کارشناس مسائل مصر
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پس از گذشت سه ماه از 7 نوامبر, جنگ در نوار غزه با شدت تمام و به شکل ویران کننده همچنان ادامه دارد .جنگی که به یک رویارویی تمام عیار میان محور مقاومت به رهبری ایران و اسرائیل و حامیان آن بدل گشته است . این در حالی است که طرح های مختلفی از سوی برخی کشورهای عربی و نهادهای بین المللی برای پایان مخاصمه و برقراری آتش بس میان طرفین درگیر ارائه شده, اما به دلیل خواسته های یکطرفه ونیز بازی حاصل جمع صفر در منطقه با ناکامی و شکست مواجه گشته است .
گرچه آتش بس موقت یک هفته ای به میانجی گری قطر به عنوان یکی از بازیگران فعال منطقه ای بارقه امیدی را برای کاهش آلام جنگ و ممانعت از خونریزی بیشتر و قربانی شدن زنان و کودکان فلسطینی بوجود آورد , با این وجود طیف جنگ طلب و افراطی حاکم بر اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو ونیز با حمایت لابی صهیونیستی در کنگره و کاخ سفید آمریکا همچنان به دنبال اهداف راهبردی خویش از جمله براندازی حکمرانی سیاسی حماس در غزه ونیز آزادی اسرای خود بدون پرداخت هزینه و برقراری امنیت کامل برای شهرک نشینان اسرائیلی با توسل به زور نظامی هستند .
در چنین شرایطی مصر به عنوان یکی از بازیگران سرشناس در دنیایی عرب و منطقه مجددا تلاش هایی را با مشارکت قطر و همفکری دیگر کشورهای عربی برای آتش بس و برقراری صلح آغاز کرده است . طرح چند مرحله ای مصر به گزارش رسانه‌های عربی، مصر پیش‌نویسی را برای پایان دادن به جنگ غزه در چند مرحله تنظیم کرده است. همان‌طوریکه برخی از رسانه ها گزارش دادند، مرحله اول اجرای یک آتش‌بس حداقل دو هفته‌ای پیش‌بینی می‌کند. در این مدت ۴۰ گروگانی که در نوار غزه نگهداری می‌شوند نیز باید آزاد شوند. در مقابل، اسرائیل باید ۱۲۰ زندانی فلسطینی را آزاد کند. در هر دو طرف این افراد باید شامل زنان، کودکان زیر ۱۸ سال و افراد مسن‌تر و بیمار باشد. این گزارش به “منابع آگاه” استناد کرده و توضیح بیشتری نداده است در مورد خود طرح ونیز مبتکر آن بایستی به چند نکته اشاره نمود :
1- مصر پیش از قرارداد «کمپ دیوید» در سپتامبر 1978، بزرگترین حامی مردم فلسطین بود و در چهار جنگ اعراب با اسرائیل رهبری مبارزه علیه اشغالگران را برعهده داشت. در زمان جمال عبدالناصر، رهبر فقید مصر که مبلّغ ایدئولوژی «ناسیونالیسم عربی» بود سعی داشت تا همه اعراب را در برابر رژیم اشغالگر متحد کند و در آن دوره این کشور هیچگاه از حمایتهای سیاسی و نظامی خود از مردم مظلوم فلسطین عقب‌نشینی نکرد.
