فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
کیش و مات دربازی شطرنج سیاسی، به عنوان یک نوع تمرین استراتژی برای حذف کامل رقیب به کار برده می شود. اساسی ترین رکن بازی قاعدة بازی است، یعنی متفق شدن بازیگران بر سر قواعد آن است. قواعد مستلزم ضمانت اجرایی آن است ، بازی بدون در نظر گرفتن قاعدۀ بازی تلف کردن وقت و امکانات است.قواعد هر بازی قبل از اجرا وضع می گردد، وبعد از اجماع قانونی می شود.لذا هیچ بازی بدون پیش زمینة قواعد اجرا نمی شود.
بازی درسیاست و کسب منافع در فضای بین الملل نیاز به آگاهی از قواعد بازی دارد. بازی های سیاسی در بسترِ علم اقتصاد ، توسعه می یابد وهدف آن پرداختن به رفتار راهبردی و در نهایت اتحاد است. رفتار راهبردی، زمانی بروز می کند که راهبرد انتخاب شده و انتخاب شونده با یک دیگر همبستگی داشته باشند. فضای بازی باید کاملا مشخص ، و عناصر فضای بازی که شامل بازیگران،نوع راهبرد ، ترتیب بازی،ساختار اطلاعاتی وخروجی های بازی محسوس و معین باشند.انتخاب نوع بازی توسط بازیگر نیز از ارکان بازی محسوب می شود.
دو نوع بازی امروز در سیاست بین الملل بسیار متداول است بازی با مجموع صفر،که در این بازی سود یک بازیگر معادل زیان دیگری است،و بازی با مجموع غیر صفر، تصمیمات یک بازیگر به نفع همه بازیگران است.در روابط بین الملل بازی صرفا با حاصل جمع غیر صفر شروع نمی شود، بلکه ساختار بازی یعنی بازیگران ، قواعد و اهداف ، کلیت بافت و زمینه ای که بازی در بستر آن اجرا می شود، نیز حائز اهمیت است. ممکن است یک بازی از دید دولت ها، با حاصل جمع صفر به نظر آید اما مردم آن کشور چنین برداشتی نداشته باشند.
تفاوت میان یک بازی به این بستگی ندارد، که یک طرف ً از بین رود و طرف دیگر باقی بماند. صفر بودن حاصل جمع بستگی به معنای بودن یا باختن دارد و نه به بقا یا فنا،مثلا کشوری مانند هنگ کنگ که تحت استعماربریتانیابود بعد ازخروج تحت قیمومت چین قرار گرفته و به بقا ادامه داده است.
چین و آمریکا در سیاست بین الملل یک بازی را شروع کرده اند ، که اگر قواعد بازی نادیده گرفته شود، ضرر جبران ناپذیری برای اقتصاد و سیاست هر دو کشور و متحدانشان در سطح بین الملل بر جای خواهد ماند. آمریکا بازی سیاسی را با مجموع صفر ، و چین سعی کرده در تقابل با آن از نوعِ دوم بازی با مجموع غیر صفر، به عنوان یک مرجع مرکزی با اهداف مشترک و یارگیری های سیاسی معتبر انتخاب و بازی کند،و در سطح بین الملی قدرت خود را دو چندان نماید.
چرخش آمریکا به سمت شرق آسیا و چین به عنوان تهدیدی بزرگ برای آمریکا ، و مهار روسیه با ایجاد سامانه‌های موشکی قدرتمند دراطراف روسیه ، و تلاش برای رسیدن ناتو به مرز‌های روسیه از طریق الحاق گرجستان و اوکراین به این ائتلاف، این کشورها را به سمت همکاری با یکدیگرهدایت کرده است. بازی سیاسی با مجموع صفر باعث شده کشورهایی که هیچ اشتراک ایدئولوژیکی با یکدیگر ندارند و تنها نقطه مشترکشان، مقابله و دشمنی با آمریکاست به سطح شراکت استراتژیک برسند.
