دکتر مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
سیاست هسته‌ای روسیه در سال 2020 تصریح می کند که کرملین می‌تواند در صورت «تجاوز به فدراسیون روسیه با استفاده از سلاح‌های متعارف در زمانی که موجودیت کشور در خطر است» از سلاح‌های هسته‌ای استفاده کند. در این راستا پوتین اعلام کرد اگر ایالات متحده نیروهای نظامی خود را در خاک روسیه یا در اوکراین مستقر نماید کرملین این اقدام را به عنوان یک مداخله تلقی خواهد کرد. پوتین هنگام اعلام احتمال حمله هسته ای گفت: که «این یک بلوف نیست». لازم به ذکر است مسکو دارای بزرگترین زرادخانه هسته ای جهان از جمله نسل جدید موشک های مافوق صوت است و چندین برابر سلاح های هسته ای تاکتیکی نسبت به غرب دارد.
مسکو مدعی است که چهار منطقه اوکراین را ضمیمه خود کرده است و هم اینک بخشی از روسیه به شمار می آیند. تحت این شرایط حضور هر نیروی خارجی در خاک این مناطق نوعی تجاوز محسوب می شود. از این رو روسیه بسیار سریعتر از غرب و اوکراین در حال تجهیز مجدد است.
با این حال دولت بایدن گفته است که هیچ برنامه‌ای برای اعزام نیرو به اوکراین ندارد، اما بر لزوم تصویب لایحه کمک‌های امنیتی متوقف شده که تضمین می‌کند سربازان اوکراینی سلاح‌های مورد نیاز برای ادامه جنگ را به دست می‌آورند، تاکید کرده است. این در حالیست که وزارت دفاع روسیه از برگزاری رزمایشی در نزدیکی مرزهای اوکراین با استفاده احتمالی از سلاح‌های هسته‌ای غیراستراتژیک (تاکتیکی) خبر داد. ارتش روسیه در تلاش برای دستیابی به دستاوردهای بزرگ در میدان نبرد است در حالی که غرب به حمایت از کیف با سلاح و مهمات ادامه می دهد. اوکراین به طور فزاینده ای تسلیحات دریافت می کند و جنگنده های F-16 را به زودی وارد می کند(1).
در طول جنگ در اوکراین، روسیه از معاهدات کنترل تسلیحات هسته‌ای با واشنگتن خارج شد و بسیاری پیش‌بینی کردند که مسابقه تسلیحاتی جدیدی آغاز شود. در مقاله ای با عنوان «تصمیم دشوار اما ضروری»، استدلال می‌شود ممکن است استفاده از تاکتیک‌های هسته‌ای روسیه برای اولین بار در اروپا لازم باشد تا ناتو را به هوش بیاورد تا دیدگاه روسیه را در مورد وضعیت اوکراین بپذیرد(2). حمایت ناتو از اوکراین علاوه بر تجهیز تانک، نفربر زرهی، موشک های دوربرد و سیستم های ضد موشکی، کمک به ناوبری، هشدار، عملیات ویژه و فریب استراتژیک است. البته عده ای دیگر از کارشناسان معتقدند که بدون حمایت بیشتر غرب، اوکراین قلمروهای بیشتری را به روسیه از دست خواهد داد که چین را جسور می کند. با این حال روس ها به سرعت در حال یادگیری هستند و از زمان اشتباهات سال 2022 بازی خود را به طور قابل توجهی ارتقا داده اند. علاوه بر این، آگاهی از مشکلات مانور عملیاتی – تاکتیکی در میدان نبرد هسته ای، نیروهای مسلح روسیه در تمرینات آموزشی درک برتر از پیچیدگی شدید نبرد هوایی مدرن و خطرات و هزینه های بالقوه آن را نشان داده اند(3).
در حالی که ولادیمیر پوتین، برای پنجمین بار به عنوان رئیس‌جمهور سوگند یاد کرد، نیروهای مسلح کشورش آماده برای برگزاری رزمایش‌های تاکتیکی تسلیحات هسته‌ای شدند. در این راستا وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که پوتین دستور تمرینات نظامی برای استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی را با توجه به اظهارات و تهدیدات تحریک آمیز مقامات غربی صادر کرده است. پوتین در پاسخ به این سوال که آیا روسیه واقعاً برای جنگ هسته ای آماده است یا خیر، گفت: از نقطه نظر نظامی-فنی، البته که ما آماده هستیم و اگر ایالات متحده به اوکراین نیرو بفرستد، تشدید درگیری تلقی خواهد شد. البته مقامات غربی علناً نسبت به استفاده از سلاح‌های هسته‌ای هشدار دادند و به «عواقب شدید» آن اشاره کردند(4). با این حال اکنون این پوتین است که به وضوح خط قرمزی در مورد استفاده از سلاح‌های هسته‌ای ترسیم می‌کند و این اولین باری نیست که مسکو در رویارویی با ایالات متحده و اروپا دندان هایش را نشان می دهد.