مصر پس از صلح کمپ دیوید و رانده شدن از اتحادیه عرب برای بازه زمانی کوتاه همواره در روند سازش میان اعراب و اسرائیل خود را به عنوان کنشگر اصلی ونیز نماینده اعراب میانه رو در نشست ها و کنفرانس مختلف تاریخی در موضوع فلسطین مطرح ساخته است وتلاش براین بوده است که مسئله فلسطین نیز در مدار منافع مصر ونیز مساله صرف عربی باقی بماند در واقع با توجه نفوذ گسترده ایران در منطقه به ویژه گروهها ی جهادی مصریها براین بودند با همگامی و همراهی آمریکا و اروپا از اثر گذاری آن بر مناسبات منطقه ای و نفوذ بیشتر ممانعت کند
2- مصر پس از بازگشت نظامیان به قدرت در پی ناکامی تاریخی اسلامگرایان در 2013 به دلیل شکاف اجتماعی و سیاسی و مشکلات اقتصادی توان تاثیرگذاری خود را در مناسبات قدرت در منطقه از دست رفته می بینند ظهور بازیگران توانمندی چون عربستان سعودی , قطروامارات نقش مصر را در دنیای عرب و خاورمیانه کم اثر ساخته است. بنابراین جنگ میان اسرائیل و حماس در غزه و ترس تبدیل به جنگ گسترده در سطح منطقه وحتی جهانی فرصتی برای شخص ژنرال السیسی فراهم نموده با استفاده از رویه دیپلماسی وتجربیات گذشته در میانجی گری در نزاع های قبلی میان طرفین فلسطینی و اسرائیلی بار دیگر ابتکار و قدرت عمل از رقبای پرتوان خود مثل قطر و عربستان باز پس بگیرد و این موضوع برای مصریها یک مسئله حیثیتی است.
3-با توجه حضور پر طمطراق قطریها در منطقه و حمایت از حماس از طرق سیاسی و رسانه ای حاکمان تندرو اسرائیلی از عملکرد قطریها بسیار آشفته تر ساخته است بطوریکه نتانیاهو و تیم امنیتی و اطلاعاتی بر لزوم انتقام گیری از دوحه پس از غلبه بر حماس تاکید دارند. گرچه به دلیل شرایط بحرانی منطقه نفوذ سیاسی گسترده قطر در میان رهبران حماس باعث شده است در شرایط موجود در بده و بستان های سیاسی و تبادل احتمالی اسرا با حماس به میانجی گری قطریها نیاز داشته باشند . باین وجود اعتماد اسرائیلی ها به مصر به دلیل همکاری های امنیتی و اطلاعاتی در منطقه و قرارداد صلح تاریخی کمپ دیوید خیلی بیشتر است. در چنین فضای مقامات اسرائیلی به دنبال رایزنی های بیشتر نشست مشترک برای نیل به توافق گسترده وبستر سازی صلح فراگیر منطقه ای هستند. بنابراین ناظران آگاه بین المللی براین باورند در صورت فراهم شدن مقدمات نشست برای طرح صلح مصر امکان موفقیت آن بیشتر خواهد شد.
4- مصر گرچه در نگاه به موضوع فلسطین بیشتر جانب تشکیلات خودگردان فلسطینی به رهبری محمود عباس گرفته و تلاش داشته به همراه دیگر اعراب منطقه با تقویت سیاسی و نظامی این گروه از تسلط بیشتر گروه حماس بر مناطق فلسطینی جلوگیری کند. با این وجود در درگیریهای گذشته نیز قاهره همچنان ملجا و ما منی برای آتش بس و برقراری صلح میان حماس و اسرائیل بوده است . اهمیت گذرگاه رفح به عنوان تنها مسیر دسترسی مردم نوارغزه به مایحتاج زندگی در جنگ اخیر نیز بیش از گذشته روشنتر گشته است امداد رسانی گروههای بین المللی وسازمان صلیب سرخ جهانی تنها از رفح امکانپذیر هست و تعدادی مجروحین کودک وزن فلسطینی از طریق این گذرگاه مهم توانستند جان خود را از معرکه جنگ نجات بدهند .
5- نشست های پیدا و پنهان تیم اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل با رهبران مصر نشان می دهد با توجه به بروز ناآرامی های بیشتر در سرزمین اشغالی بر سر موضوع اسیران این رژیم از یک سو و ناتوانی در بین بردن اهداف تعیین شده راهبردی نتانیاهو به نکته رسانده است به رغم تبلیغات رسانی برای تداوم جنگ در غزه این رژیم به دنبال ترک مخاصمه و پایان جنگ به روش غیر نظامی است. در این مسیر هم می خواهد از ظرفیت های سیاسی و دیپلماتیک مصر بهره گیرد.
