کامران کرمی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
حادثه تروریستی مقابل سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 28 آبان 1392 که به شهادت 25 تن از جمله ابراهیم انصاری رایزن فرهنگی ایران در لبنان و زخمی شدن بیش از 150 تن منجر شد، بار دیگر موضوع لبنان را در صدر اخبار مهم قرار داده است. در این حادثه و تحولات پس از آن به خوبی می توان ردپای یک سناریو از قبل طراحی شده را ترسیم نمود که در آن نفوذ گروههای سلفی در لبنان، تحولات سوریه، نقش عربستان سعودی و نهایتا مرگ ماجد الماجد را به خوبی مشاهده نمود. در این مقاله با طرح پازل های پراکنده و کنار هم قرار دادن آنها تلاش می کنیم تا تحلیل واقع بینانه ای از این حادثه تروریستی به دست دهیم.
تحلیل رخداد
لبنان كشوري كوچك و ضعيف در خاورمیانه است و بیش از آنکه بر محیط پیرامونی خود اثرگذار باشد از آن اثر می پذیرد و از دیرباز تحت نفوذ كشورهاي مختلف منطقه‌اي و بين‌المللي بوده است. در سال هاي اخير، مهمترين بازیگرانی كه بر لبنان نفوذ داشتند شامل سوريه، ايران، آمريكا و عربستان سعودي بوده‌اند. از فردای پس از انفجار، جمهوری اسلامی ایران عوامل نقش آفرین و پشت پرده این حادثه را در دستور پیگیری خود و همچنین مجامع و نهادهای ذیصلاح قرار داد و بر ضرورت همکاری موثر و همه جانبه منطقه‌ای و بین‌المللی برای ریشه‌کن کردن پدیده شوم تروریسم تاکید کرد و آمادگی خود را برای هر گونه مساعدت به لبنان برای گذار از دوران پر مخاطره را اعلام نمود. از سوی دیگر تهران رسما از بیروت خواست تا در بازجویی از ماجد الماجد، تروریست عربستانی و سرکرده گروه تروریستی گردان‌های عبدالله عزام مرتبط با القاعده که پس از دستگیری در بازداشت ارتش لبنان به سر می‌برد، حضور داشته باشد.
ماجد الماجد که بود؟
ماجد الماجد تروریست برجسته‌ای بود که از سوی بسیاری از کشورها تحت تعقیب قرار داشت، پیش‌تر به سوریه سفر کرده بود تا با جبهه النصره که علیه دولت سوریه مبارزه می‌کند، عهد وفاداری ببندد. ماجد الماجد، متولد سال 1973 در عربستان است که در فهرست 85 نفری افراد تحت تعقیب دولت سعودی (که سال 2009 منتشر شد) ردیف 70 را به خود اختصاص داده است. گردان های عبدالله عزام پس از آنکه امیرشان صالح القرعاوی (که در همان فهرست، در ردیف 34 قرار داشت و به دست نیروهای عربستانی دستگیر شده بود) دچار معلولیت دائم شد، در ژوئن 2012 با ماجد الماجد به عنوان امیر بیعت نمودند. باید گفت که ماجد الماجد سومین سعودی ای است که در گردان های عبدالله عزام منصبی بالا داشته است، چراکه صالح القرعاوی رهبر نظامی [و امیر] این گروه و سلیمان حمد الحبلین مسئول مواد منفجره در گروه هم سعودی بودند.
ماموریت گردان های عبدالله عزام
گردان های «شهید عبدالله عَزام» سازمانی مسلح است که فعالیت نظامی خود را از سال 2004 با سه انفجار در مرکز گردشگری طابا و ساحل تویبع (مصر) آغاز کرد. این گروه نام خود را از فرمانده فلسطینی الاصل، عبدالله عزام که در سال 1989 در پیشاور ترور شد گرفته است. سازمان جهانی القاعده شاخه ای فرعی دارد با نام «القاعده در سرزمین شام و کنانه [مصر]» که گروه عبدالله عزام، فرع این شاخه محسوب می شود.
