب المندب، آسیب پذیرترین نقطه انسداد در کریدور کلیدی ترانزیت انرژی، و همچنین منطقه مرکزی سوکوترا یک نقطه راه‌اندازی ایده آل برای جلوگیری از دزدان دریایی و قاچاقچیان است.سال‌هاست که قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای که در جستجوی ایجاد پایگاه‌هایی در اطراف شاخ آفریقا هستند، سوکوترا را مانند سایر مناطق، به کانون رقابت ژئوپلیتیکی تبدیل کرده اند.(5)

وضعیت سیاسی در سقطری تا حدودی پیچیده است.گرچه این مجمع الجزایر بخشی از یمن است، اما توسط عناصری از عربستان سعودی و امارات تحت کنترل هستند. (6) با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک این مجمع الجزایر و دسترسی آن به شاخ آفریقا امارات تلاش می‌کند تا این جزیره را از یمن مستقل کرده و سپس – به مرور – آن را به قلمرو خود ملحق سازد.(7) اماراتی‌ها برای حذف نشدن در معادلات اقتصادی جهان سعی دارند از موقعیت استراتژیک یمن بهره ببرند.امارات جزیره سقطری یمن را بهترین منطقه برای رقابت با بندر گوادر بر می شمارند.

دولت امارات با اشغال این بندر راهبردی تلاش دارد کنترل آبراهه باب المندب و ورودی و خروجی آن را به صورت کامل تحت کنترل خود قرار دهد و به این ترتیب تا حد قابل توجهی از اهمیت بندر گوادر پاکستان برای انتقال کالاهای چینی به کشورهای اروپایی را بکاهد. جزایر سقطری، علاوه بر موقعیت راهبردی ژئوپلتیک خود، با جاذبه‌های طبیعی که دارد، می‌تواند یکی از مهم‌ترین مکان‌های توریستی در منطقه غرب و حتی در کل جهان باشد.

 جزیره سقطری تنها یکی از جزایر مهم و استراتژیک یمن است. این کشور با جزایر و بنادر متعدد (خلیج عدن، بندر الحدیده و…) که دسترسی به آب‌های آزاد دارد و همچنین مسلط به تنگه باب المندب است، حائز موقعیتی فوق استراتژیک است. (8)  اخیرا سقطری به منبع اختلافات و منازعات تازه میان امارات و ائتلاف سعودی تبدیل شده است. از نظر جغرافیایی سقطری مجمع الجزایری با کارکردهای چندگانه ژئوپلیتیکی است. امارات اکنون بخش‌های زیادی از سواحل و اراضی جزیره سقطری را از طریق اجاره 99 ساله آن از دولت مستعفی منصور هادی، تحت کنترل خود گرفته است؛ به طوری که این کشور در صدد است تا این جزیره مهم یمن را به مرکز نفوذش در خلیج عدن و شاخ آفریقا مبدل کند.

تلاش‌های توسعه طلبانه امارات در یمن به ضعف جغرافیایی این کشور در زمینه تاثیرگذاری‌های منطقه‌ای آن بازمی‌گردد. سقطری و اشغال آن می‌تواند نقطه‌ای حیاتی برای آغاز کنش فعال‌تر آنها در عرصه میدان‌های منطقه‌ای به حساب آید .رصد سیاست اشغالگر رایانه ابوظبی در سقطری با مقاصد اقتصادی – گردشگری- امنیتی و نظامی آن مرتبط است. سقطری می‌تواند جایگزین مهمی برای انجام اهداف برنامه‌های بلند پروازانه ابوظبی در قاره آفریقا باشد. از این طریق هم اقدامات تلافی جویانه‌ای را علیه دولت سومالی آغاز خواهد کرد و هم سعودی را با کارت سقطری با ویژگی منحصر به فرد جغرافیایی و سیاسی تحت فشار قرار خواهد داد.لذا این بحران های سقطری متأثر از تنش‌ها و اختلافات میان ابوظبی و ریاض است .(9)

  امارات به منظور افزایش و تثبیت نفوذ خود در این کشور ژئوپلیتیکی ،تلاش دارد پایگاه‌های نظامی دایمی در جزایر سقطری احداث کند. مجمع الجزایر سوکوترا، فراتر از موقعیت مکانی خود در محل اتصال در مسیر استراتژیک، به هر کسی که آنها را کنترل می کند، یک پلت فرم را برای نمایش قدرت در صحنه نمایش زمینی به همان برنامه ریزی پیشنهاد می کند.چون مستقیماً در مجاورت شاخ آفریقا قرار دارد، محل رقابت منطقه‌ای عربستان سعودی و امارات است و همچنین سبب قرار گرفتن در مقابل قطر و ترکیه می باشد. (10)

گسترش امارات به سمت شاخ آفریقا، آن را در رقابت مستقیم با ترکیه قرار داده است که طرح های خاص خود را در خلیج فارس-دریای مدیترانه دارد. از سال 2017،آنکارا 3000 نیرو در قطر مستقر کرده است و همچنین قراردادی با سودان برای بازسازی و استفاده از بندر سواکین دوره عثمانی امضا کرده است .(11) پس از خروج اماراتی‌ها از سومالی و دخالت در یمن، آنکارا از حضور امارات در سقطری ناخوشایند به نظر می‌رسد و از نظامی‌سازی این جزیره انتقاد می‌کند. 

