چشم انداز ناوگان ماهواره ای بیدو چین 

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

در سال های پیش رو یکی از بزرگ‌ترین دگرگونی‌ها در ارتباطات ماهواره‌ای، عملیاتی شدن «صورت فلکی دیجیتال بیدو Beidou» و یا مشخصا «ناوگان ماهواره ای بیدو» خواهد بود که چین به وسیله آن با ارائه یک پهنای باند در مدار پایین زمین (LEO) که می‌تواند نسبت به ماهواره‌های ارتباطی سنتی برتری داشته باشد چالش های را برای قدرتهای فضایی به وجود آورد. البته اعتقاد بر این است که این سیستم رقیب «استارلینک» و سایر سرمایه گذاری های غربی در حوزه فضا باشد(1). تحت استراتژی‌های ملی مانند ساخت چین دیجیتال، جاده ابریشم دیجیتال و استانداردهای چین 2035، پکن نه تنها به دنبال تحول دیجیتالی کشور است، بلکه می‌خواهد نقشی پیشرو در نظم دیجیتال جهانی ایفا کند(2). البته چین مدعی است ایالات متحده سیگنال«GPS» را برای اقیانوس آرام که چین برای ردیابی موشک به آن متکی بود، قطع کرده بود و همین رویداد پکن را بر آن داشت تا سیستم ماهواره ای ناوبری و موقعیت یابی جهانی خود را بسازد.

چین در 2022 طی گزارشی اعلام کرد که از ناوگان ماهواره ای اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی«ISR» خود برای سنجش از دور و نقشه برداری نظامی و غیرنظامی، نظارت زمینی و دریایی و جمع آوری اطلاعات استفاده می کند. ماهواره های«ISR» چین قادر به ارائه تصاویر رادار دیافراگم مصنوعی«SAR»، الکترواپتیکال یا مادون قرمز و همچنین داده های اطلاعاتی الکترونیکی و سیگنالی هستند. ضمن اینکه چین در حال توسعه موشک‌های ضد ماهواره«ASAT» برای استفاده علیه ماهواره‌ها در مدار زمین‌همگام است. 

علاوه بر اینکه چین با پرتاب 39 موشک، 89 فضاپیما را به فضا فرستاد و رکوردهای جهانی را شکست و یا بین سال‌های 2007 تا 2018، چین 20 ماهواره برای 13 کشور از جمله الجزایر، آرژانتین، بلاروس، بولیوی، فرانسه، اندونزی، لائوس، نیجریه، پاکستان، عربستان سعودی، سری‌لانکا، تایلند و ونزوئلا، پرتاب کرد(3)، این کشور پروژه های در حال انجامی برای کشف قسمت تاریک ماه و مریخ دارد و قرار است با بازنشستگی ایستگاه فضایی بین‌المللی به رهبری ایالات متحده، ایستگاه فضایی خود را که هم اکنون در مدار قرار دارد، فعال نماید(4). لازم به ذکر است بخش اصلی ایستگاه فضایی «تیانگونگ» در حال حاضر عملیاتی شده و خدمه سه نفره را در خود جای داده است(5).

از سوی دیگر پکن قصد دارد تا یک دهه آینده یک ایستگاه تحقیقاتی در سطح ماه ایجاد کند و هم اینک محققان چینی زیر نظر مرکز ملی علوم فضایی برای گرفتن یک سیارک نزدیک به زمین و فرستاندنش به چین برای بررسی و استخراج منابع آن کار می کنند. بی شک با اتمام منابع معدنی در زمین استخراج فضایی به‌عنوان یک صنعت سودآور در نظر گرفته می شود به طور مثال تخمین می‌زند که یک سیارک کوچک به طول تقریباً 200 متر که سرشار از پلاتین است می‌تواند تا 30 میلیارد دلار فروخته شود. ماه نیز دارای منابع دست نخورده ای به ارزش صدها میلیارد دلار از جمله هلیوم-3، تیتانیوم و سایر فلزات کمیاب خاکی است(6).

