احمد مرجانی نژاد
مترجم، پژوهشگر و کارشناس مسائل پاكستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
رسانههای پاکستان اعلام کردند:” تاکنون 9,738 در پاکستان به کرونا مبتلا شده و 209 تن نیز جان خود را بر اثر ابتلا, به این بیماری از دست داده‌اند. بیشترین تعداد بیمار در ایالت پنجاب گزارش شده‌اند و این ایالت با 3822 تن بیمار در پاکستان رکورد دار است. در ایالت سند 2537 تن و در ایالت خیبرپختونخوا نیز 1137 تن به ویروس مذرکور مبتلا شده‌اند. دولت عمران خان در پاکستان تلاش می نماید با لغو پروازهای داخلی و خارجی هم چنین ادامه طرح فاصله اجتماعی بیماری کرونا را مهار کند.
پس از آنکه تست کرونای فرد ملاقات کننده با نخست وزیر پاکستان مثبت اعلام شد، عمران خان نیز به‌دلیل ملاقات با وی، تست کرونا داد. «فیصل ادی» پزشک پاکستانی، اظهار داشت: در این ملاقات عمران خان فاصله مناسب اجتماعی را حفظ کرده بود اما این امکان وجود دارد که کرونا از طریق چک اهدایی توسط فرد مذکور به نخست وزیر پاکستان منتقل شده باشد. بنابراین تست کرونا انجام گرفت .
« شاه محمود قریشی» وزیر امور خارجه پاکستان گفت: ” هنوز بیماری کرونا به اوج خود نرسیده است.تا ماه ژوئن بیماری کرونا در پاکستان به اوج خود می‌رسد.دولت روی متوقف کردن زنجیره انتقال بیماری کرونا و کمک به قشر ضعیف جامعه در وضعیت بحرانی فعلی تمرکز کرده است. چاره‌ای جز تمدید طرح فاصله اجتماعی و تدابیر لازم برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا نداریم.”
هم چنین ، سفارت آمریکا در اسلام‌آباد در بیانیه‌ای اعلام کرد :” بیش از 600 آمریکایی به دلیل شیوع کرونا در روزهای گذشته با پروازهای اختصاصی به کشورشان بازگردادنده شده‌اند و این روند ادامه دارد.قبل از این آمریکا بیش از 69 دیپلمات خود را از پاکستان برگردانده بود. کشورهای دیگر مانند آلمان و انگلیس نیز به علت شیوع بیماری کرونا در حال خارج کردن دیپلمات‌ها و اتباع خود از پاکستان هستند.
درخواست بخشش بدهی خارجی و وام خارجی در پی شیوع کرونا
«عمران‌خان» نخست وزیر پاکستان در پیامی از جامعه جهانی خواست با توجه به شیوع بیماری کرونا که موجب افزایش فقر و گرسنگی در این کشور خواهد شد ابتکاری را برای تسهیل و یا بخشیده شدن بدهی خارجی اسلام‌آباد در نظر بگیرند. وی افزود: ما نیازمند تدوین برنامه جدید برای بازپرداخت بدهی خارجی خود هستیم بنابراین دبیرکل سازمان ملل متحد و سایر نهادهای جهانی در این زمینه به ما کمک کنند. پس آن که پاکستان و برخی کشورهای در حال توسعه برای مبارزه با کرونا با بحران اقتصادی مواجه شدند، صندوق بین المللی پول با پرداخت وام به اسلام‌آباد موافقت کرد و مبلغ یک میلیارد و 380 میلیون دلار برای مبارزه با کرونا به پاکستان پرداخت کرد. پیش از این صندوق بین المللی پول پیشنهاد پاکستان برای تاخیر در پرداخت بدهی های خارجی را پذیرفته و به این کشور اجازه داد بازپرداخت وام های دریافت کرده را یک سال به تاخیر بیندازد. از سوی دیگر « پال جونز » سفیر آمریکا در پاکستان نیز اعلام کرد:” واشنگتن برای مبارزه با کرونا مبلغ ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار به اسلام آباد کمک می‌کند.جونز تأکید کرد: آمریکا پیش از این 4.2 میلیارد دلار برای کمک به وضعیت مهاجران افغانستانی به پاکستان کمک کرده است.