ادعاهایی  نیزمبنی بر این که امارات و اسرائیل با عادی سازی روابط، یک پایگاه جاسوسی با هم در سقطری ایجاد کرده اند،وجود دارد. ابوظبی ممکن است در نهایت به دنبال الحاق کامل سقطری باشد، اگرچه این امر مستلزم به رسمیت شناختن جهانی کنترل STC بر جزیره و جنوب یمن است. با این وجود، ادامه فقدان فشار خارجی همچنان می تواند به امارات اجازه دهد تا به آرامی خود را از طریق STC در سقطری جاسازی کند، حتی بدون به رسمیت شناختن بین المللی.و از آنجایی که سقطری برای جامعه بین المللی اولویت ندارد، امارات متحده عربی ممکن است به تدریج به سمت تثبیت کنترل خود بر جزیره در آینده حرکت کند.(12)

-آینده مجمع الجزایر سقطری

آینده جزایر یمن پیامدهای قابل توجهی برای رقابت های استراتژیک در خاورمیانه و فراتر از آن خواهد داشت. تداوم کنترل خارجی بر آنها باعث طولانی شدن تکه تکه شدن تمامیت ارضی یمن و مانع از هرگونه امید برای حل واقعی جنگ داخلی این کشور می شود و بر مصیبت مردم یمن می افزاید. اگر دور کنونی تعامل دیپلماتیک برای کاهش رقابت‌های منطقه‌ای با شکست مواجه شود و هر یک از درگیری‌های «یخ زده» کنونی در سراسر خاورمیانه دوباره شروع شود، کنترل و نفوذ بر این جزایر می‌تواند یک عامل تعیین‌کننده باشد.به همین ترتیب، با ادامه تشدید رقابت قدرت های بزرگ بین ایالات متحده و چین به ویژه، جزایر یمن ممکن است خود را در میانه مبارزه گسترده تر برای نفوذ جهانی بیابند. آنچه واضح است این است که مجمع الجزایر سوکوترا در آینده قابل پیش بینی در تیررس رقبای منطقه ای و جهانی باقی خواهند ماند.(13)

به نظر می رسد در صورت استفاده بالقوه امارات از سقطری به عنوان پایگاه نظامی ،با مخالفت ساکنین این جزایر روبرو نشود.زیرا بسیاری از سقطری ها در چند سال گذشته تابعیت اماراتی را دریافت کردند. این اقدام می‌تواند ساکنان جزیره و همچنین اکثر عناصر سیاسی در یمن که به حاشیه رانده‌شده و مورد بی توجهی قرار گرفته‌اند، وادار کند تا کاملاً با امارات متحد شوند.(14)

reference

1-https://www.tehrantimes.com/news/464746/Israel-has-established-its-presence-on-Yemeni-islands-Yemeni

2-https://www.britannica.com/place/Socotra

3-https://a-z-animals.com/blog/discover-the-island-of-socotra-the-most-alien-looking-place-on-earth/

4-https://www.nasim.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84-129/2330932-

5-https://www.mei.edu/publications/protracted-conflict-yemens-island-socotra-reflects-rival-geopolitical-ambitions

6-https://thetravelhub.com/review/explore-socotra-1623152160

7-https://www.nasim.news/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%DB%8C%D9%86-

8- https://www.rajanews.com/news/312670/%D8%A7%D9%87%D9%85%DB%8C%D8%AA-

9-https://iiwfs.com/%D8%B3%D9%82%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D

10-https://www.businessinsider.com/islands-near-yemen-could-have-role-in-us-china-competition-2022-1

11-https://www.mei.edu/publications/protracted-conflict-yemens-island-socotra-reflects-rival-geopolitical-ambitions

12-https://insidearabia.com/geopolitical-power-struggle-over-socotra-island-heats-up/

13-https://www.businessinsider.com/islands-near-yemen-could-have-role-in-us-china-competition-2022-1

14-https://www.mei.edu/publications/protracted-conflict-yemens-island-socotra-reflects-rival-geopolitical-ambitions