وحید سلوکی
کارشناس مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
تحولات سیاسی و امنیتی در عراق از سال ۲۰۰۳، منجر به تشکیل عراقی جدید به همراه تغییر در معادلات موازنه قدرت کشورهای منطقه در غرب آسیا شد، چرا که این کشور به طور سنتی در حوزه نفوذ و قدرت کشورهای منطقه ای و بین المللی همچون آمریکا، عربستان سعودی و آمریکا بوده است.
مهم ترین پیامد عراق جدید، همانطور که اشاره شد تغییر موازنه قدرت، آن هم به نفع جمهوری اسلامی ایران در منطقه بود، به همین خاطر نفوذ و ایجاد روابطی دوجانبه میان عربستان با عراق و نیز روابط چندجانبه میان سه کشور عربستان و آمریکا با عراق در سه حوزه سیاسی، امنیتی و اقتصادی از جایگاه ویژه ای برای دو کشور متحد دیگر برخوردار بوده و می باشد.
لذا با توجه به آنچه آمد، آنچه برای عربستان در عرصه روابط خارجی به خصوص با عراق ،همواره مهم بوده، حفظ ثبات منطقه ای در راستای حفظ ثبات داخلی است و این کشور برای نیل به این هدف و حفظ موازنه قوا با توجه یه مرز طولانی که با عراق دارد مهم است.
راهبردهای عربستان در پساداعش:
به نظر می رسد از نظر عربستان سعودی دوران پساداعش دوران طلایی برای همگرایی حداکثری با عراق باشد چرا که نیاز عراق به کمک های مالی جهت بازسازی اقتصادی این کشور، می تواند اهرمی برای عربستان بوده و بدین صورت واگرایی میان ایران با عراق اتفاق بیافتد. از سوی دیگر از منظر سیاسی عربستان سعی می کند در سایه نزدیکی اقتصادی، بتواند نقش نفوذ حداکثری را در سیاست داخلی عراق ایفا کند و طی دو سال گذشته شاهد افزایش مراودات سیاسی و اقتصادی را میان دو کشور نظاره گر بوده ایم.
از منظر دیگر تحریم های ایران توسط آمریکا، عراق و مسئولان سیاسی را تحت فشار قرار خواهد داد و نمی توان این مسئله را نادیده گرفت.
پیامدهای روابط عربستان با عراق :
به نظر می آید که عربستان می خواهد دایره روابط خوب خود را درون عراق گسترش دهد و فراتر از نهادهای دولتی و شخصیت های رسمی برود و با سران احزاب سیاسی عراق نیز مرتبط باشد. در سال های گذشته «سید مقتدی صدر» و «سید عمار الحکیم» در سفرهایی به عربستان سعودی با مقامات این کشور دیدار کرده بودند.
این گسترش روابط منحصر به بحث های سیاسی و امنیتی نمی شود، بلکه اقتصاد بخش مهمی از آن است به خصوص که شورای هماهنگی مشترک دو کشور تا کنون 16 توافق نامه را تنظیم کرده که شامل گسترش پرواز خطوط هوایی و راه اندازی مسیر حمل و نقل دریایی و نیز اجرایی شدن توافق نامه سرمایه گذاری در یک میلیون هکتار زمین های عراق برای تبدیل آن به زمین های کشاورزی و دام پروری می شود.
عربستان با جدیت در حال تلاش برای گسترش روابط خود با عراق با هدف محدود کردن نفوذ ایران در عراق با دست کم ایجاد کفه تعادلی دربرابر آن در عراق است. البته امریکا نیز در این تقویت روابط عراق و عربستان نقش داشته به خصوص که ایالات متحده هم مانند عربستان خواستار کاهش نفوذ ایران در منطقه است. اما نکته اینجاست که همه رقابت ها به سود عراق تمام می شود.
عربستان با تقویت روابط خود با عراق دو هدف را دنبال می کند: نخست کاهش نفوذ ایران در عراق، و دیگر جلب عراق به سمت خود در محور خلیج فارس دربرابر قطر که روز به روز به ایران نزدیک تر می شود. عربستان به این نتیجه رسیده که سیاستی که از 2003 در عراق پیش گرفته اشتباه بوده و عراق بخشی اساسی از جغرافیای جهان عرب است.
در نهایت می توان گفت که روابط عراق و عربستان پس از چند سال تیرگی، از مرحله بهبود و جلب اعتماد گذشته و اکنون وارد مرحله تازه تحقق همکاری های مشترک به صورت عملی در عرصه های اقتصادی و حتی سیاسی شده است.
