دکتر حسین آجرلو
کارشناس مسائل یمن
مرکز بین الملی مطالعات صلح – IPSC
نقش مصر در یمن
در چند روز اخیر خبر محاصره بنادری که انقلابیون یمن از این بنادر برای تهیه موارد ضروری در اخبار وجود دارد. به قدری این اخبار جدی هست که ما شاهد هستیم در یمن بعضی بخش ها دچار کمبود دارویی شده اند. در حال حاضر این سوال پیش می آید که هدف عربستان سعودی از این اقدام مشخص است، اما کشورهایی مانند مصر نیز از این روند حمایت می کنند، چرا که عربستان سعودی برای انجام چنین کاری به همکاری مصر نیاز دارد. این مسئله وجود دارد که سیاست های مصر در قبال یمن چگونه است؟ با توجه به تاریخچه ای مصر همواره در زمان مبارک سعی کرده بود که روابط خود را با عربستان سعودی حفظ کند. در دوره بعد از انقلاب 25 ژانویه هم با توجه به مشکلاتی که بین دولت اخوانی و عربستان سعودی وجود داشت، مصر همواره سعی کرده بود که روابط خود را با عربستان سعودی حفظ کند. با کودتای ژنرال السیسی روابط عربستان و مصر تقویت شد این تحولات ادامه داشت تا اینکه بر سر چند موضوع تحولات مصر و عربستان سعودی دچار مشکلاتی شد. اول این که موضع مصر در قبال سوریه بر خلاف عربستان، حفظ نظام بود و همکاری هایی را با نظام سوریه داشت و دوم در مورد جنگ یمن در ابتدا همکاری کرد، اما در زمانی که جنگ جدی شد، مصر وارد این فرآیند نشد و به نظر می رسد که تاکنون نیز این فرآیند ادامه داشته است. مصر با عربستان سعودی در سر اکثر موضوعات منطقه ای تقریبا همسو است. اما در موضوع سوریه و بعضی از مسائل مربوط به یمن اختلاف نظرهایی داشته است، اما در کل چیزی که شاهد هستیم این است که همان طور که در قطر هم صدایی کرد، در یمن هم به نوعی سیاست های عربستان را تایید می کند.
در چند وقت اخیر مصر حمله انقلابیون یمن به ریاض را محکوم کرد و در کل چیزی که از مصر شاهد آن هستیم این است که مصر در کلیات با عربستان همسو است. در کل، مصر نسبت به این که در منطقه تحولی ایجاد شود و نسبت به آن موضعی داشته باشد، بخشی همسویی با عربستان است، اما بخشی هم منافع مصر است. با توجه به این که کانال سوئز از تنگه باب المندب می گذرد و از عدن نیز می گذرد، امنیت تنگه باب المندب برای مصر و عربستان سعودی بسیار مهم است و هرگونه ناامنی در این منطقه برای آن ها نگران کننده است. ژنرال السیسی خواهان یک نظام انقلابی در این منطقه نیست که بتواند تحولات این منطقه را دگرگون کند. مورد دیگری که مصری ها خواهان آن نیستند، وجود یک نیروی انقلابی که نزدیک به جمهوری اسلامی ایران باشد، مصر از این لحاظ احساس خطر می کند چون جمهوری اسلامی ایران، یک ایدئولوژی انقلابی و اسلامی دارد، ولی مصر با هر گونه ایدئولوژی اسلامی و انقلابی مخالف است و با جمهوری اسلامی نیز در این زمینه اختلاف نظر دارد.
موضوع بعدی که باعث می شود مصر به دنبال این باشد که در یمن تحولی ایجاد نشود این است که مصر به دنبال وجود یک حکومت قدرتمند در یمن است. زیرا عدم وجود یک حکومت قدرتمند بر کل یمن باعث ایجاد دولتی ضعیف می شود که بستری برای تقویت گروه های القاعده و گروه های تکفیری شود که مصر در مناطق اطراف خود تحمل وجود چنین گروه هایی که به نحوی به خاک مصر دسترسی داشته باشند را ندارد. به نظر می آید که از این لحاظ نیز با هرگونه تحول در یمن مخالف است. مورد چهارم این است که مصر در راستای سیاست های کلی خود از هیچ جریانی مانند انصارالله که به نوعی با مصر در تعارض هستند، مخالف است و در کل با حکومت هایی مثل انصارالله (که به نوعی نمی توانند عربیت و هویت های عربی را برای خود داشته باشد،) فاصله دارد.
