طهمورث غلامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
با آغاز ناآرامی های سیاسی در سوریه، ترکیه حمایت همه جانبه ای را از مخالفین نظام سیاسی سوریه به عمل آورد که این حمایت ها هم اکنون نیز ادامه دارد. این وضعیت سبب شد که روابط دو کشور به شدت تیره گردد و دو کشور از موضع دشمنی به همدیگر نگاه کنند. در اثر بحران سیاسی سوریه، مرزهای این کشور با ترکیه به مرزهای نا امن تبدیل شده است. به گونه ای که از یک طرف دولت ترکیه به دنبال آن است که از طریق مرزهای مشترک، مخالفین دمشق را کماکان مورد حمایت نظامی و تسلیحاتی خود قرار دهد و از طرف دیگر دولت سوریه نیز به دنبال آن است که با ایجاد امنیت در مناطق مرزی با ترکیه مانع حمایت از مخالفین این کشور توسط ترکیه و دولت های دیگر شوند. به همین خاطر ترکیه و سوریه به طور هم زمان حضور نظامی سنگینی در مرزهای مشترک دارند. در این میان، تنش هایی نیز مانند شلیک خمپاره از داخل خاک سوریه به روستاهای مرزی ترکیه سبب بدتر شدن اوضاع در مرزهای دو کشور شده است. با این حال این نوشتار معتقد است که اگر چه سوریه هیچ نفعی در باز کردن جبهه ی جدیدی با ترکیه ندارد، اما ترکیه نیز برای انجام هر گونه حمله ی نظامی یک جانبه به سوریه با محدودیت های شدیدی مواجه است. در بخش نخست مقاله، به محدودیت های داخلی ترکیه برای انجام حمله ی نظامی به سوریه پرداخته شد. در این بخش به محدودیت های منطقه ای و فرامنطقه ای ترکیه برای انجام حمله ی نظامی به سوریه اشاره می شود.
کلید واژگان: ترکیه، سوریه، حمله نظامی، محدودیت ها.
تبیین رخداد
محدودیت های منطقه ای: ترکیه برای انجام حمله ی نظامی به سوریه با برخی محدودیت های منطقه ای در خاورمیانه و محیط پیرامون خود مواجه است. به گونه ای که بی توجهی به این محدودیت ها می تواند سبب نتایج منفی برای حمله ی نظامی ترکیه به سوریه شود. در ادامه به برخی از محدودیت های منطقه ای اشاره می شود؛
– محدودیت اول به شرایط داخلی خود سوریه بر می گردد. واقعیت آن است که تضاد و تعارض منافع نیروهای سیاسی سوریه، دستیابی به هر گونه اجماع را در میان آنها در کوتاه مدت تیره و تار می کند. از این رو ترکیه قادر نیست که مطمئن باشد که با سقوط بشار اسد، بلافاصله یک نظام سیاسی مقتدر طرفدار ترکیه در سوریه به قدرت برسد. ترکیه به خوبی آگاه است که برخی از نیروهای سیاسی سوریه به دولت هایی مانند مصر، عربستان، ایران و عراق گرایش دارند و منافعی را دنبال می کند که الزاماً مطلوب ترکیه نخواهد بود. از این رو عدم اجماع نیروهای سیاسی سوریه مبنی بر دوست دانستن ترکیه سبب می شود که ترکیه با محدودیت جدی برای حمله ی نظامی به سوریه مواجه شود.
– از آن جا که کشورهای مختلفی در سطح منطقه در سوریه دارای منافع هستند، روشن است که سقوط نظام سیاسی سوریه منافع این دولت ها را تحت تأثیر قرار می دهد و معادلات قدرت در سطح منطقه را به هم خواهد زد. از این رو دولت هایی که در اثر سقوط نظام سیاسی سوریه احساس ضرر و زیان بکنند، ممکن است به ائتلاف های موازنه جویانه در مقابل ترکیه روی بیاورند. حتی دولت عربستان که امروزه موضع مشترکی با ترکیه مبنی بر سقوط بشار اسد دارد، اگر فردا منافع این کشور در سوریه تأمین نشود و دولت جدید سوریه کاملاً به ترکیه گرایش داشته باشد، این وضعیت را نخواهد پذیرفت و به سیاست های موازنه جویانه در مقابل ترکیه روی خواهد آورد. این ادعا حتی در ارتباط با مصر، عراق و جمهوری اسلامی ایران نیز صادق است.