با این تفاسیر اما هم اکنون  ناوگان ماهواره ای «بیدو» یا به قول وال استریت ژورنال« چسب دیجیتال چین»  یکی از بزرگترین دستاوردهای فضایی-نظامی چین به شمار می آید که توانسته چالش های اساسی را برای رقبای جهانی این کشور به وجود آورد. «بیدو» به عنوان بزرگترین برنامه هوافضایی که چین تا کنون انجام داده است، معرفی می شود. تنها در 2 و نیم سال گذشته، بیش از سیصد هزار دانشمند و مهندس از بیش از 400 مؤسسه تحقیقاتی و شرکت در این برنامه شرکت داشتند. در این راستا غرب معتقد است چین با ایجاد «بیدو» قصد دارد دروازه فضای دیجیتال در جهان باشد(7).

هم اکنون ماهواره‌های«بیدو» بیشتر از ماهواره‌های«GPS» در اکثر نقاط جهان مشاهده شده‌اند و تعداد بیشتری ماهواره در مدار نسبت به «GPS» ایالات متحده (35 در مقابل 31) و 63 ماهواره جاسوسی (ایالات متحده بیش از 100 ماهواره دارد) به این معنی است که توانایی چین برای شناسایی و ردیابی از فضا و هدایت موشک ها به هر هدف شناسایی شده ارتقاء یافته است.

صورت فلکی «بیدو» سه مرحله از ساخت و ساز را تجربه کرد. «بیدو-1» که اکنون از رده خارج شده تنها با سه ماهواره در سال 2000 کار خود را آغاز کرده بود. فاز دوم، که به نام«COMPASS» شناخته می شود، در سال 2012 عملیاتی شد که با 16 ماهواره مناطق آسیا و اقیانوسیه را پوشش می داد. برخلاف«GPS» که پس از تنظیم کامل شروع به کار کرد، «بیدو-2» به صورت مرحله ای فعال شد. تجربه به‌دست‌آمده در فاز دوم، دانشمندان را به سمت طراحی بهتر برای «بیدو-3» سوق داد.گام سوم «بیدو» در سال 2015 با پوشش کامل جهانی و با استفاده از 35 ماهواره فعال شد. این پروژه ارائه خدمات ناوبری جهانی را در سال 2018 آغاز کرد(8). پرتاب 23 ژوئن 2020 سی امین و آخرین ماهواره صورت فلکی نسل سوم «بیدو» (و در مجموع 55مین ماهواره بیدو) را در مدار قرار داد. زمانی که سیستم «بیدو-3» به طور کامل عملیاتی شود می تواند دقت موقعیت یابی را در فاصله 10 متری افقی و 10 متری عمودی (5 متر در منطقه آسیا و اقیانوسیه)(9) و دقت اندازه گیری سرعت در 0.2 متر بر ثانیه و دقت زمان 20 نانوثانیه را ارائه دهد همچنین این سیستم به دقت 1 متر برای استفاده عمومی و 1 سانتی متر برای استفاده نظامی رمزگذاری شده، رسیده است. از سوی دیگر چین قرار است «بیدو-4» را توسعه دهد که خدمات خود را به ارتباطات زیر آب و فضای عمیق گسترش خواهد داد(10).

به هر حال تکمیل سیستم نسل سوم «بیدو» یک پیشرفت با پیامدهای قابل توجهی برای توانایی های نظامی چین مانند سیستم موقعیت یاب جهانی ایالات متحده«GPS»، سامانه ماهواره ای ناوبری منطقه ای هند«NAVIC»، سامانه ماهواره‌ای ناوبری جهانی گالیله اروپا«Galileo’s E.U»  و شبکه ماهواره ای روسی«GLONASS» است. چین برای ترویج استفاده گسترده از«بیدو» به عنوان یکی از اجزای کلیدی طرح «کمربند و جاده» و بازاریابی خدمات«بیدو» به مشتریان – اعم از تجاری و ملی – در سراسر آسیای مرکزی و جنوبی تلاش زیادی کرده است. گذشته از کاربردهای نظامی و تجاری، «بیدو» نقش کلیدی در گسترش حضور دیپلماتیک و ژئوپلیتیک چین در اوراسیا ایفا می کند(11). تحت این شرایط «آمازون» و «اسپیس ایکس» برای دسترسی به خدمات اینترنت پهن باند پرسرعت و کم تاخیر و البته رقابت با چین، قصد دارند مجموعه ای از بیش از 7500 ماهواره را برای پروژه «کویپر» و بیش از 4400 ماهواره را برای «استارلینک» مستقر کنند(12).

