مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در یک دهه گذشته کشورهای ناتو توجه ویژه ای به منطقه خلیج فارس کرده است. در این میان برای بررسی بیشتر حضور ناتو و آینده حضور نظامی گسترده ناتو در خلیج فارس و تاثیرات امنیتی، سیاسی و ژئوپلیتیکی در منطقه گفتگویی داشته ایم:
واژگان کلیدی: پیامدها حضور ناتو در خليج فارس، آینده، ناتو ، خليج فارس، خليج فارس
مرکز بین المللی مطالعات صلح: علل توجه اخیر کشورهای عضو ناتو به خلیج فارس در چه عواملی است؟
باید بگوییم که درچند ماه گذشته خلیج فارس مورد توجه زیاد ناتو قرار نگرفته ، بلکه توجه آنها قدیمی است . اما عواملی موجب گردید که در طول سالهای گذشته توجه ویژه و استقرار آنها در منطقه خلیج فارس با تعلل روبرو شد اولا ناتو در سال 1949 در آغاز جنگ سرد بخاطر دفاع از کشورهای اروپایی در مقابل گسترش و یا تهدید کمونیزم ایجاد شد. اما ناتو بعد از سپتامبر 2001 تمام اهداف و تمرکز خود را بر روی مبارزه با تروریسم قرار داده است و از همان زمان هم به فکر ایجاد پایگاه هایی خارج از مرزهای سنتی خود بود و توجه ویژه ای هم به خلیج فارس داشت. امروزه تهدید ایران و نفوذ ایران در ادبیات نظامی گری ناتو جای نفوذ و تهدید کمونیزم را گرفته است حتی ناتو ادبیات ضد روسی را هم زیاد دامن نمی زند بیشتر روی دو موضوع کلان فلسفه و ادبیات رسانه ها را تنظیم کرده است اول : ضد تروریزم دوم ” خطر ایران” تمرکز کرده است، زیرا با این دو واژه یا مفهوم راحت تر می تواند اجماع ایجاد کند و پول و ثروت حکام خلیج فارس را جذب کند اما در ورای این دو موضوع اهداف بسیار والاتری دارد. کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دستکم 120 میلیارد دلار سالانه سلاح می خرند که تقریبا تمامی آن از سوی کشورهای عضو ناتو تامین می شود. عربستان به تنهایی هفتاد میلیارددلار خرید نظامی دارد. یعنی فراتر از چین .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور بسیار گسترده تر ناتو و آینده حضور نظامی گسترده ناتو در خلیج فارس چه تاثیرات امنیتی، سیاسی و ژئوپلیتیکی در منطقه خواهد گذاشت؟
تاثیرات بسیار زیادی خواهد گذاشت. حضور گسترده ناتو و کشورهای عضو ناتو در خلیج فارس از سوی ایران به عنوان یک حضور استعماری و برای غارت منابع طبیعی این کشورها و ایجاد جو دشمنی و نا امنی قلمداد می شود به نوعی حضور این کشورها و پایگاه های آنها نشانگر تهدید و برای ایجاد بازار گرمی سلاح و مسابقه ی تسلیحاتی است و تنش را افزایش می دهد. ایران هم برای توازن قوا در مقابل خرید انبوه تسلیحات کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، ناچار است که به سیاست های دفاعی و به سیاست مسلح شدن هر چه بیشتر روی بیاورد. این مسابقه تسلیحاتی در خلیج فارس به ضرر همه کشورهای منطقه است. چون کشورها را از توجه به سیاست های سازندگی و شکوفایی اقتصادی باز می دارد و اقتصاد این کشورها را کند می کند. در حال حاضر همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در یک مسابقه خرید انواع سلاح های مدرن هستند، یا به عبارتی در شرایط صلح مسلح هستند. این ذخیره سازی انبوه انواع سلاح های مدرن می تواند آینده خطرناکی داشته باشد. به خصوص این که این کشورها هم در درون خود منازعات بر