دکتر گلناز سعیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
دروزها، یک جامعه مذهبی و فرهنگی خاص در لبنان، با تاریخ و فرهنگ غنی، با چالش‌های مهمی از جمله بحران اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مواجه هستند. دروزی‌ها همواره به همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگر گروه‌ها اهمیت می‌دهند، با چالش‌های اجتماعی و امنیتی ناشی از تنش‌های داخلی و خارجی روبرو هستند. رویکردهای آینده دروزی‌ها در جهت تقویت همبستگی داخلی و حفظ هویت فرهنگی و مذهبی نسل جوان، به‌عنوان راهکاری برای مقابله با چالش‌های موجود، مورد بررسی قرار می‌گیرد. تلاش‌ها نشان‌دهنده عزم جامعه دروزی برای حفظ هویت و موقعیت خود در جامعه متنوع لبنان است.
دروزها، به عنوان یک جامعه مذهبی و فرهنگی منحصر به فرد در لبنان، با تاریخ و هویتی عمیقاً ریشه‌دار، با چالش‌هایی چندگانه در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روبرو هستند. ریشه‌های این گروه به قرن یازدهم میلادی و ظهور مذهب اسماعیلیه بازمی‌گردد و از آن زمان تاکنون، دروزی‌ها در تلاش برای حفظ هویت و تعالیم خود بوده‌اند. این جامعه، که به دلیل اعتقادات خاص و نظام اجتماعی منحصر به فردش شناخته می‌شود، در رابطه با دیگر گروه‌ها و مذاهب در لبنان، همواره به همزیستی مسالمت‌آمیز اهمیت داده است.
در سال‌های اخیر، بحران‌های اقتصادی و سیاسی در لبنان تأثیرات عمیقی بر زندگی روزمره دروزی‌ها داشته و موقعیت اجتماعی و اقتصادی این جامعه را به چالش کشیده است. از افزایش نرخ بیکاری و تورم گرفته تا ورشکستگی‌های گسترده، این بحران‌ها بسیاری از جوانان دروزی را به مهاجرت واداشته و خوشبختی و ثبات را در این جامعه تهدید کرده است.
علاوه بر این، دروزی‌ها در صحنه سیاسی لبنان نقش کلیدی ایفا می‌کنند و شخصیت‌هایی مانند ولید جنبلاط به‌عنوان نمایندگان این جامعه، در تحولات مهم کشور اثرگذار بوده‌اند. با این حال، شرایط سیاسی متزلزل کشور و تنش‌های داخلی، احساس ناامنی و نگرانی‌های جدیدی را در میان این گروه به وجود آورده است.
تاریخچه و ریشه‌های دینی دروزی‌ها
دروزها، یک گروه مذهبی و فرهنگی خاص در خاورمیانه، ریشه‌های تاریخی خود را به قرن یازدهم میلادی و به ظهور مذهب اسماعیلیه نسبت می‌دهند. این گروه در پی ظهور امام “الحکم بن یعقوب” در مصر شکل گرفت. حکیم، که به عنوان حاکم فاطمی نیز شناخته می‌شود، خود را تجلی الهی معرفی کرده و به‌عنوان یک شخصیت مذهبی مورد پرستش قرار گرفت. باور به الوهیت و تقدس او، تأثیر عمیقی بر پیروانش گذاشت و به تدریج بستر شکل‌گیری آموزه‌ها و تعالیم خاص دروزی‌ها را فراهم آورد.
پس از ناپدید شدن حکیم در سال 1021 میلادی، دروزی‌ها با چالش‌ها و سرکوب‌های شدیدی روبرو شدند. این وضعیت آن‌ها را به سمت حفظ و گسترش تعالیم خود سوق داد و به تدریج یک مذهب مستقل با اصول و اعتقادات خاص شکل گرفت. در این دوره، دو شاخه اصلی به نام‌های “حمزویه” و “درازیه” از دروزی‌ها جدا شدند که هر کدام بر اساس اعتقادات و آموزه‌های متفاوتی شکل یافتند.
