ضرورت انکارناپذیر سازگاری و تعدیل تغییرات اقلیمی در ایران
سید اسعد حسینی 1، فرزاد رمضانی بونش 2
- دکتری اقلیم‌شناسی و مسئول کارگروه اقلیم‌شناسی مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی
- تحلیل‌گر ارشد مسائل منطقه‌ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
اگر چه مشکل تغییرات اقلیمی در اوایل قرن نوزدهم مشخص شد، اما تا زمان برگزاری اولین کنفرانس جهانی اقلیم، که در سال 1979 برگزار شد این موضوع در برنامه علمی و سیاسی بین‌المللی ظاهر نشد و تنها در سال 1992، چارچوب کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (UNFCCC) با اجلاس سران جهانی در ریو، یک ابزار بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی را ارائه دادند و در ادامه آن کنفرانس جهانی تغییر اقلیم در پاریس و مراکش در سال ۲۰۱۵ میلادی با حضور صدها نفر از روسای جمهوری یا معاونین آن‌ها برنامه‌های جامعی را برای سازگاری با تغییر اقلیم ارائه دادند. نتایج مطالعات در سال‌های اخیر تأکید جدیدی بر سازگاری داشته و تأیید کرده است که اقدامات بیشتر و گسترده‌تر از سوی دولت‌ها (از سطح محلی تا سطح ملی) برای مقابله با تغییرات اقلیمی موجود ضروری است.
طبق گزارش هیئت بین‌الدول تغییر اقلیم (2014)، سطح اطمینان متوسطی وجود دارد که اگر درجه حرارت به 2 درجه سانتی‌گراد یا بالاتر از سطح اواخر قرن بیستم برسد، بدون سازگار، تولید محصولات اصلی جهان (گندم، برنج و ذرت) در مناطق حاره و مناطق معتدل تحت تأثیر منفی قرار خواهد گرفت، فائو (2012) محاسبه کرده است که تولید مواد غذایی جهانی تا اواسط قرن حاضر باید تقریباً 60 درصد افزایش یابد تا امنیت غذایی را برای 3 میلیارد نفر دیگر تأمین کند. بنابراین زمان به نفع ما نیست. بررسی وضعیت اقلیمی کشور و آخرین آمار ثبت شده در ایستگاه‌های باران سنجی مبنای وزارت نیرو نشان می‌هد ارتفاع کل ریزش‌های جوی در سطح کشور از اول مهر تا ۳۰ مرداد سال آبی ۹۷-۹۶ بالغ بر 169.1 میلی‌متر می‌باشد. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (245.1 میلی‌متر) 31 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (۲۳۱.۵ میلی‌متر) ۲۷ درصد کاهش نشان می‌دهد بر اساس این گزارش ۲۰ استان کشور بارندگی‌های منفی را نسبت به سال گذشته تجربه کرده‌اند. استان هرمزگان با منفی 75 درصد و سپس استان‌های سیستان و بلوچستان با منفی ۷۲ درصد، کرمان با منفی ۶۹ درصد کم بارش ترین استان‌های کشور و استان‌های آذربایجان شرقی با 53 درصد، آذربایجان غربی با 52 درصد و کردستان با 29 درصد پربارش ترین استان‌های کشور در سال آبی جاری بوده‌اند. بیشترین و کمترین میزان بارندگی تجمعی در بین ایستگاه‌های باران سنجی مبنای وزارت نیرو در سال آبی مذکور به ترتیب مربوط به ایستگاه رامسر- صفارود در استان مازندران با 990 میلی‌متر و ایستگاه هوشک- سراوان در استان سیستان و بلوچستان با 4.3 میلی‌متر می‌باشد.
همچنین در دو دهه اخیر براساس سنجش‌های صورت گرفته پهنه سرزمینی کشور به‌صورت متوسط ۱.۱ درجه سانتی‌گراد گرم شده است چشم‌انداز تغییرات آب و هوایی کشور تا انتهای قرن ۲۱ میلادی با استفاده از سناریوهای گزارش پنجم هیئت بین‌الدول تغییر اقلیم که در سازمان هواشناسی کشور شبیه‌سازی شده، نشان می‌دهد در صورت عدم پایبندی کشورها به توافقنامه پاریس، در غرب ایران (منطقه زاگرس) بین ۵۰ تا ۸۰ سال آینده، با کاهش تا ۲۰ درصدی بارش روبه‌رو خواهیم بود و این میزان در سوریه، اردن، فلسطین و عراق تا ۳۰ درصد پیش‌بینی می‌شود.