6- دلیل فعال شدن مصر در موضوع فلسطین و جنگ اخیر, ترس از نگرانی های امنیتی از کوچاندن آواره فلسطینی به داخل مصر به ویژه صحرای سینا است. در حالیکه رویکرد مصر در خصوص وضعیت غزه موضع مصر ثابت بوده و آن مخالفت با هرگونه کوچاندن اجباری فلسطینی‌ها و لزوم ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه و بازگشت به مذاکرات برای تحقق صلح فراگیر و عادلانه بر اساس توافق اسلو است.
7- ابهام اصلی در متن طرح مصر به موضوع آینده نوار غزه برمی گردد در حالی که در طرح مبنی بر خلع سلاح مقاومت و تشکیل دولت فراگیر فلسطینی تاکید می شود. این موضوع مورد قبول حماس وجهاد اسلامی نیست و رهبران حماس الزام این بند و طرح چنین موضوعی را بیشتر با خواسته های سران اسرائیلی برابر می داند آتش بس دائمی و کنار رفتن از قدرت به شکل کامل حماس و حتی سپردن آینده امنیتی به نوار غزه با واقعیات میدانی تطابق ندارد اینکه مصر و اسرائیل چه بخواهند یا نخواهند حماس وجهاد اسلامی بخشی از آینده نوازغزه خواهند بود
8-نکته پایانی این است هرگونه طرح و ابتکار صلح بایستی ضمانت اجرایی داشته باشد به نظر می رسد به رغم برخی خوش بینی در طرح صلح جدید این رقم از قلم افتاده آمریکایی ها و برخی متحدان نزدیک آن در اروپا مثل آلمان و فرانسه همچنان با نادیده گرفتن کشتار گسترده سربازان اسرائیلی در حمله بی محابا به مدارس و بیمارستان ها و بمباران کمپ آوارگان فلسطینی همچنان مسیر برای خونریزی بیشتر در منطقه مسیر ساخته اند وتو مکرر قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی آمریکا و تصویب قطعنامه ضعیف و تعدیل شده در امداد رسانی صرف به نوار غزه و بی میلی بر جلوگیری از تهاجم ارتش اسرائیلی در حملات به اماکن و زیرساخت نوار غزه گواه این مدعاست . .
کارشناس مسائل مصر
پس از گذشت سه ماه از 7 نوامبر, جنگ در نوار غزه با شدت تمام و به شکل ویران کننده
همچنان ادامه دارد .جنگی که به یک رویارویی تمام عیار میان محور مقاومت به رهبری ایران و اسرائیل و حامیان آن بدل گشته است . این در حالی است که طرح های مختلفی از سوی برخی کشورهای عربی و نهادهای بین المللی برای پایان مخاصمه و برقراری آتش بس میان طرفین درگیر ارائه شده, اما به دلیل خواسته های یکطرفه ونیز بازی حاصل جمع صفر در منطقه با ناکامی و شکست مواجه گشته است .
گرچه آتش بس موقت یک هفته ای به میانجی گری قطر به عنوان یکی از بازیگران فعال منطقه ای بارقه امیدی را برای کاهش آلام جنگ و ممانعت از خونریزی بیشتر و قربانی شدن زنان و کودکان فلسطینی بوجود آورد , با این وجود طیف جنگ طلب و افراطی حاکم بر اسرائیل به رهبری بنیامین نتانیاهو ونیز با حمایت لابی صهیونیستی در کنگره و کاخ سفید آمریکا همچنان به دنبال اهداف راهبردی خویش از جمله براندازی حکمرانی سیاسی حماس در غزه ونیز آزادی اسرای خود بدون پرداخت هزینه و برقراری امنیت کامل برای شهرک نشینان اسرائیلی با توسل به زور نظامی هستند .