دروزی‌ها به اعتقاد به تناسخ و چرخه‌های متوالی زندگی و مرگ پایبند هستند و این اصول به آن‌ها کمک می‌کند تا به زندگی‌های پیشین و آینده‌شان توجه کنند. آن‌ها به گسترش باورهای خود، چه در زمینه خداشناسی و چه در مهارت‌های انسانی، در کنار تأثیرات فلسفی از ادیان دیگر از جمله اسلام، مسیحیت و هندوئیسم، ادامه می‌دهند. این تأثیرات در شکل‌گیری نگرش‌ها و رفتارهای روزمره آن‌ها مشهود است.
نظام اجتماعی دروزی‌ها بر اساس اصول همبستگی و ارتباط مستحکم میان اعضای خود شکل گرفته است. این جامعه به شدت به حفظ آداب و رسوم خود اهمیت می‌دهد و فعالیت‌های مذهبی‌اش در بین اعضای منتخب و قابل اعتماد انجام می‌شود. تنها تعداد خاصی از نخبگان مذهبی که با عنوان “عقال” شناخته می‌شوند، به دسترسی به تعالیم عمیق‌تر و معانی نهفته در قرآن و متون مذهبی مخصوص دروزی‌ها دست پیدا می‌کنند.
به‌طور کلی، دروزی‌ها با تاریخ غنی و پیچیده‌ای که از ریشه‌های مذهبی و فرهنگی خود دارند، به‌عنوان یک گروه مذهبی متمایز در خاورمیانه شناخته می‌شوند. آنان در تلاشند تا هویت ویژه خود را حفظ کنند و در عین حال در برابر چالش‌های اجتماعی و اقتصادی و تغییرات مدرن دنیای کنونی ایستادگی کنند.
آموزش در جامعه دروزی های لبنان
آموزش در جامعه دروزی‌های لبنان نقش کلیدی و چندجانبه‌ای دارد که تأثیرات عمیقی بر فرهنگ، هویت و توسعه اجتماعی این گروه ایفا می‌کند. در زیر به جنبه‌های مختلف این نقش اشاره خواهیم کرد:
– آموزش دینی: دروزی‌ها به عنوان یک فرقه مذهبی با آموزه‌ها و باورهای خاص خود، آموزش دینی را برای حفظ و انتقال اصول و اعتقادات خود به نسل‌های بعدی بسیار مهم می‌دانند. مدارس مذهبی مخصوص دروزی‌ها به تربیت جوانان در مفاهیم معنوی و اخلاقی کمک می‌کند.
– تاریخ و فرهنگ: آموزش تاریخ، زبان و فرهنگ دروزی‌ها اساس هویت این گروه به شمار می‌آید و از طریق آن به شناخت هرچه بیشتر از ریشه‌ها و اعتقادات خود دست می‌یابند.
– فرصت‌های شغلی: تحصیلات بالا به دروزی‌ها این امکان را می‌دهد که در مشاغل معتبر و تخصصی‌تر وارد شوند و به بهبود وضعیت اقتصادی خود کمک کنند.
– مهارت‌های فنی و حرفه‌ای: آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به جوانان این امکان را می‌دهد که در صنایع مختلف و مشاغل به‌روز کار کنند و این امر به رشد اقتصادی جامعه دروزی کمک می‌کند.
– مدارس دروزی: در لبنان، برخی از مدارس به‌طور خاص به آموزش دروزی‌ها اختصاص یافته‌اند که علاوه بر دروس عمومی، آموزش‌های دینی و فرهنگی خاص این گروه را نیز ارائه می‌دهند.
– پشتیبانی از آموزش زنان: دروزی‌ها در بسیاری از موارد بر آموزش زنان تأکید دارند و به همین دلیل، درصد بالایی از دختران دروزی به تحصیلات عالی می‌پردازند. این مسأله نقش مهمی در تغییر نگرش‌های اجتماعی و بهبود وضعیت اجتماعی زنان در جامعه دروزی دارد.
– دیالوگ و همبستگی: آموزش دروزی‌ها در فضایی چندفره فرهنگی و مذهبی لبنان به ترویج همزیستی مسالمت‌آمیز، تبادل فرهنگی و دیالوگ بین جوانان از مذاهب و گروه‌های مختلف کمک می‌کند.
