سمیرا محتشم
پژوهشگر مسائل منطقه ای
مرکزبین المللی مطالعات صلح – IPSC
نگاه عربستان به صنعت گردشگردی
صنعت گردشگری از بخشهای فعال کشور عربستان است. این امر با گردشگری دینی و حضور سالانه میلیونها زائر مناسک حج عمره و تمتع نمود بارزی از خود به نمایش میگذارد. بههمین دلیل گردشگری در این کشور به بخش مهمی تبدیل شده که با حمایتهای روزافزون دولت از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری همراه بوده است.
اما در سالهای اخیر عربستان سعودی که اقتصادش بیش از نیم قرن وابسته به منابع نفتی است، در اقدامی جدید به دیگر منابع طبیعی خود روی آورده و در نظر دارد هزاران کیلومترمربع از بیابانهایش را با هدف ایجاد شغل و سرمایهگذاری، به مراکز قابل سکونت تبدیل کند. بزرگترین صادرکننده نفت جهان، در حال برنامهریزی برای پروژههای مربوط به بخشی از برنامه تحول اقتصادی خود است. دولت این کشور قصد دارد چند منطقه اقتصادی بزرگ با نامهای خاص که در زمینههای مختلف نظیر گردشگری، صنعتی، اقامتی، تفریحی و همینطور مالی فعالیت میکنند، بسازد تا با تنوع بخشیدن به اقتصاد خود، گامی موثر در جهت خروج از اقتصاد نفتی بردارد. عمدهترین این پروژهها عبارتند از:
- الفیصلیه: با برنامههایی نظیر احداث واحدهای مسکونی، اماکن تفریحی، فرودگاه و بنادر دریایی در غرب مکه با مساحتی حدود ۲۴۵۰ کیلومترمربع (مساحتی بیش از مسکو) که انتظار میرود تا سال ۲۰۵۰ کامل شود.
- شهر تفریحی: بزرگترین شهر فرهنگی، ورزشی و تفریحی در جنوب غربی ریاض در مساحتی نزدیک به ۳۳۵ کیلومترمربع با سرمایهگذاری عمده صندوق خزانه سلطنتی عربستان و چند سرمایهگذار محلی و بینالمللی که تا سال ۲۰۲۰ به اتمام میرسد.
- شهر اقتصادی پادشاه عبدالله: این شهر با بندر عمیق دریایی، مرکز لجستیک با مساحت ۵۵ کیلومترمربع، مراکز ورزشی و تفریحی و همچنین بیش از ۶۵۰۰ ملک مسکونی در وسعتی معادل بروکسل و با سرمایه 9/7 میلیارد دلاری توسط یک شرکت دولتی عربستان سعودی در حال اجراست.
- مرکز مالی پادشاه عبدالله: انتقال شرکتها و موسسات خدمات مالی، بانکها، مراکز حسابرسی و مرکز بورس عربستان به منطقهای در شمال ریاض با مساحتی حدود 6/1 کیلومترمربع بهمنظور رقابت با مرکز مالی بینالمللی دوبی طراحی شده است. ساخت آن از سال ۲۰۰۶ آغاز گردید و تاکنون بیش از ۷۰ درصد آن کامل شده است.
- شهر اقتصادی هوشمند: این شهر هوشمند با مساحتی معادل 8/4 کیلومترمربع و دارای صنایع مبتنی بر دانش، پزشکی و گردشگری در مدینه احداث خواهد شد.
- شهر اقتصادی شاهزاده عبدالعزیز بن مساعد: این شهر ۱۵۴ کیلومترمربعی در شمال عربستان سعودی شامل احداث مناطق مسکونی بهعلاوه فرودگاههای بینالمللی، هتلها، مراکز خرید و اماکن تفریحی خواهد بود.
- نئوم: اما مهمترین و عظیمترین طرح ارائه شده در راستای تنوع بخشی به اقتصاد، «پروژه نئوم» یا «جزیره رؤیا» عربستان سعودی است. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان هنگام رونمایی از این پروژه در چارچوب طرح چشم انداز توسعه عربستان برای سال ۲۰۳۰ میلادی موسوم به «طرح ۲۰۳۰» اظهار داشت، درصدد تبدیل کشور عربستان به کشوری پیشرفته و مدرن در تمامی ابعاد و جوانب است؛ به گونهای که به الگو و نمونهای برای دیگر کشورهای منطقه و کشورهای عربی- اسلامی تبدیل شود. محمد بن سلمان این پروژه را اینگونه توصیف کرد: «طرح نئوم احداث و بنای شهری بر اساس آخرین متدهای تکنولوژی جهان و پیشرفتهترین آنهاست. تفاوت این شهر با شهرهای کنونی عربستان سعودی همچون تفاوت بین نسل اول تلفنهای همراه با نسل کنونی این تلفنهاست که کاملاً خودکار و هوشمند عمل میکنند». وی در کنفرانسی در اکتبر 2017 گفت: «هدف بزرگتر نئوم، کاهش میزان وابستگی عربستان سعودی به صادرات نفت است که میتواند اقتصاد کشور را فراتر از نفت گسترش دهد». اما این طرح چه ویژگیهایی دارد؟
اهداف عربستان از پروژه نئوم
نئوم نخستین منطقه مستقل جهان است که در سه کشور واقع شده است. گفته میشود این پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری شمال غربی کشور عربستان به مساحت بیش از ۲۶ هزار کیلومترمربع با ارائه شیوه نوینی از زندگی و چشم اندازهای استثنایی اقتصادی، استعدادهای برتر جهانی را در همه زمینهها به سوی خود جلب میکند. کلاوس کلاینفلد، یکی از مدیران سابق زیمنس و مسئول اجرای این پروژه گفت: «چشم انداز این پروژه اینست که بهترین مکان برای زندگی و کار در جهان باشد». در واقع عربستان سعودی درصدد است با اجرای این طرح در صدر فهرست شاخصترین شهرهای جهان قرار گیرد.