سر جانشینی و رقابت در کسب قدرت دارند و هم خود کشورها با یکدیگر منازعات مرزی دارند. از سوی دیگر با کشورهای غیر عربی نیز دارای منازعاتی هستند. مثلا امارات که با ایران بر سر جزایر سه گانه ادعاهایی را مطرح می کند. این ادعا ها می تواند به تنش و در نهایت با بی تدبیری یکی از طرف ها به جنگ منجر شود. منطقه خاورمیانه که خلیج فارس هم جزء آن است، متاسفانه منطقه ی تناقض‌ها، تضادها، بدبینی ها، سوء ظن ها و تعارفات است. در همان حالی که کشورهای عربی در زیر یک سقف تشکیل جلسه می دهند، در بیرون جلسه با هم اختلاف دارند. ما قبلا در منطقه ی خاورمیانه یک اختلاف بسیار بزرگ داشتیم که معمولا تحلیل گران به آن اختلاف یا منازعه عربی- اسرائیلی می گفتند. بعدها منازعه ی دیگری به نام منازعه عربی- عربی نیز ایجاد شد. بعد از انقلاب اسلامی ایران منازعه عربی- ایرانی (فارسی) هم به آن اضافه شد. بعدها منازعه و اختلاف شیعه و سنی هم ایجاد شد. الان منازعه سنی – سنی هم ایجاد شده است. در کشورهایی مثل مصر اختلافات مسیحی- اسلامی هم وجود دارد. در حال حاضر هم اختلاف عربی- کردی هم داریم. منازعه عربی اسرائیلی بکلی به حاشیه رفته است اسرائیل از مسلح شدن کشورهای عربی ترسی ندارد بلکه آنها را تشویق هم می کند چون احساس می کندبا شرایط فعلی خاورمیانه اعراب نه اکنون و نه در آینده خطری برای موجودیت اسرائیل نیست . می بینید که انواع مختلف منازعات را در خاورمیانه داریم. در واقع منطقه ای که چنین منازعاتی را در درون خود دارد می تواند آبستن حوادث باشد. می تواند مانند بشکه باروت عمل کند حداقل یکبار و در بحران سوریه این ظرفیت بحران سازی، کارایی خود را نشان داده است موج بحران به هر طرفی که برود ظرفیت تخریبی زیادی دارد بخشی از ظرفیت بحران سازی در منطقه ناشی از انبوه دلارهای نفتی است.
به طور قطع و یقین ایران نباید سیاست خوش بینی به این منطقه داشته باشد و ناچار است که در مقابل مسلح شدن این کشورها دست از مسلح شدن خود نکشد، اکنون که این کشورها دشمنی خود را با ایران بطور شفاف آشکار کرده اند ایران ناچار است سیاست های دفاعی و تسلیحاتی خود را به بهترین نحو پیش ببرد.
مسابقه بدبینی و نظامی گری در منطقه خلیج فارس موجب شده است که خلیج فارس به یک دریای بحران ساز تبدیل شود و بجای رشد و شکوفایی تجاری به انبار سلاح تبدیل شده است که آگاهان سیاسی آنرا برای آینده منطقه خطرناک می دانند. آینده منطقه ممکن است که به ناآرامی ها یا مشکلاتی یا برخوردها و تنش هایی منجر شود که مدیریت آن خیلی سخت باشد. حداقل آن این است که ممکن است یک جنگ روانی را ایجاد کند، که خود این جنگ روانی مشکلات زیادی را برای آینده کشورها خواهد داشت. در منطقه خلیج فارس هندیها چینی ها و خیلی از کشورها سرمایه گذاری دارند و سرمایه گذاری این کشورها هم به خطر خواهد افتاد و هندی ها و چینی هم در صورت بروز بحران به منطقه کشیده خواهند شد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور ناتو در خليج فارس چه تاثیرات امنیتی، سیاسی و ژئوپلیتیکی برای منافع ایران دارد؟