– نظام آموزشی مختلط: برخی از دروزی‌ها در مدارس مختلط (مذهبی و قومی) تحصیل می‌کنند که به آنان فرصت می‌دهد تا با دیگر گروه‌های اجتماعی آشنا شوند و از فرهنگ‌های مختلف بهره ببرند.
– بومی‌سازی: چالش‌های اقتصادی و اجتماعی لبنان می‌تواند به سهمی نسبتاً کمتر از منابع آموزشی و زیرساخت‌های آموزشی مناسب برای جامعه دروزی منجر شود.
– نگرانی‌های امنیتی و سیاسی: محیط سیاسی ناپایدار در لبنان می‌تواند بر آموزش تأثیر منفی بگذارد و در روند آموزش اختلال ایجاد کند.
– با توجه به روند تحولات اجتماعی و تغییرات جهانی، انتظار می‌رود که آموزش دروزی‌ها به سمت استفاده بیشتر از فناوری و مدرن‌سازی نظام آموزشی حرکت کند، تا نسل جدید بتوانند به چالش‌های روز پاسخ دهند و به منافع جامعه خود خدمت کنند. در نهایت، آموزش برای دروزی‌های لبنانی به‌عنوان ابزاری برای تعالی اجتماعی، حفظ هویت، و ایجاد فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی بسیار حیاتی است.
شرایط اقتصادی
لبنان از سال 2019 با بحران اقتصادی شدیدی مواجه است که بر تمام اقشار جامعه تأثیر گذاشته و دروزی‌ها را نیز تحت فشار قرار داده است. در این بحران نرخ بیکاری به بالاتر از 30 درصد رسیده است و شرایط معیشتی بسیاری از خانواده‌ها به خطر افتاده است. دروزی‌ها نیز از این روند مستثنا نبوده و با چالش‌های اقتصادی جدی مواجه‌اند. بسیاری از جوانان دروزی به‌دلیل عدم فرصت‌های شغلی و شرایط دشوار اقتصادی به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند.
نقش سیاسی
دروزها در سیاست لبنان نقش کلیدی و تأثیرگذاری ایفا می‌کنند که بر روندهای سیاسی و اجتماعی کشور تأثیرگذار است. شخصیت‌هایی مانند ولید جنبلاط، که به‌عنوان یکی از رهبران برجسته دروزی شناخته می‌شود، تأثیر قابل توجهی بر تحولات سیاسی و صحنه اجتماعی لبنان داشته و در نقش‌های مختلف سیاسی و اجتماعی فعال هستند. دروزی‌ها غالباً به‌عنوان میانجی‌گرانی مهمی بین گروه‌های مختلف، به ویژه مسلمانان و مسیحیان، عمل می‌کنند. این عمل میانجی‌گری به آن‌ها این امکان را می‌دهد که از تنش‌ها و درگیری‌های مذهبی جلوگیری کنند و به برقراری همزیستی مسالمت‌آمیز بین گروه‌های مختلف کمک نمایند.
اما با وجود این نقش فعال و تأثیرگذار، دروزی‌ها با چالش‌های جدی نیز مواجه هستند. بحران‌های سیاسی و اجتماعی در لبنان، از جمله درگیری‌های داخلی و تنش‌های موجود بین گروه‌های مختلف، فشارهای مضاعفی را به جامعه دروزی تحمیل کرده و این جامعه را با مشکلاتی در حفظ جایگاه خود در صحنه سیاسی کشور مواجه کرده است.
حفظ هویت فرهنگی و مذهبی
حفظ هویت فرهنگی و مذهبی برای دروزی‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی آنان در زندگی روزمره محسوب می‌شود. آن‌ها به حفظ آداب و رسوم، زبان دروزی و فرهنگ منحصر به فرد خود اهمیت زیادی می‌دهند. مراسم مذهبی و فعالیت‌های اجتماعی در جامعه دروزی بخشی جدانشدنی از زندگی آن‌هاست و نقش مهمی در تقویت هویت جمعی ایفا می‌کند. این مراسم نه تنها به‌عنوان بسترهایی برای تقویت پیوندهای اجتماعی عمل می‌کنند، بلکه به حفظ تعالیم مذهبی و فرهنگی نیز کمک شایانی می‌نمایند.