در چنین شرایطی مصر به عنوان یکی از بازیگران سرشناس در دنیایی عرب و منطقه مجددا تلاش هایی را با مشارکت قطر و همفکری دیگر کشورهای عربی برای آتش بس و برقراری صلح آغاز کرده است . طرح چند مرحله ای مصر به گزارش رسانه‌های عربی، مصر پیش‌نویسی را برای پایان دادن به جنگ غزه در چند مرحله تنظیم کرده است. همان‌طوریکه برخی از رسانه ها گزارش دادند، مرحله اول اجرای یک آتش‌بس حداقل دو هفته‌ای پیش‌بینی می‌کند. در این مدت ۴۰ گروگانی که در نوار غزه نگهداری می‌شوند نیز باید آزاد شوند. در مقابل، اسرائیل باید ۱۲۰ زندانی فلسطینی را آزاد کند. در هر دو طرف این افراد باید شامل زنان، کودکان زیر ۱۸ سال و افراد مسن‌تر و بیمار باشد. این گزارش به “منابع آگاه” استناد کرده و توضیح بیشتری نداده است در مورد خود طرح ونیز مبتکر آن بایستی به چند نکته اشاره نمود :
1- مصر پیش از قرارداد «کمپ دیوید» در سپتامبر 1978، بزرگترین حامی مردم فلسطین بود و در چهار جنگ اعراب با رژیم صهیونیستی رهبری مبارزه علیه اشغالگران را برعهده داشت. در زمان جمال عبدالناصر، رهبر فقید مصر که مبلّغ ایدئولوژی «ناسیونالیسم عربی» بود سعی داشت تا همه اعراب را در برابر رژیم اشغالگر متحد کند و در آن دوره این کشور هیچگاه از حمایتهای سیاسی و نظامی خود از مردم مظلوم فلسطین عقب‌نشینی نکرد.
مصر پس از صلح کمپ دیوید و رانده شدن از اتحادیه عرب برای بازه زمانی کوتاه همواره در روند سازش میان اعراب و اسرائیل خود را به عنوان کنشگر اصلی ونیز نماینده اعراب میانه رو در نشست ها و کنفرانس مختلف تاریخی در موضوع فلسطین مطرح ساخته است وتلاش براین بوده است که مسئله فلسطین نیز در مدار منافع مصر ونیز مساله صرف عربی باقی بماند در واقع با توجه نفوذ گسترده ایران در منطقه به ویژه گروهها ی جهادی مصریها براین بودند با همگامی و همراهی آمریکا و اروپا از اثر گذاری آن بر مناسبات منطقه ای و نفوذ بیشتر ممانعت کند
2- مصر پس از بازگشت نظامیان به قدرت در پی ناکامی تاریخی اسلامگرایان در 2013 به دلیل شکاف اجتماعی و سیاسی و مشکلات اقتصادی توان تاثیرگذاری خود را در مناسبات قدرت در منطقه از دست رفته می بینند ظهور بازیگران توانمندی چون عربستان سعودی , قطروامارات نقش مصر را در دنیای عرب و خاورمیانه کم اثر ساخته است بنابراین جنگ میان اسرائیل و حماس در غزه و ترس تبدیل به جنگ گسترده در سطح منطقه وحتی جهانی فرصتی برای شخص ژنرال السیسی فراهم نموده با استفاده از رویه دیپلماسی وتجربیات گذشته در میانجی گری در نزاع های قبلی میان طرفین فلسطینی و اسرائیلی بار دیگر ابتکار و قدرت عمل از رقبای پرتوان خود مثل قطر و عربستان باز پس بگیرد و این موضوع برای مصریها یک مسئله حیثیتی است
3-با توجه حضور پر طمطراق قطریها در منطقه و حمایت از حماس از طرق سیاسی و رسانه ای حاکمان تندرو اسرائیلی از عملکرد قطریها بسیار آشفته تر ساخته است بطوریکه نتانیاهو و تیم امنیتی و اطلاعاتی بر لزوم انتقام گیری از دوحه پس از غلبه بر حماس تاکید دارند گرچه به دلیل شرایط بحرانی منطقه نفوذ سیاسی گسترده قطر در میان رهبران حماس باعث شده است در شرایط موجود در بده و بستان های سیاسی و تبادل احتمالی اسرا با حماس به میانجی گری قطریها نیاز داشته باشند . باین وجود اعتماد اسرائیلی ها به مصر به دلیل همکاری های امنیتی و اطلاعاتی در منطقه و قرارداد صلح تاریخی کمپ دیوید خیلی بیشتر است در چنین فضای مقامات اسرائیلی به دنبال رایزنی های بیشتر نشست مشترک برای نیل به توافق گسترده وبستر سازی صلح فراگیر منطقه ای هستند بنابراین ناظران آگاه بین المللی براین باورند در صورت فراهم شدن مقدمات نشست برای طرح صلح مصر امکان موفقیت آن بیشتر خواهد شد..