شمال غربی عربستان و بخشهایی از مصر و اردن که نئوم در آنها واقع شده، فرصت منحصر به فرد و استراتژیکی از لحاظ موقعیت دریایی دارد که از آن جمله میتوان به نزدیکی به بازارهای بینالمللی و مسیرهای تجاری، جریان 10 درصدی تجارت جهانی در دریای سرخ، اتصال آسیا، آفریقا و آمریکا با جمعیتی حدود 70 درصد کل جمعیت جهان در کمتر از 8 ساعت، موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی معتدل، سواحل بی نظیر و بی تنش، اشراف به دریای سرخ با کوههایی به ارتفاع 2500 ، منابع انرژی طبیعی مانند باد و خورشید برای توسعه پروژههای انرژی تجدیدپذیر و نیز منابع غنی نفت و گاز و معدنی، اشاره کرد. این پروژه میتواند یکی از بزرگترین شهرهای بدون سوخت فسیلی را اجرا کند.
دسترسی به بازار عربستان سعودی و بازارهای جهانی با توجه به موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد آن بهعنوان مرکز ارتباطی سه قاره، سیستمهای جامع عرضه و نوآوری، مشوقهای مالی، انطباق با قوانین تجارت بینالمللی، هدایت هزینههایی مانند گردشگری و مراقبتهای بهداشتی و آموزش و نیز سرمایهگذاریهای خارجی به داخل عربستان، برنامهریزی شهری پیشرفته، هنجارهای جهانی در فرهنگ و هنر و آموزش و .. از مزایای عمده این طرح است که به درآمد هنگفتی برای عربستان از طریق معرفی زنجیره صنایع و تکنولوژیهای سنتی و آینده برای تحریک صنعت محلی، ایجاد شغل بخش خصوصی و رشد تولید ناخالص ملی نیز میانجامد.
از سویی دیگر این پروژه با هدف توسعه بخش اقتصادی در آینده با برنامههایی جامع که از طریق ایجاد صندوقهای توسعه حمایت میشوند، بر ایجاد صنایعی که از تک محصولی و وابستگی صرف به منابع نفتی ممانعت مینمایند، تاکید دارد. این برنامهها عبارتند از: توجه به انرژیهای تجدیدپذیر، ذخیرهسازی انرژی، استفاده از تکنولوژیهای سبز، توسعه سیستم حمل و نقل، توسعه بیوتکنولوژی، ایجاد مرکز نوآوری بینالمللی برای فرآوری مواد غذایی و توجه به کشاورزی ایروپونیک و هیدروپونیک، توسعه صنعت تلویزیون و فیلم، بازیهای ویدئویی و محتوای دیجیتال، فناوری دیجیتال و هوش مصنوعی و تجارت الکترونیک.
گفته میشود این شهر در تلاش است با ارائه تجربه منحصر به فرد اجتماعی که شامل محیط کسب و کار سودمند، زندگی با کیفیت بالا، ارائه محیط چند فرهنگی، آموزش جهانی، حمل و نقل کارآمد (رانندگی خودکار، هواپیمای بدون سرنشین و …)، اسکان راحت، ثبات و نیز خدمات بهداشتی و درمانی با قابلیتهای پیشرفته به جامعهای آرمانی از آینده بشری تبدیل شود. در واقع این پروژه بر شش ستون اصلی استوار است: انسان بهعنوان اولویتی مهم، سیستم نوین حمل و نقل، دولت الکترونیک، اینترنت رایگان، انرژی تجدیدپذیر و روشهای ساخت و ساز نوآورانه.
شایان ذکر است که اجرای این پروژه اولاً شامل دو جزیره مصری «تیران» و «صنافیر» در دریای سرخ که مصر طی ماه‌های گذشته مالکیت آنها را به عربستان سعودی بخشیده و محمد بن سلمان حین توضیح احداث این شهر صراحتاً از آن سخن گفت، میباشد. نکته دوم اینکه این شهر تنها به کشور عربستان محدود نمیشود؛ بلکه امتداد و گستره آن دو کشور مصر و اردن را نیز در بر میگیرد. بنابراین میتوان گفت، محمد بن سلمان با اجرای این طرح از یک سو، درصدد اعمال حاکمیت سعودیها بر دو جزیره تیران و صنافیر مصر و الحاق عملی آنها به عربستان است و از سوی دیگر، با توسعه طرح نئوم به دو کشور اردن و مصر به نوعی درصدد درگیر کردن این دو کشور در اجرای آن است؛ چراکه کارشناسان در این موضوع تردید ندارند که تاسیس جزیره رویای سعودیها، با توجه به اقتصاد بیمار و بدهکار عربستان با مشکلات مالی بسیاری مواجه خواهد شد.
واژگان کلیدی: نگاه عربستان ، گردشگردی ، پروژه نئوم