با این حال هم اینک چین در حال مذاکره با تعدادی از کشورهای منطقه از جمله پاکستان، نپال، بنگلادش و سریلانکا برای اتخاذ ناوبری ماهواره «بیدو BDS» است. مدیر دفتر ناوبری ماهواره‌ای چین گفت: «کشورهای کمربند- جاده اولویت ما هستند. در حال حاضر کشورهای نظیر عربستان سعودی از «بیدو» در نقشه برداری، موقعیت یابی افراد و وسایل نقلیه در بیابان؛ تاجیکستان برای نظارت دقیق بر سدها و دریاچه ها؛ لبنان در بندر بیروت برای بررسی و ساخت و ساز دریایی و در بورکینافاسو نیز برای بررسی و ساخت بیمارستان ها استفاده می کنند». آسیای جنوبی و آسیای جنوب شرقی که از مناطق کلیدی کمربند-جاده هستند کانون فعلی گسترش حضور «بیدو» به شمار می آیند. در این میان پاکستان و روسیه دو قطب مهم «بیدو» محسوب می شوند. پاکستان در سال 2014 اولین کشور خارجی بود که استفاده از شبکه «بیدو» را برای مقاصد نظامی و غیرنظامی استفاده می کند(13). البته تایلند نیز اولین ایستگاه از سه ایستگاه مرجع دائمی«CORS» را برای شبکه خود در سال 2013 راه اندازی کرده است تا به عنوان مرکزی برای کشورهای«آ.سه.آن» عمل کند.

هم اکنون کاربرد «بیدو» در چین شامل استفاده در هدایت پهپادها، خودروهای خودران، در بخش کشاورزی و جنگل‌داری، همچنین راه‌اندازی شرکت‌های تلفن همراه چینی با استفاده از تراشه‌های چینی، پیام‌رسانی ماهواره‌ای برای تلفن‌های هوشمند است که امکان اتصال و ارتباط در مناطق دورافتاده حتی بدون پشتیبانی زمینی را فراهم می‌کند(14).

چشم انداز

«شی جین پینگ» برای تبدیل کشورش به ابرقدرت فضایی برای رقابت با ایالات متحده و سایر رقبا استراتژی های متنوعی را تدوین کرده است که در این راستا شرکت های مرتبط با فناوری فضایی را به ارائه خدمات منسجم در این حوزه ترغیب و تشویق می کند. در حال حاضر چین بازار بزرگ خدمات فضایی را برای کشورهای مختلف فراهم کرده است به طوری که اغلب کشورها به طور فزاینده ای مشتاق استفاده از فناوری ماهواره های «بیدو» هستند. به نظر می رسد چین ظرفیت تولیدات محصولات فضایی از جمله سیستم ناوگان «بیدو» را ارتقاء خواهد داد و در مقابل شرکتهای بزرگ رقیب با تصرف منابع استراتژیک فضایی از جمله مدارهای خاص و فرکانس های رادیویی زمینه را برای تنش و مناقشه با چین در اعماق آسمان فراهم خواهند کرد.

کلید واژگان: چین, بیدو, ماهواره, فضا, امنیت, امریکا, مریم وریج کاظمی

1-https://spacenews.com/china-to-begin-constructing-its-own-megaconstellation-later-this-year

2-https://www.gmfus.org/news/chinas-rise-global-digital-space

3-https://foreignaffairs.house.gov/china-regional-snapshot-space/

4-https://doi.org/10.4337/9781803921211.00014

5-https://www.scientificamerican.com/article/can-the-u-s-and-china-cooperate-in-space/

6-https://asiatimes.com/2020/07/chinas-space-silk-road-reaches-mars-and-beyond/

7-https://ndupress.ndu.edu/Media/News/News-Article-View/Article/3175534/the-digital-silk-road/

8-https://navalpost.com/chinas-gps-beidou-is-a-strategic-challenge-for-the-u-s/

9-https://www.globaltimes.cn/page/202305/1290879.shtml

10-https://www.scmp.com/news/china/science/article/3198449/chinas-next-gen-beidou-satellites-reach-moon-and-your-mobile

11-https://jamestown.org/program/the-beidou-satellite-network-and-the-space-silk-road-in-eurasia/

12-https://eurasiantimes.com/china-leverages-its-belt-road-initiative-in-in-pakistan-egypt/

13-https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/24761028.2023.2178271

14-https://www.thehindu.com/news/international/chinas-home-grown-beidou-satellite-system-eyes-global-footprint/article66096031.ece