توجیه کشورهای عربی این است که آنها بخاطر تهدیدات و خطر ایران به انبار کردن سلاح های پیشرفته و سیستم های دفاع موشکی و غیره و یا انواع موشک ها روی آوردند، و معقتد بودند که ایران اتمی خطری متوجه منطقه می کند که باید جلو آن ایستاد. در حال حاضر که ایران برجام را امضا کرده است و رسما و عملا نشان داده است که به دنبال تهدید اتمی نیست و بدنبال اثبات این بوده است که برنامه هسته ای ایران هیچ کشوری را تهدید نمی کند، بلکه می تواند در خدمت کشورهای منطقه باشد؛ انتظار می رفت که کشورهای عربی دست از خصومت و ایران هراسی بیشتر بکشند. ولی متاسفانه آنها بعد از همه این حسن نیت هایی که ایران نشان داده است، بیشتر به نظامی گری روی آوردند. مثلا کویت درحال حاضر قرارداد همکاری با پیمان ناتو امضا کرده است. انگلیسی ها در بحرین و امارات متحده پایگاه دارد. ترزا می نخست وزیر انگلیس در سفر اخیر به منطقه گفت که به منظور تقویت امنیت کشورهای منطقه خلیج فارس از “یک مشارکت امنیتی” حمایت می‌کند که شامل سرمایه‌گذاری دفاعی و آموزش نظامی در بحرین و اردن هم بشود. ترکیه عضو دیگر ناتو یک پایگاه چند منظوره در قطر دارد. اکنون امریکا پایگاه های متعددی در کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد. ناوگان پنجم دریای امریکا در بحرین مستقر هست. چیزی حدودی شصت پایگاه و مقر از سوی کشورهای عضو ناتو و امریکا و کشورهای بزرگ عضو ناتو در اطراف ایران وجود دارد و این یک خطر و تهدید جدی نه تنها برای ایران بلکه برای صلح جهانی است. تمام هم و غم ایران باید در این موضوع متمرکز شود که چگونه می توان خاورمیانه را عاری از سلاح های کشتار جمعی و عاری از خشونت و تهدید و بدبینی کرد. چگونه می شود در خاورمیانه و خلیج فارس اعتمادسازی کرد و جو بدبینی و توهم توطئه و ترس از یکدیگر بخصوص ایران هراسی را از بین برد. حکام کشورهای عربی در یک توهم عجیبی بسر می برند و احساس تهدید و ترس دایمی از ایران دارند این توهم ترس باعث شده که برای ایجاد جو روانی احساس امنیت به سوی مسابقه‌ی تسلیحاتی و دعوت از ناتو و قدرتهای استعماری روی آورند. حضور ناتو در منطقه به ایران هراسی بیشتر دامن می زند زیرا حکام کشورهای عربی با تکیه بر ناتو به خود جرات می دهند بیشتر علیه ایران جنجال ایجاد کنند و فضای مخربی را ایجاد کنند. و این جنجال سازی های کاذب می تواند تسلسل و یا دایره ای از بی اعتمادی و تخریب را موجب شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده حضور ناتو در خلیج فارس چگونه خواهد بود؟ سناریوهای مورد نظر در این حوزه چیست؟
درباره آینده حضور ناتو در خلیج فارس سه احتمال قابل طرح است: ممکن است حضور آنها افزایش پیدا کند و یا ممکن است حضور آنها کاهش پیدا کند و یا این که به طور کامل از خلیج فارس خارج خواهند شد. هر کدام از این سه سناریو محتمل است اما این که ما تصور کنیم که ناتو از خلیج فارس خارج خواهد شد و یا حضور خود را در این منطقه کاهش خواهد داد، این موضوع بسیار بعید به نظر می رسد. این منطقه، منطقه‌ی بدبینی هاست و کشورها به هم بدبین هستند. این بدبینی در حال حاضر بین کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس و ایران و متحدینش مثل عراق و سوریه ظهور علنی پیدا کرده است قبلا مخفی و پوشیده تر بود. اما دعواهای عربی- عربی بسیار عمیق تر از دعوا و یا منازعه عربی- فارسی است. یعنی در آینده ممکن است تغییراتی پیدا شود. فرض کنید که ایران سیاست هایی