4- مصر گرچه در نگاه به موضوع فلسطین بیشتر جانب تشکیلات خودگردان فلسطینی به رهبری محمود عباس گرفته و تلاش داشته به همراه دیگر اعراب منطقه با تقویت سیاسی و نظامی این گروه از تسلط بیشتر گروه حماس بر مناطق فلسطینی جلوگیری کند با این وجود در درگیریهای گذشته نیز قاهره همچنان ملجا و ما منی برای آتش بس و برقراری صلح میان حماس و اسرائیل بوده است . اهمیت گذرگاه رفح به عنوان تنها مسیر دسترسی مردم نوارغزه به مایحتاج زندگی در جنگ اخیر نیز بیش از گذشته روشنتر گشته است امداد رسانی گروههای بین المللی وسازمان صلیب سرخ جهانی تنها از رفح امکانپذیر هست وتعدادی مجروحین کودک وزن فلسطینی از طریق این گذرگاه مهم توانستند جان خود را از معرکه جنگ نجات بدهند .
5- نشست های پیدا و پنهان تیم اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل با رهبران مصر نشان می دهد با توجه به بروز ناآرامی های بیشتر در سرزمین اشغالی بر سر موضوع اسیران این رژیم از یک سو و ناتوانی در بین بردن اهداف تعیین شده راهبردی نتانیاهو به نکته رسانده است به رغم تبلیغات رسانی برای تداوم جنگ در غزه این رژیم به دنبال ترک مخاصمه و پایان جنگ به روش غیر نظامی است در این مسیر هم می خواهد از ظرفیت های سیاسی و دیپلماتیک مصر بهره گیرد
6- دلیل فعال شدن مصر در موضوع فلسطین و جنگ اخیر, ترس از نگرانی های امنیتی از کوچاندن آواره فلسطینی به داخل مصر به ویژه صحرای سینا است در حالیکه رویکرد مصر در خصوص وضعیت غزه موضع مصر ثابت بوده و آن مخالفت با هرگونه کوچاندن اجباری فلسطینی‌ها و لزوم ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه و بازگشت به مذاکرات برای تحقق صلح فراگیر و عادلانه بر اساس توافق اسلو است.
7- ابهام اصلی در متن طرح مصر به موضوع آینده نوار غزه برمی گردد در حالی که در طرح مبنی بر خلع سلاح مقاومت و تشکیل دولت فراگیر فلسطینی تاکید می شود این موضوع مورد قبول حماس وجهاد اسلامی نیست و رهبران حماس الزام این بند و طرح چنین موضوعی را بیشتر با خواسته های سران اسرائیلی برابر می داند آتش بس دائمی و کنار رفتن از قدرت به شکل کامل حماس و حتی سپردن آینده امنیتی به نوار غزه با واقعیات میدانی تطابق ندارد اینکه مصر و اسرائیل چه بخواهند یا نخواهند حماس وجهاد اسلامی بخشی از آینده نوازغزه خواهند بود
8-نکته پایانی این است هرگونه طرح و ابتکار صلح بایستی ضمانت اجرایی داشته باشد به نظر می رسد به رغم برخی خوش بینی در طرح صلح جدید این رقم از قلم افتاده آمریکایی ها و برخی متحدان نزدیک آن در اروپا مثل آلمان و فرانسه همچنان با نادیده گرفتن کشتار گسترده سربازان اسرائیلی در حمله بی محابا به مدارس و بیمارستان ها و بمباران کمپ آوارگان فلسطینی همچنان مسیر برای خونریزی بیشتر در منطقه مسیر ساخته اند وتو مکرر قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی آمریکا و تصویب قطعنامه ضعیف و تعدیل شده در امداد رسانی صرف به نوار غزه و بی میلی بر جلوگیری از تهاجم ارتش اسرائیلی در حملات به اماکن و زیرساخت نوار غزه گواه این مدعاست . .