عربستان مدتی قبل اعلام کرده می‌تواند علاوه بر سرمایه‌گذاری در احداث نیروگاه‌های خورشیدی در عراق، صادرات برق به این کشور را با یک‌چهارم قیمت ایران انجام دهد.
مهم ترین پیامد این روابط برای جمهوری اسلامی ایران در صورت عدم برنامه مناسب، سیاست های عربستان سعودی، کاهش نفوذ بر این کشور خواهد بود و در شرایط فعلی حفظ دستاوردهای سیاست خارجی باید اولویت دولت و دستگاه دیپلماسی باشد. یکی از پیامدهای اولیه روابط عربستان و البته فشار دیپلماسی عربی ،آمریکایی را می توان اقدام اخیر نخست وزیر عراق پیرامون حشرالشعبی عنوان کرد که می تواند نشانه های اولیه فاصله گرفتن عراق از ایران باشد.
در کنار پیامد گفته شده درباره افزایش روابط عربستان با کشور اثرگذار منطقه ای عراق می توان به هرج و مرج گفتاری در عراق علیه ایران هم اشاره کرد.
در نگاهی واقع گرایانه می توان گفت سطح رقابت میان بازیگران داخلی عراق که همسو با جمهوری اسلامی ایران هستند، طی ماه های اخیر به گونه ای افزایش یافته که گاهی مواقع به تخاصم نزدیک شده و گاهی جنبه هایی علیه ایران به خود گرفته است.
البته طبیعی است که گروه های عراقی بنا بر ملاحضات اجتماعی و سیاسی، ناگریز به محاسبه مصالحی در درون خود و هم چنین سطح داخلی عراق باشند. و در مواردی تهران هم باید چنین مصالحی را با احتساب واقعی بودن، در چارچوب تفهم با گروه های عراقی در دستور کار قرار دهد.
از جمله پیامدهای چنین مواضعی در میان اشخاص عراقی می تواند زمینه رویکرد واگرایی بخشی از افکار عمومی شیعیان عراق را هم فراهم سازد. لذا شرایط سیاسی عراق با ایجاد روابط دوستانه عربستان با عراق روز به روز پیچیده تر و حساس تر از گذشته خواهد شد و ایران نباید از رصد این روابط سیاسی و افزایش آن غافل بماند.
آینده پژوهی روابط عربستان با عراق
در کنار آنچه آمد مهم ترین اتفاقی که در سایه افزایش روابط عربستان با عراق روی خواهد داد موجودیت رژیم صهیونیستی است.
نوع و سطح ارتباط عراق با موجودیت رژیم صهیونیستی دارای دو بخش اصلی رسمی و غیر رسمی است .
نگرانی و احساس تهدید واقعی رژیم صهیونیستی از استقرار توان موشکی نیروهای متحد مقاومت ایران در خاک عراق که به منزله ی خلق یک ظرفیت راهبردی مهم در ایجاد برتری نظامی ایران در مقابل رژیم صهیونیستی است، بخش غیر رسمی است. در بخش سیاسی رسمی نیز گرایش های متفاوت در میان نیروهای سیاسی عراق وجود دارد که عامل تهدید برای رژیم صهیونیست است؛ اما در بخش هایی نیز زمینه هایی از امیدواری برای این رژیم دیده می شود و حال آنکه عربستان در سایه افزایش مراودات و ارتباطات سیاسی و اقتصادی به دنبال فعال کردن بیش از بیش همین بخش از کشور عراق می باشد.
به نظر می رسد روند همگرایی در روابط میان دو کشور که در یک دهه آینده می تواند بیشتر شده و این به صورت طبیعی و نیز نفوذ در بدنه سیاسی و دیپلماسی دلار، احتمال آن می رود که منجر به عادی سازی روابط با صهیونیست ها گردد.
ماهیت و ترکیب اعضا دولت عراق و نیز واکنش ها نشان می دهد که در برون داد آن، در آینده ،سیاستی در مخالفت با اصل رژیم صهیونیستی دیده نخواهد شد.
لذا در پایان باید گفت آنچه در معادله پنهانی افزایش سطوح روابط عربستان با عراق و احزاب سیاسی آن وجود دارد به رسمیت شناخته شدن رژیم صهیونیستی توسط نزدیک ترین متحد جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا است، هرچند که سخت اما ناممکن نیست، و همه تلاش های عربستان و آمریکا بر این هدف بلندمدت در صحنه سیاست خارجی متمرکز شده است .
واژگان کلیدی: معادلات، اعراب ،روابط، عربستان ،عراق ، وحید سلوکی