اختلاف نظرهای عربستان و مصر در یمن
در مورد یمن بین عربستان و مصر اختلاف نظرهایی هم وجود دارد. عربستان سعودی خواهان سیطره کامل بر منطقه یمن است و یمن را حیات خلوت خود می داند، از سوی دیگر مصر هم به دلیل سابقه حضور خود در این منطقه (به خصوص در زمان جنگ داخلی و نزدیک بودن برخی از جریانات داخلی یمن به کشور ) خواهان این است که قدرتی همسو با مصر بر سر قدرت باشد. این هم یکی از نقاط تعارض دو کشور است. از سوی دیگر به نوعی مصر این احساس را دارد که ریاض می خواهد تحولات یمن را به گونه ای رقم بزند که گروه های تکفیری را از داخل عربستان دور و به یمن بکشد و در مناطق کوهستانی یمن مستقر کند. مصر هم به این روند مشکوک است و احساس می کند که تقویت گروه های تکفیری در یمن باعث می شود که این روند به داخل مصر کشیده شود. مورد بعدی اختلاف نظر عربستان سعودی و مصر در آن است، می توان گفت مصر به نوعی شدت گرفتن جنگ را (که عربستان به آن دامن زده است) را برای امنیت تنگه باب المندب و خلیج عدن مناسب نمی داند و می خواهد تحولات را به سمتی بکشاند که زودتر به یک راه حل سیاسی برسند. به همین دلیل ما شاهد این هستیم که مصر بارها اعلام کرده است که تنها راه حل مسئله یمن، گفتگو بین گروه های یمنی است و این اختلاف نظر هم بین مصر و عربستان سعودی وجود دارد.
چشم اندازی نقش مصر در آینده یمن
ما نباید از مصر توقع بازیگری جدی در یمن را داشته باشیم. مصر سال هاست که از زمان آقای جمال عبدالناصر و انور سادات شعاری را برای خود انتخاب کرده است و اولویت خود را بر مسائل داخلی قرار داده است، به نظر می رسد که تمام قدرت های بین المللی نیز خواهان همین امر هستند و از مصر توقع پشتیبانی دارند و خواهان این نیستند که مصر وارد یک روند تاثیرگذار در تحولات منطقه ای شود. عربستان سعودی در این مسئله هم خواهان بازیگری مصر نیست و در شرایط کنونی مصر نیز توان این را ندارد، زیرا در شرایط کنونی به شدت دچار مشکلات داخلی و مشکلاتی با اسلام گرایان است. همچنین مشکلاتی با تروریست ها در صحرای سینا دارد و توان بازیگری در این سطح را ندارد که در یمن تاثیرگذاری ویژه ای داشته باشد.
آنچه که ما در این جا به عنوان آینده روابط مصر و عربستان سعودی می بینیم که گاهی به سمت واگرایی می رود، به نظر می رسد که تحول خاصی به وجود نمی آید و همین روند به نوعی ادامه خواهد یافت، مگر این که تحولات جدیدی به وجود بیاید و بخواهند مصر را با دادن کمک های مالی تشویق کنند. اما با توجه به شرایط موجود، چشم انداز روشنی در این باره وجود ندارد. ولی روند حمایت های ضمنی وجود دارد و آینده این روند به این صورت است.
چشم اندازی که می توان برای نقش مصر در آینده ترسیم کرد این است که اگر گروه های یمنی و عربستان به روندی برسند که راه حل سیاسی را انتخاب کنند، مصر می تواند به دلیل روابط ویژه ای که با بعضی از گروه ها مانند آقای علی عبدالله صالح، حزب معتمر و همچنین روابط ویژه مصر با عربستان و این موضوع که محور مقاومت که وساطت مصر را قبول دارد، مصر می تواند نقش میانجیگری خوبی داشته باشد. در جمع بندی مباحث می توانیم بگوییم مصر با توجه به موقعیتی که برای خود ترسیم کرده است و بعضی اختلاف نظرهایی که در مورد یمن دارد، سعی می کند در موضوع یمن، موضعی متعادل داشته باشد. البته همکاری های ویژه ای هم با عربستان مانند تحریم ها خواهد داشت. اما مستقیما وارد این روند نمی شود، اما در تلاش است که روند کلی تحولات یمن به سمتی رود که راه حل سیاسی مد نظر قرار گیرد. چرا که تداوم جنگ ها نه برای مصر خوب است و نه آن را می پسندد.
به نظر می رسد که با توجه به تحولات اخیر، جمهوری اسلامی ایران نیز باید نقش بیشتری را به مصر در این روند بدهد و از این وضعیت که مصر در آن است و در بن بستی که مردم دچار مشکلات شده اند را با میانجیگری کشورهایی مثل مصر به راه حلی برای حل موضوع یمن برساند.
واژگان کلیدی: چشم انداز، نقش مصر ، آینده ،یمن