افزایش دمای کره زمین ناشی از افزایش غلظت گازهای گلخانه‌ای و تغییر کاربری اراضی، موجب تغییرات آشکار شاخص‌های اقلیمی کشور شده است که از آن جمله می‌توان به افزایش دما، کاهش بارش و افزایش فراوانی رخداد پدیده‌های مخرب جوی طی دو دهه اخیر در کشور اشاره کرد. طی ۵۰ سال اخیر میانگین دمای کشور با شیب حدود ۴/ ۰ درجه سانتی‌گراد به ازای هر دهه افزایش یافته و این در حالی است که وضعیت افزایش دما در کلان‌شهرهای رو به توسعه همچون تهران، اصفهان و شیراز قدری بارزتر بوده است. در نیم‌قرن اخیر همچنین تغییرات بارش در ایران محسوس بوده است، به‌طوری‌که این کاهش با شیب ۱۱ میلی‌متر در هر دهه، برآورد شده است. درعین‌حال تبخیر و تعرق با شیب ۵۴ میلی‌متر در هر دهه افزایش یافته است. همچنین تعداد ساعات آفتابی در این مدت به‌طور میانگین ۱۱ ساعت بر سال، افزایش یافته است و روند کاهشی میانگین سرعت باد به‌ویژه در شهرهای بزرگ تحت تأثیر اثرات گسترش شهرنشینی و ساخت‌وسازها از دیگر پیامدهای تغییر اقلیم ایران در ۵۰ سال گذشته بوده است.
بر اساس گزارشی که چشم‌انداز وضعیت اقلیم ایران تا انتهای قرن ۲۱ و در آستانه سال ۲۱۰۰ میلادی را با استفاده از سناریوهای گزارش پنجم هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم (IPCC) در سازمان ملل متحد ترسیم کرده است، تنها یک سناریوی خوش بینانه وجود دارد، اما در قالب سه سناریوی محتمل دیگر، هشدار و نگرانی جدی درباره آینده اقلیمی کشور وجود دارد، چراکه در تمام آن‌ها میانگین بارش در حد فاصل مدیترانه تا افغانستان با کاهش جدی روبه‌رو خواهد شد. بررسی‌های سازمان‌های علمی جهان حاکی از آن است که ایران در محدوده مناطقی است که در سال‌های پیش رو به دلیل تغییرات اقلیمی بیش از ۱۵ درصد از عملکرد تولیدات محصولات کشاورزی آن کاسته خواهد شد. بر اساس توافق پاریس، باید تا سال ۲۰۳۰ چهار تا ۱۲ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهیم که انجام آن نیازمند مشارکت فعال ایران در عرصه‌های بین المللی و استفاده از تمام ظرفیت‌ها آن است، که در صورت پایبند نبودن کشورها به توافقنامه محدودسازی انتشار گازهای گلخانه‌ای موسوم به توافق اقلیمی پاریس، باید منتظر کاهش ۲۰ درصدی بارش در منطقه زاگرس در پایان قرن حاضر باشیم و میانگین دمای کشور در پایان قرن ۲۱ حدود ۲/ ۵ و در صورت پایبندی به توافق پایس ۳/ ۱ درجه سانتی‌گراد نسبت به دوره ۲۰۰۵ – ۱۹۸۶ افزایش یابد. بنابراین سازگاری، تعدیل و مقابله با تغییرات اقلیمی برای دستیابی به یک آینده پایدار برای جمعیت رو به رشد کشور امری مهم و ضروری است و امنیت غذایی باید در قلب این تلاش‌ها باشد. در این زمینه، سازگاری کشاورزی، دامداری، شیلات و جنگلداری با اثرات تغییرات آب و هوایی ضرورتی برای زنده ماندن خواهد بود. بنابراین اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در تمام این زمینه‌ها و لایه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کشور ضروری است و نقش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در این خصوص بسیار حائز اهمیت است.
واژگان کلیدی: ضرورت، انکارناپذیر، سازگاری ، تعدیل، تغییرات اقلیمی ، ایران