جوانان دروزی در تلاش برای حفظ و تقویت هویت فرهنگی خود هستند و به‌دنبال ادغام این هویت با تغییرات مدرن جامعه می‌باشند. آن‌ها با برنامه‌های آموزشی و فرهنگی، به دنبال یادآوری و احیای ارزش‌های فرهنگی دروزی‌ها هستند. این تلاش‌ها نه تنها به حفظ هویت فرهنگی کمک می‌کند بلکه به جوانان دروزی این امکان را می‌دهد که نقش فعالی در جامعه مدرن ایفا کنند و به علایق و نیازهای معاصر خود پاسخ دهند.
چالش‌های اجتماعی و امنیتی
دوران بحران‌های امنیتی و اجتماعی لبنان به شدت بر جامعه دروزی تأثیر گذاشته است. بحران سوریه و عواقب آن بر امنیت داخلی لبنان، منجر به ایجاد نگرانی‌های متعددی در میان دروزی‌ها شده است. این نگرانی‌ها به‌خصوص بر روابط آن‌ها با دیگر گروه‌ها، از جمله جامعه مسیحی و مسلمان تأثیر می‌گذارد و هر گونه نوسان در این روابط می‌تواند به تنش‌ها و درگیری‌های بیشتری منجر شود. علی‌رغم تلاش‌های دروزی‌ها برای ایجاد و حفظ همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگر مذاهب و گروه‌ها، تنش‌ها و خشونت‌ها در کشور همچنان تهدیدی جدی برای امنیت و ثبات اجتماعی آن‌ها به شمار می‌رود. در این شرایط، احساس ناامنی در جامعه دروزی افزایش یافته و نیاز به همکاری‌های مشترک و تلاش‌های بیشتر برای تقویت امنیت و همبستگی اجتماعی به وضوح احساس می‌شود. با وجود این چالش‌ها، دروزی‌ها همچنان بر حفظ هویت فرهنگی خود و تلاش برای همزیستی مسالمت‌آمیز با دیگر اقلیت‌ها تأکید دارند و در پی یافتن راه‌حل‌هایی برای مقابله با مشکلات اجتماعی و امنیتی موجود هستند.
کاهش درگیری ها و تقویت ثبات دروزی های لبنان
دروزها به عنوان یک اقلیت مذهبی با تاریخ و فرهنگ خاص خود، نقش قابل توجهی در کاهش درگیری‌ها و تقویت ثبات در لبنان ایفا کرده‌اند. در زیر به چندین عامل و جنبه‌هایی که نشان‌دهنده تأثیر دروزی‌ها در این زمینه است، اشاره می‌شود:
– توسعه همگرایی: دروزها به عنوان یک ملت میانجی، توانسته‌اند در زمان‌های بحرانی با برقراری ارتباط و همکاری با سایر گروه‌ها از شدت درگیری‌ها بکاهند.
– ایجاد همبستگی درون‌گروهی
– ترویج وحدت: به دلیل فرهنگ قوی دروزی‌ها و نیاز به همبستگی در ارتباطات اجتماعی و مذهبی، تمام تلاش‌ها به ایجاد همبستگی درون‌گروهی منجر شده است. این همبستگی در رویارویی با چالش‌های اجتماعی و سیاسی به تقویت ثبات در منطقه کمک کرده است.
– حفظ هویت فرهنگی: دروزی‌ها تلاش کرده‌اند تا هویت و فرهنگ خود را حفظ کنند، که این مورد در کاهش تنش‌های مذهبی و قومی تأثیر دارد.
– دیپلماسی و تعاملات مثبت: دروزی‌ها به نوعی از دیپلماسی غیررسمی استفاده کرده و با تعاملات مثبت با دیگر گروه‌های مذهبی و قومی، سعی در کاهش تنش‌های موجود داشته‌اند.
– مشارکت در مذاکرات: در بسیاری از مواقع، دروزی‌ها در مذاکرات صلح و توافق‌ها شرکت کرده‌اند و نقش میانجی را ایفا کرده‌اند.
– تأثیرات فرهنگی و اجتماعی: دروزی‌ها با تأسیس مراکز فرهنگی و آموزشی به اشاعه فرهنگ و ارزش‌های خود پرداخته و به عنوان پل ارتباطی میان گروه‌ها عمل کرده‌اند.