این سازمان در مناطق ساحلی فعالیت زیادی دارد، کما اینکه مسئولیت هدف قرار دادن دو ناوچه آمریکایی در بندر عقبة در سال 2005 را هم به عهده گرفته است. این گروه همچنین در دوم جولای 2010 اقدام به شلیک موشک گراد به دو شهرک صهیونیستی ایلات و العقبه نمود. دولت ایالات متحده در 24 می 2014، این گروه را در فهرست سازمان های تروریستی قرار داد و بر اساس آن، تمامی حساب ها و دارایی های این گروه در ایالات متحده را مسدود نمود.
اسرار ماجد و مرگ مشکوک او
در هر حال، چهارشنبه گذشته ارتش لبنان ماجد الماجد را دستگیر کرد و این خبر را دو روز بعد وقتی که آزمایش های دی ان ای هویت او را ثابت کرد، اعلام نمود. در همان وقت هم یک منبع پزشکی که از پرونده ی او اطلاع داشت اعلام کرد که وخامت وضعیت سلامتی او، بازجویی و تحقیق را عقب خواهد انداخت. مرگ مشکوک ماجد و تایید مرگ او در لبنان بازجویی را ناتمام گذاشت.
مرگ ماجد نشان می دهد که وی حاوی اطلاعات زیادی از اعضای القاعده، مکانیزم های کاری، هسته های نرم و اهداف آن و اصلاحاتی که در شیوه انجام عملیات ها بعد از حمله آمریکا به عراق و بحران سوریه روی داده است، در اختیار داشته است. روزنامه لبنانی الاخبار پیش از این در گزارشی از احتمال سر به نیست کردن ماجد الماجد خبر داده بود.
به گفته کارشناسان، ماجد همچنین آگاهی عمیقی از مکانیزم رسیدن پول ها به سران القاعده و افراد آن و همچنین کانال های که این اموال از طریق آنها استفاده می شده است، داشته است. به نوشته روزنامه لبنانی الاخبار، ماجد همچنین در مورد عناوین سیاسی، امنیتی، نظامی و اقتصادی که به سازمان القاعده کمک کرده است تا در سرزمین های مختلف به ویژه لبنان تردد کند، اطلاعات زیادی داشت.
نقش عربستان سعودی
عربستان سعودی به عنوان یکی از بازیگران تحولات لبنان در روزهای قبل از دستگیری ماجد و بعد از دستگیری و مرگ او نقش پررنگی داشته است. عربستان در چند روز گذشته اعلام کرد که از بازداشت ماجد الماجد استقبال می کند. از سوی دیگر برخی منابع خبری گزارش دادند که دولت عربستان 3 میلیارد دلار برای استرداد عامل انفجار سفارت ایران در لبنان در نظر گرفته و این نشان می دهد که اطلاعات ماجد تا چه اندازه برای دولت عربستان حیاتی و مهم بوده است. پس از مرگ ماجد هم سفارت عربستان سعودی در بیروت به طور رسمی از مقامات لبنانی خواستار تحویل جسد «ماجد الماجد» شد. عربستان سعودی به مقامات لبنانی اعلام کرد بود که این کشور با کالبد شکافی تروریست سعودی مخالف است.
دورنمای رخداد
کنار هم قرار دادن مجموعه این پازل جدا افتاده از هم نشان می دهد که اولاً شبکه های مرتبط با القاعده تمایلی برای زنده ماندن این عضو برجسته خود نداشته است، دوما تمایل عربستان برای استرداد ماجد نشان می دهد که او تا چه اندازه می توانسته حاوی اطلاعات از طرح های پشت پرده و کمک های مالی و تسلیحاتی عربستان برای خرابکاری در لبنان داشته باشد. سوم هم این موضوع است که استرداد ماجد می توانست اطلاعات مهمی برای عربستان در جنگ با القاعده در درون مرزهای خود و همچنین محیط پیرامونی عربستان باشد. چهارم اما این مسئله مهم است که با چنین وضعیتی سرنوشت حادثه تروریستی سفارت ایران در لبنان و تعیین عاملان و غرامت های مالی و انسانی آن به کجا منتهی خواهد شد؟
