دکتر محمد حسن صنعتی
کارشناس مسائل بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
بلینکن وزیر خارجه امریکا اخیرا گفته است : ” با روسیه برای بازگرداندن ایران به به برجام همکاری می کنیم ” ، و این سخن او یادآور آن کسی است که دزدی کرده بود و هنگامی که جمعیتی به دنبال خود دید که داد می زنند ” آی دزد! ” ، او هم برای رد گم کنی شروع کرد به داد زدن که : ” آی دزد! ” ؛ چرا که همه می دانند در عین پای بندی کامل ایران به تعهدات برجامی و در عین حضور کشورهای دیگر در برجام ، این امریکا بود که از این برنامه خارج شد و ساز و کارهای پیش بینی شده در آن را به هم ریخت. جالب آنکه در این مرحله ، آنها ، هم خود تمایل دارند و هم به تحریک لابی های صهیونیستی و مشخصا اسرائیل تمایل دارند که صنایع موشکی هم به ردیف موضوعات مورد بحث افزوده شود ، حال آنکه مذاکرات منتهی به برجام ، ویژه پروژه تولید انرژی صلح آمیز هسته ای در ایران بوده است و بس.
در این بین ، گویا یکی از چالش های اصلی و فراگیر در منطقه آن است که اگر امریکا در ادامه سیاستی که در پیش گرفته امروز افغانستان و فردا عراق را تخلیه کند ، آیا لزوما نقشه ی جابجایی حضور و من جمله واگذاری نیابتی حضور به نیروهای مزدبگیر در این دو کشور به همان صورت که امریکایی ها می خواهند به اجرا در خواهد آمد ، یا با توجه به روابط موجود فی مابین کشورها در منطقه ، ممکن است یکی از کشورهای منطقه سکاندار تحولات شود. خبری که نشریه اسرائیلی هاآرتص داده ، نشان می دهد که به نظر آنها ایران از این پس به دنبال پرکردن جای امریکا در خاورمیانه خواهد بود. گرچه این سخن می تواند ناشی ازگرایش اسرائیلی ها به درگیر و بلاتکلیف نگه داشتن ایران و امریکا در پرونده برجام باشد و ممکن است برای تحریک امریکایی ها گفته شده باشد ، نافی احتمال افزایش فشارها از سوی لابی های متنفذ صهیونیستی بر دولت امریکا نیست. در این صورت ، نتیجه آن خواهد بود که ثمردادن برجام به همان اندازه که با شرایطی مورد اقبال بعضی از طرف های برجام است ، باعث نگرانی بعضی از طرف های دیگر یا کشورهای مرتبط در منطقه است و مشخصا بر میزان ضرر و زیان ایران که در چند ساله و بلکه چندین ساله گذشته پای تعهدات خود در برجام ایستاده اما از منافع آن برخورداری نداشته ، خواهد افزود و دیگربرجام را از وجهه ی ” برد – برد” خود دور خواهد کرد. برای تشخیص وارد بودن این فرض کافی است به تحلیل دستیار پیشین امنیت ملی امریکا در دفتر علم و فناوری کاخ سفید توجه شود . به نظر وی اسرائیل صدمات زایدی به مذاکرات برجام وارد کرده است .
در محوری دیگر ، امریکای این روزها بیش از گذشته احتمال می دهد که همراهی دول غربی در منطقه را از دست بدهد.خبرهای رسیده حاکی از اختلاف در دولت ائتلافی آلمان بر سر تمدید عملیات ارتش در عراق است. به عبارتی ، ماشین خروج امریکا و هم پیمانان آن از منطقه به نحوی برگشت ناپذیر به راه افتاده ، حتی اگر امریکا با پالس های تحریک آمیزی که از سوی اسرائیلی ها یا به طرق دیگر دریافت می کند در خروج کامل از منطقه مردد باشد. البته آلمانی ها در میدانی دیگر هم ترجیح می دهند که عمدتا به مسائل داخلی خود بپردازند. به همین دلیل هم صادرات تولیدات دفاعی خود به قزاقستان را متوقف کرده اند ، خصوصا که احتمال می رود اساسا آشوب های قزاقستان در حوزه ارتباطات استراتژیک روسیه ، ریشه غربی داشته باشد. شاید از همین رو است که امریکایی ها نیز علی العجاله ترجیح می دهند کارمندان دیپلمات خود را از قزاقستان آشوب زده خارج کنند. و باز این روسیه است که باید هزینه بدهد و برای فرونشاندن دردسری که در گستره ارتباطات راهبردی این کشور به وچود آمده ، صلح بانان روس را در قزاقستان مستقر کند. در این آشوبها ، دردسر ، بلوک شرق حاضر در رقابتهای سنتی را درگیر کرده است. از همین رواست که رئیس جمهور چین هم از قزاقستان اعلام حمایت کرده است .با این حال ، رویکردهای منطقه ای امریکا در چند ساله اخیراز جمله جستجوی پایگاه های نفوذ و قدرت و تاثیردر آسیای مرکزی گویا تا حدودی نتیجه بخشیده است. ازبکستان به رغم شروع زمستان شمالی ، صادرات گاز به روسیه را متوقف کرده است . و لابد روسیه حالا دیگر بخوبی دریافته که ورود به حوزه مخاصمات پیرامون ماجرای اوکراین و تهدید منافع غرب ، ممکن است مسئله ها و مشغولیتهای تازه دیگری هم در پی داشته باشد . بنا بر این ، بیراه نیست اگرشروع چرخه مسائل و چالش های اخیر فراروی روسیه به زمانی ارجاع پیدا کند که این کشور ، تحرکات خود معطوف به منطقه اوکراین را آغاز کرد، به نحوی که امروز ظاهرا اوکراین تبدیل به کانون تازه بحران در روابط شرق و غرب در منطقه و حتی سطح بین الملل شده است.