– محدودیت سوم به همسایگان نزدیک ترکیه مانند ایران و عراق بر می گردد. دولت ایران و عراق که دارای مرز طولانی با ترکیه می باشند، نسبت به سیاست های ترکیه در سوریه رضایت ندارد. از این رو اصرار ترکیه بر تداوم سیاست های خود در سوریه سبب مخالفت های هم زمان دولت های جمهوری اسلامی ایران و عراق شده است. از این رو قابل پیش بینی است که تلاش ترکیه برای حمله ی نظامی به سوریه سبب خواهد شد ایران و عراق واکنش جدی تری نشان دهند و تلاش کنند هزینه های مداخله ی نظامی ترکیه را بالا ببرند. تداوم و تشدید تنش ترکیه با همسایگان مانند عراق و ایران، برخلاف دکترین احمد داوود اغلو مبنی بر تنش صفر با همسایگان می باشد. از این رو باید گفت با فرض حمله ی ترکیه به سوریه و موفقیت این کشور در ساقط کردن نظام سیاسی سوریه، در آن صورت ترکیه با یک همسایه ی دچار ورشکستگی دولت مانند سوریه و دو همسایه ی مخالف و حتی دشمن مانند ایران و عراق مواجه خواهد شد که این وضعیت شرایط را بیش از پیش برای ترکیه دشوار خواهد کرد.
محدودیت های فرامنطقه ای: ترکیه برای انجام حمله ی نظامی یک جانبه به سوریه با برخی محدودیت های فرامنطقه ای نیز مواجه است که از جمله این محدودیت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد؛
– تمایلی که دولت های غربی برای مداخله در لیبی داشتند، همان تمایل را برای مداخله در خاک سوریه ندارند. این امر می تواند دلایل زیادی داشته باشد که یکی از آنها مبهم بودن آینده ی پس از بشار اسد در سوریه است. از این رو ترکیه نمی تواند چندان به حمایت دولت های اروپایی و حتی ایالات متحده برای مداخله ی نظامی در سوریه امیدوار باشد. زیرا بر حسب محاسبه ی سود و زیان، کشورهای اروپایی که این روزها درگیر بحران های اقتصادی هستند، تمایلی ندارند که وارد جنگی شوند که ممکن است برای آنها سودی در بر نداشته باشد.
– محدودیت دیگر به این بر می گردد که ترکیه نمی تواند امیدوار باشد که از طریق شورای امنیت سازمان ملل مجوز اقدام نظامی علیه سوریه را به دست آورد و از این طریق هزینه های اقدام نظامی در سوریه را سرشکن کند و اقدام نظامی در سوریه با مشارکت دیگر کشورها را مشروع جلوه دهد. زیرا روسیه و چین، به شدت با مداخله ی نظامی در سوریه از کانال شورای امنیت مخالف هستند.
– محدودیت دیگر به مخالفت های روسیه بر می گردد که در دریای مدیترانه دارای منافع استراتژیک است و همچنین در منطقه ی آسیای مرکزی و قفقاز دارای برخی رقابت های منطقه ای با دولت ترکیه است. نادیده گرفتن منافع روسیه در سوریه توسط دولت ترکیه سبب واکنش و پاسخ جدی روسیه خواهد شد. هر چند نمی توان گفت که پاسخ روسیه شامل پاسخ نظامی نیز خواهد شد، ولی باید گفت که روسیه با توجه به نفوذی که در آسیای مرکزی و قفقاز دارد، به راحتی قادر است که منافع ترکیه را در این مناطق به خطر اندازد و آنچه را که وزیر خارجه ترکیه، محیط استراتژیک این کشور نامید، به شدت محدود کند. از طرفی روسیه تلاش خواهد کرد با نزدیکی و همکاری بیشتر با دولت های ایران و عراق، بیش از پیش دولت ترکیه را محدود کند. در این صورت باید گفت که با حمله ی نظامی احتمالی ترکیه به سوریه، این کشور علاوه بر اینکه با ایران و عراق دچار مشکل خواهد شد و منافع آن نیز در منطقه ی قفقاز و مناطق شمال و شمال شرقی این کشور نیز به خطر خواهد افتاد. در این صورت می توان گفت که خارج نزدیک ترکیه، شامل دولت هایی خواهد بود که با ترکیه روابط مطلوبی نخواهند داشت و این امر خود سبب بالا رفتن هزینه های ترکیه خواهد شد.
دورنمای رخداد
بنابر آن چه که گفته شد، ترکیه با محدودیت های جدی داخلی، منطقه ای و بین المللی برای انجام هر گونه حمله ی نظامی یک جانبه به سوریه مواجه است. از این رو برای فرار از این محدودیت ها، ترکیه تلاش خواهد کرد که در حمله ی نظامی احتمالی به سوریه، کشورهای اروپایی و ایالات متحده نیز مشارکت کنند تا از این طریق ترکیه مجبور نشود به طور یکجانبه، هزینه های ناشی از جنگ احتمالی و نیز هزینه های فردای پس از جنگ را در سوریه پرداخت کند. در واقع با اعلام همراهی دولت های دو سوی آتلانتیک با ترکیه برای حمله ی نظامی احتمالی به سوریه، شاید بتوان گفت که ترکیه کمتر احساس خواهد کرد که با محدودیت هایی مواجه خواهد شد. از این رو بعید به نظر می رسد که ترکیه روزی تصمیم بگیرد به طور یکجانبه به سوریه حمله ی نظامی بکند. ولی این قابل پیش بینی است که ترکیه به تلاش های خود برای حمله ی نظامی به سوریه با مشارکت برخی از دولت های منطقه و نیز دولت های اروپایی و ایالات متحده ادامه خواهد داد.