از سوی دیگر پرونده های نظامی روسیه از سال 2008 تا 2014 نشان می دهد که آستانه روسیه برای اولین استفاده هسته ای کمتر از آن چیزی است که کارشناسان نظامی غربی تصور می کردند. حدود 29 سند محرمانه نظامی روسیه شامل بحث در مورد بازی های جنگی است و طبق گزارش ها آستانه های عملیاتی برای اولین استفاده از سلاح های هسته ای به اصطلاح تاکتیکی یا غیر استراتژیک را مشخص می کند. کارشناسان معتقدند: «آنها نشان می‌دهند که آستانه عملیاتی برای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای بسیار پایین است».
پوتین امیدوار است از طریق تهدیدات هسته‌ای، در تداوم رویارویی کشورش با اوکراین، ایالات متحده و ناتو به برتری تاکتیکی فعلی یا آینده دست یابد. وقتی پوتین سلاح‌های هسته‌ای را مطرح می‌کند، تهدید را علیه ایالات متحده و متحدانش که از اوکراین حمایت می‌کنند، ابراز می‌کند، نه علیه خود اوکراین. او به دنبال این است که حامیان کیف را از متعهد ساختن نیروهای خود به درگیری منصرف سازد چیزی که به‌نظر می‌رسد شرکای اوکراین، علی‌رغم اظهارات مکرون، آن را در نظر نمی‌گیرند. امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه تاکید کرد که اعزام نیروهای فرانسوی به اوکراین را رد نمی‌کند، هرچند پاریس حضور نیروهای فرانسوی در این کشور را رد کرد.کنگره ایالات متحده در نهایت کمک 61 میلیارد دلاری به اوکراین را تصویب کرد و کاخ سفید بلافاصله اعلام کرد که 7 میلیارد دلار برای تسلیحات اختصاص داده است. دیوید کامرون، نیز فاش کرد که لندن به کی‌یف اجازه می‌دهد از سلاح‌های ارائه شده توسط بریتانیا برای حمله به اهدافی در روسیه استفاده کند.
به عقیده کارشناسان هدف اولیه از عملیات نظامی ویژه روسیه شکست سریع نیروهای مسلح اوکراین و جایگزینی با رژیم مورد حمایت روسیه بود. در عوض، روسیه گرفتار یک جنگ طولانی شد که هم از نظر پرسنل و هم از نظر منابع بسیار پرهزینه بوده است. با توجه به فرسوده شدن پتانسیل نظامی-صنعتی روسیه برای حمایت از یک رویارویی همه جانبه با ناتو، در صورت بدتر شدن وضعیت، تهدید به استفاده از تسلیحات هسته ای می شود(5).
چشم انداز
اگرچه به نظر می رسد تهدیدات هسته ای با دکترین روسیه و اظهارات پوتین در تضاد باشد، اما به اعتقاد بسیاری از کارشناسان زمانی که یک کشور هسته‌ای شمشیرهای هسته‌ای خود را به صدا در می‌آورد، شرایط بسیار نگران کننده خواهد شد. بی شک روسیه با تحمل هزینه های بسیار زیاد ترجیح می دهد بازنده میدان نبرد با اوکراین نباشد و تا زمانی که پوتین شرایط را به نفع اهداف مد نظر خود به پیش نبرد، شمشیربازی هسته ای کماکان ادامه خواهد داشت.
کلید واژگان: روسیه, پوتین, اوکراین, امریکا,جنگ هسته ای, مریم وریج کاظمی
1https://www.brookings.edu/articles/holding-ones-nerve-in-the-face-of-russian-nuclear-threats
2https://www.reuters.com/world/europe/putin-says-russia-ready-nuclear-war-not-everything-rushing-it-2024-03-13
3https://www.aljazeera.com/news/2024/3/1/how-real-is-putins-threat-to-nuke-the-west
4https://thebulletin.org/2024/03/putins-nuclear-warnings-heightened-risk-or-revolving-door
5https://foreignpolicy.com/2024/05/07/russia-putin-nuclear-saber-rattling-war-ukraine-west-nato/