البته در منطقه ، برآیند تحولات بیشتر به نفع امریکا می نماید. برسرکارآمدن دولت غیر فراگیرکه ضمنا از حداقل های تامین حاکمیت و حتی امنیت در افغانستان بی نصیب نشان می دهد ، باعث شده تا زمینه قدرتیابی مجدد نیروهای افراطی از جمله داعش در افغانستان و سپس در عراق مساعد و هموار شود . از سویی، دیگر امریکایی در میدان نیست که بخواهد ضمن تحمل تلفات ، انگ حضور متجاوزانه در افغانستان بر پیشانی داشته باشد و می تواند دورادور در کنار درگیرنگه داشتن جبهه مقاومت و نیروهای مرتبط با انقلاب یا بیداری اسلامی ، تحولات را به نفع تفرقه افکنی و بادزدن آتش مخاصمات بین گروه های مذهبی همدین و مشخصا مسلمانان هدایت کند و ادامه داعش و تاخت و تازهای آن در منطقه یعنی کشت و کار امریکا در منطقه محصول داده است. خبرها نشان می دهد که غول داعش در عراق نیز سربر آورده است و در منطقه تکریت و مناطقی دیگرتحرکات خود را آغاز کرده است. شاید در همین پازل قابل بررسی باشد که به تازگی جلسه مهمی بین فرستاده ای از عربستان – حامی سنتی مالی و فکری و مذهبی داعش – با نماینده ویژه امریکا در امور ایران برگزار شده است و از طرفی ، دیدار عبدالله شاه کشور عربی اردن با وزیرجنگ اسرائیل در امان ، به معنای تمایل اردن به احیای روابط با رژیم صهیونیستی ارزیابی شده است. در این بین ، اکنون که بحرانی امنیتی در قزاقستان همپیمان استراتژیک روسیه رخ نموده ، به موازات دورتازه قدرت یابی نیروهای افراطی در منطقه بعضی معتقدند با توجه به نمودار شدن تحرکات و حضور این نیروها در آسیای مرکزی می توان گفت روسیه پاسخ و پاداش همراهی با نقشه غرب در افغانستان و همکاری نظامی با طالبان را در قزاقستان دریافت کرده است. سفیر روسیه در واشنگتن گفته است : گسترش تمایلات افراطی در آسیای مرکزی نتیجه اقدامات غربی هاست .
ظواهر نشان می دهد که غرب و شرق با توجه به تحرکات آشکار روسیه در اوکراین و اظهارات مخالفت آمیز و بعضا مقابله جویانه بین مقامات غرب و روسیه ، ممکن است به جای ادامه جنگ سرد که دور تازه ای از آن را تجربه می کردند ، رو به شکل دیگری از جنگ بیاورند . دبیر کل ناتو می گوید :”خطر درگیری با روسیه بالا رفته است”. خبرگزاری ها از نیاز انگلیس به موشک های مافوق صوت برای رقابت با روسیه خبر می دهند. سفیر روسیه در واشنگتن می گوید :” ناتو باقیمانده جنگ سرد است”. ماجرای اصلی چیست؟ آیا بر بازارهای کاسبی کارتل های تولید سلاح که تاکنون آنها و زرادخانه هایشان را در افغانستان و عراق می دیدیم ، بازار تازه ای به نام آسیای مرکزی افزوده شده تا روسیه رقیب دیرین نیز در بیخ گوش خود سرگرمی تازه داشته باشد و پا از گلیم خود درازتر نکند؟ یا اتفاق دیگری در حال وقوع است؟ خصوصا که به رغم آنچه گفته شد ، این روزها از نگرانی واشنگتن از پیامدهای تحریم علیه روسیه برای اقتصاد غرب هم خبر داده می شود.
واژگان كليدي: کشورها, منافع ملی, دکتر محمد حسن صنعتی,روسيه,چين,,