– شهروندی فعال: حضور فعال در زندگی اجتماعی و سیاسی لبنان، دروزی‌ها را به بخشی تأثیرگذار از جامعه تبدیل کرده و خود را به عنوان یک الگو برای تعامل مثبت و همکاری معرفی کرده‌اند.
– مقابله با چالش‌ها و بحران‌ها: در مواجهه با بحران‌های اقتصادی و سیاسی، دروزی‌ها به برقراری ثبات اجتماعی از طریق همکاری و حمایت متقابل درون‌گروهی پرداخته‌اند.
– قدرت نفوذ: استفاده از نفوذ اجتماعی و اقتصادی درروزها در تلاش برای کاهش تأثیرات منفی بحران‌ها و ایجاد ثبات در سطح محلی و منطقه‌ای به عنوان تضمینی برای آینده امن‌تر عمل کرده است.
نتیجه
دروزی ها در لبنان در سال 2024 با چالش‌های متعددی از جمله بحران‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مواجه هستند. با این حال، تلاش‌های آن‌ها برای حفظ هویت فرهنگی و سیاسی و تعامل مثبت با دیگر گروه‌ها می‌تواند به بهبود وضعیتشان در جامعه لبنان کمک کند. تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز و همکاری با سایر اقلیت‌ها، به ویژه در شرایط بحرانی، می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای بهبود شرایط اجتماعی و سیاسی دروزی‌ها باشد.
به عنوان یک اقلیت مذهبی و فرهنگی در لبنان، دروزی ها با بهره‌گیری از موقعیت سیاسی و همبستگی اجتماعی، نقشی مؤثر در کاهش درگیری‌ها و تقویت ثبات کشور ایفا کرده‌اند. آن‌ها با حفظ هویت فرهنگی و تقویت روابط مثبت میان گروه‌های مختلف، تلاش می‌کنند تا از تشدید اختلافات و درگیری‌های مذهبی جلوگیری کنند. در آینده، دروزی ها امیدوارند با تقویت اتحاد داخلی و همکاری با دیگر جوامع مذهبی، شرایط خود را بهبود بخشند. تحقق همبستگی میان گروه‌های مذهبی مختلف به عنوان یک راه‌حل برای مقابله با چالش‌های مشترک می‌تواند به تقویت امنیت و ایجاد جامعه‌ای با ثبات کمک کند. همچنین، سرمایه‌گذاری در آموزش و افزایش آگاهی فرهنگی و زبانی می‌تواند به حفظ و تقویت هویت جامعه دروزی کمک کند و آن‌ها را برای مواجهه با چالش‌های آینده توانمند سازد.
گسترش دیپلماسی فرهنگی و برگزاری کارگاه‌ها و جشنواره‌های فرهنگی می‌تواند به معرفی فرهنگ و هویت دروزی‌ها کمک کرده و از طریق ایجاد روابط مثبت با دیگر اقلیت‌ها، فضای همزیستی مسالمت‌آمیز را تقویت کند. همچنین، افزایش مشارکت سیاسی دروزی ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری می‌تواند به صدای آن‌ها در جامعه لبنان قوت بخشد. این رویکردها می‌توانند به دروزی ها کمک کنند تا نه تنها هویت خود را حفظ کنند، بلکه در شرایط بحرانی، به عنوان نیروی مثبت در جامعه لبنان عمل کرده و به تقویت صلح و ثبات در کشور کمک نمایند.
منابع
– “The Druze Community in Lebanon: Challenges and Opportunities” – Journal of Middle Eastern Politics
– Hazran, Yusri. 2014. The Druze Community and the Lebanese State: Between Con-frontation and Reconciliation. London: Routledge, 2014. https://doi.org/10.4324/9781315856773
– Malik, A. (2023). “The Political Role of the Druze Community in Lebanon: A Historical Perspective”. International Journal of Middle East Studies, 55(1), 101-120.
– Rizk, R. (2022). “Druze Identity in the Contemporary Lebanese Context”. Journal of Middle Eastern Politics, 15(3), 45-67.
– Zeedan, Rami, and Miles Luce. 2021. “Druze women and gender in Druze So-ciety: A systematic literature review.” Religions 12(12): 1111. https://doi.org/10.3390/rel12121111