فاصله اندازی اجتماعی کرونا
بسته شدن بازارهای کار در خلیج فارس، اروپا، اخراج میلیون‌ها کارگر ، تاثیری مهمی بر اقتصاد سیاسی منطقه شبه قاره و بویژه پاکستان داشته است. این دگردیسی برای مردم منطقه مذکور که بخش بزرگی از کارگران به لحاظ اقتصادی آسیب پذیر را در اختیار دارد، خطر بسیار بزرگی خواهد بود. کمبود مدیریت بحران و عدم شفافیت دولت ها و بی‌اعتمادی شهروندان به قابلیت دولت‌ها در مهار کردن این ویروس، باعث خواهد شد که در پسا کرونا بسیاری از اعتراضات جنبه های : قومی- مذهبی، سیاسی ،پیدا کند . شیوع ویروس کرونا ، قابلیت ماندگاری و حفظ قدرت ها را در زمینه چشم‌اندازهای سلامت تعیین خواهد کرد. کشورهای منطقه در مقابله با بیماری فراگیر کرونا مشارکت چشمگیری نداشته و نتوانسته‌اند شکاف‌های سیاسی را تبدیل به همکاری نزدیک کنند. لذا ضعف‌ها، ابهامات و سیاست‌های ناپایدار دولت ها آشکارتر شده اند. به چالش کشیده شدن کارآمدی و شایستگی و صلاحیت دولت‌ها ، می تواند سبب دگرگونی در سیاست داخلی آن ها، و احتمال شکل گیری اعتراض ها گردد.
معضل تحریک (جنبش) طالبان پاکستان(TTP) برای اسلام آباد
به دنبال اوج گیری فعالیت‌های گروه داعش در مناطق شامات، گروه تحریک طالبان پاکستان به دنبال الحاق ظرفیت‌های خود به جریان‌های مشابه در حوزه افغانستان و آسیای مرکزی بوده است. در پی ادعای ارتش پاکستان و اعلام برخی رسانههای پاکستانی، تحریک (جنبش) طالبان پاکستان(TTP) در صدد آشتی دادن گروه طالبان و گروه داعش و میانجی‌گری میان این دو گروه بوده است. در همین راستا، طالبان پاکستان دفتری را ایجاد و کمیته‌‌ای را نیز به رهبری «خالد عمر خراسانی» رهبر سابق تحریک طالبان پاکستان در مرز میان افغانستان و پاکستان برای این هدف تشکیل دادند. ظاهراً تحریک طالبان پاکستان به دنبال آتش بس میان طالبان افغانستان یا «امارت اسلامی» به رهبری« ملا اختر منصور» و «خلافت اسلامی» زیر پرچم داعش در افغانستان بوده است.
پاکستان حدود 2500 کیلومتر مرز مشترک با افغانستان دارد که بیشتر آن را مناطق کوهستانی تشکیل می‌دهد. تحرکات داعش در افغانستان و عدم کاهش عملیات‌های گروه‌های ضد پاکستانی، شاید یکی از دلایلی است که اسلام آباد قصد داشته به مرزهای خود با افغانستان سروسامان دهد. پر واضح است که پاکستان با بهره‌گیری از خطر تندروها و داعش تلاش کرده تا برای تثبیت مرز دیورند بین دو کشور نیز که با اعتراض همیشگی کابل روبرو است گام‌هایی عملی را بردارد.