چین برای بستن قراردادهای طولانی مدت نمی تواند از بازی با حاصل جمع صفر استفاده کند، چون دولت های هم پیمان او گرایش به فرآیندهای تصمیم گیری ، در محدوده عقلانیت دارند.قرار داد 25 ساله بین ایران و چین در واقع یک نوع بازی است ، که فضای بازی آن هنوزکاملا مشخص نشده است.
مذاکرات تجاری بین ایران و چین به ظاهر همکاری راهبردی اعلام شده است.شکل گیری یک بازی در قالب همکاری راهبردی و اتحاد سخت‌ترین دورة روابط بین کشورها می باشد. از آن جایی که سند امضاء شده بین ایران و چین برمبنای تفاهم است ، برای تبدیل شدن این سند به یک همکاری راهبردی، منوط به حل یک سری مشکلات بین ایران و آمریکا دارد. زیرا چین برای عملیاتی کردن قرار داد با ایران بایستی قادر باشد تحریم های علیه ایران را دور بزند.
اگر هردو کشور در این رابطه فقط از تاکتیک استفاده کرده باشند، مثلا چین برای جلوگیری حضور آمریکا در دریای جنوبی چین، و ایران برای بازگشت آمریکا به برجام باشد، این سند به مرحلةاجرایی نخواهد رسید. این سند می تواند چون سابق یک بستر و زمینه مناسب برای همکاری دو کشور باشد، و امضای این سند در این مقطع زمانی بیشتردر حد تداوم همکاری در آینده می باشد. در واقع آغازکردن بازیِ بدون قواعد ،پایانی برای آن متصور نیست.
ایران برای ورود به جمع بازیگران ، و اجرایی کردن هر قراردادی در سطح بین الملل نیاز به روابط بانکی) FATF ( وشکستن تحریم ها در عرصه جهانی دارد. اگرتحریم‌ها یا مساله نقل و انتقالات بانکی برطرف نشود، قطعا موانع محکمی پیش روی ایران و چین قرار خواهد گرفت. چین برای دور زدن تحریم ها تا به حال از اقتصاد دولتی استفاده کرده ،اما این ترفند فقط برای تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه ایران کاربرد دارد. لذا برطرف کردن این موانع می‌تواند به عنوان یک اهرم فشار قدرت ایران را درچانه‌زنی در قبال شرق و غرب تقویت کند.
چشم انداز
انعقاد قرار دادهای طولانی با وجود موانعی چون تحریم و نپیوستن به روابط بانکی) FATF (توازن ارتباطی ایران با شرق و غرب را به هم خواهد زد. همکاری تک بعدی با قدرت های بزرگ باعث تضعیف قدرت، اختیارات و امتیازگیری خواهدشد. سند همکاری 25 ساله چین با ایران ، در صورت عملیاتی شدن نیازبه قراردادهای تفکیکی و میان مدت دارد. هم چنین با توجه به بررسی عملکرد چین در کشورهایی چون لیبی، کره شمالی، الجزایر، سوریه و …. که قبلاّسرمایه گذاری شده و به مرحلة توسعه نرسیده،یا مانند تانزانیا لغو قراردادشده است. گرچه نقشه راه ابریشم جدید ایران را در تقاطع کریدورهای بین‌المللی داد و ستد قرار می‌دهد و به تبع آن رونق اقتصادی و شغل وافزایش تولید ناخالص داخلی برای کشورهای شریک ایجاد می کند، اما سوابق عدم همکاری چین در طرح توسعه فاز ۱۱ میدان گاز پارس جنوبی ،با توجه به خروج دولت آمریکا از برجام و اعلام تحریم‌های یک‌جانبه ایران، برخي را نسبت به این قرارداد بدبین کرده است. دولت ایران اگر بتواند با کارت چین بازی کند ، شرایط بهتری برای ایران فراهم خواهدشد، فشار اروپا به آمریکا برای بازگشت به برجام ، لغو تحریم انرژی، ارتباط اقتصادی بین اروپا و ایران را پرنگ تر خواهد کرد.
واژگان كليدي: شکل گیری، بازی، بدون قواعد،فاطمه خادم شیرازی،سند همکاری 25 ساله چین با ایران