را اتخاذ کند و توهم ترس عربها از ایران به صفر برسد متعاقب آن در این کشورها می تواند منازعات درون عربی بروز کند و بین خود آنها جنگ و درگیری ایجاد شود. کما این که خیلی ها در ایران معتقد بودند که ما نباید در مقابل همسایگان و رقبا و بخصوص دشمن، چهره‌ی ترسویی از خود نشان دهیم. چون اگر ایران چهره ترسویی از خود بروز بدهد، دشمن وقیح تر و گستاخ تر می شود. بنابراین همیشه باید چهره تهاجمی داشت و هیچ کوتاه نیامد. یعنی آنها اگر یک قدم در جهت خشونت بر می دارند و تهدید می کند، ایران نیز باید چندین قدم بردارد. اما این سیاست منجر به اعتماد سازی نشده است و نتوانسته است، خلیج فارس را به دریای آرامش و صلح تبدیل کند. بلکه همسایه های عرب را وحشت زده تر کرده است. چون آنها کشورهای کوچکی هستند و توان دفاعی لازم را ندارند لذا به طور طبیعی و روانی دچار وحشت از ایران می شوند. وقتی کشوری مثل بحرین ایران را تهدید می کند اصولا کسی در ایران توجهی به این تهدید نمی کند. چون بحرین کشوری نیست که قادر باشد ایران را عملا تهدید کند. ایران از تهدید کشورهای مثل عربستان هم ترسی ندارد. چون ایران به خود اعتماد کافی دارد که قادر است از خود در مقابل همه کشورهای خلیج فارس بلکه در مقابل همه متحدین آنها دفاع کند. ایران ترسی از اسرائیل و امریکا در منطقه ندارد، چه برسد به کشورهای عربی. اما کشورهای عربی چون بنیه ضعیفی دارند، خیلی سریع از تهدید ایران ترس زده و هراسناک می شوند و این ترس آنها باعث شده است که ناتو و کشورهای غربی را به منطقه بکشند. بنابراین باید دید که آیا تهدیدات ایران باعث شده است که آنها به ناتو روی بیاورند یا مسائل دیگری در کار بوده است که آنها را به سوی ناتو و امریکا سوق داده است. اما به هرحال یک حقیقت وجود دارد و آن این است که این کشورهای عربی پای بیگانگان را به خلیج فارس کشاندند. اولین بار در جریان جنگ ایران و عراق، کشورهای عربی پای ناوگان های امریکا را به خلیج فارس کشاندند. بعد ازآن در جریان جنگ عراق و کویت بود که کشورهای عربی از امریکا و متحدینش دعوت کردند که به خلیج فارس بیایند و کویت را نجات دهند. بعد از آن در جریان سرنگونی صدام بازهم این کشورهای عربی بودند که ناتو، امریکا، کشورهای غربی و ناوگان های آنها را به منطقه کشاندند. بطور طبیعی کشورهای صادر کننده سلاح نیز مشوق این کشورها در خرید اسلحه هستند و رسانه های گروهی آن کشورها برای بازار گرمی باید به ایران هراسی دامن بزنند مقامات انگلیسی و غربی بارها و بارها در ملاقات و گفتگو با همتایان عرب خود از تهدیدات ایران و سیاست توسعه طلبی ایران و هژمونی خواهی ایران داد سخن گفته اند نه بصورت محرمانه بلکه بطور علنی و حکام عربی نیز خود نیز به این ایران هراسی دامن می زنند در حال حاضر هم که مسابقه تسلیحاتی باعث شده است که خلیج فارس به انبار سلاح های پیشرفته تبدیل گردد. لذا باید گفت انتظار نمی رود که حضور ناتو و یا کشورهای عضو ناتو در خلیج فارس کاهش یابد مگر اینکه در منطقه جنگ و خشونت روی دهد و هزینه های زیادی بر آنها تحمیل شود ایجاد هزینه های سنگین برای حضور آنها در صورت بروز جنگهای تروریستی میسر است. همانطور که آمریکا بدلیل هزینه های کلان وتلفات زیاد از عراق و افغانستان در ظاهر خارج شد.