پس از امضا، توافقِ میان آمریکا و طالبانِ افغانستان (29 فوریه گذشته ، دوحه) فرآیند یک صلحِ نامشخص اما مهم آغاز شد. آن گونه که پیش‌بینی می‌شد با وجود وقوع این تحول مهم، به نظر می‌رسد طرف‌های ذی نفع در افغانستان بر مواضع خود هم چنــان پایبند مانـده و انعطا‌ف‌پذیری اندکی در فرآیند صلح از خود نشان داده‌اند. روشن است که این وضعیت به نفعِ مخالفان صلح از جمله بازیگران دولتی و غیردولتی که به دنبال تثبیتِ جایگاه خود در این بین هستند، خواهد بود. گذشته از این آنچه که در جریان مذاکرات طرفین در دوحه شاخص و بارز بود، تمرکزِ ایالات متحده بر دریافتِ ضمانت از طالبانِ افغانستان بود. برای مثال، طالبان اجازه نخواهد داد که شبه‌نظامیان خارجی در منطقه‌ی تحت اختیارِ این گروه فعالیت کنند. البته طالبان با دو چالشِ اساسی روبرو خواهد گردید:
- کاهش میزان خشونت‌ها تا جایی كه بتواند با سایر ذی‌نفعانِ افغانستان بر سر میز مذاکره بنشینند.
- به تعهد خود مبنی بر عدم حمایت از القاعده و سایر شبه‌نظامیان خارجی پایبند بماند.
اما از سویی ، طالبانِ افغانستان به رغمِ اختلافات تاکتیکی و فرقه‌ای، از سایر جنگ‌طلبانِ فعال در این کشور برتر بوده و می‌تواند از این اهرمِ فشار در نشست‌های داخلی و همچنین در روند صلح افغانستان با جامعه‌ی بین‌المللی استفاده کند. خروجِ نیروهای آمریکایی از افغانستان و مذاکرات صلح برای داعش و القاعده به مثابه دارویی مسکّن خواهد بود. چرا که هر دو تشکل، می‌توانند از این فرصت برای تجدید نظر در راهبردها و بازسازیِ جایگاه خود استفاده کنند. از سوی دیگر چیستی جزئیات برنامه‌ی طالبانِ افغانستان برای القاعده پس از معامله با ایالات متحده هنوز مشخص نیست. تا آنجایی که به TTP و سایر گروه‌های کوچک پاکستانی مربوط است، آنها نیز از این توافق خشنود هستند. خشنودیِ آنها قابل درک است، چون آنها با مُلا هبت‌الله، رهبر ارشد طالبان افغانستان در بیعت هستند. بر اساس برخی اطلاعات موجود هر بار که TTP با یک بحران داخلی یا اختلاف بر سر رهبری مواجه می‌شود، طالبان افغانستان در امور داخلی TTP مداخله می‌کند.
در عین حال TTP نیز توانسته‌اند با فرماندهان میدانی طالبانِ افغانستان که بسته به شرایطِ موجود تصمیم‌گیری می‌کنند، روابط بهتری داشته باشند. این شکل از ارتباط را می‌توان در چارچوب ارتباطات قومی بین دو سوی خط دیورند نیز ارزیابی کرد که مقامات پاکستانی همواره از آن واهمه داشته و دارند. رخداد مهم دیگری که به وقوع پیوست فرار احسان الله احسان سخنگوی سابقTTP از دست نیروهای امنیتی پاکستان در اواخر بهمن 1398 بود. با وجود سکوت عجیب رسانههای پاکستانی در این خصوص، روایت‌های مختلفی از زوایای پنهان این رخداد مطرح شده است.
مسلما، شبه‌نظامیان تحریک طالبان پاکستان و سایر گروه‌های همسو هم چنان برای امنیت ملی پاکستان یک تهدید به شمار می‌روند. در عین حال واقعیت این است که تروریست‌های پاکستانی از سوی هر کشور یا سازمانی که حمایت می‌شوند، همچنان در تلاش هستند تا تنور ترور و تفرقه و خونریزی و جنایت در افغانستان را داغ نگه دارند و در این میان، نمی‌خواهند این هدف تحت الشعاع سایر موضوعات قرار گرفته و تضعیف شود. با این حساب، بعد جدیدی در معادله جنگ و صلح افغانستان اضافه می‌شود و آن صلح یا جنگ با TTP به عنوان منشا اصلی ترور و جنگ، خشونت، در پاکستان است.
