مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
با بروز دگرگونيهاي چند ماه اخير در مصر و سرنگوني دولت مرسي جنبش حماس در شرايط ويژه اي قرار گرفته است. اين امر در حالي است كه با توجه به دگرگونيهاي دو سال و نيم گذشته در سوريه هم رويكرد حماس در قبال سوريه و ايران اندك اندك متحول شده است. حال اين پرسش وجود دارد كه حماس بعد از مرسي در چه شرايط داخلي و منطقه اي قرار دارد و آيا به همكاري بيشتر با ايران خواهد پرداخت؟ در اين راستا براي بررسي بيشتر رويكرد حماس در قبال ايران و جايگاه آن گفتگويي با محمد علي سبحاني كارشناس مسائل خاورميانه داشته ايم:
كليد واژگان: حماس پس از مرسي، نياز بيشتر حماس به همكاري با ايران، چشم انداز روابط خارجي حماس، رويكرد خارجي حماس، روابط ايران و حماس، عمق استراتژيك حماس
مركز بين المللي مطالعات صلح: در يك ماه گذشته حماس از نظر شرايط داخلي در چه موقعيتي قرار داشته است؟
مهمترين شكلي كه حماس پيدا كرده است سرنگوني متحد آن دولت مرسي در مصر بوده است. اين امر طبيعتا وضعيت حماس را با دشواري هايي روبرو كرده است. يعني نيروهاي ملي فلسطيني را كه با دولت جديد و نظامي مصر رابطه بهتري دارند را با وضعيت بهتري مواجه كرده است. اما هنوز زود است در مورد اينكه اين مساله در تحولات داخلي فلسطين چه تاثيري گذاشته و حماس را از نظر محبوبيت و توانايي ها تضعيف كرده است قضاوت كنيم. دولت اخواني در مصر فرصتي براي حماس به وجود آورده بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اخيرا روزنامه الاخبار لبنان با اشاره به اینکه «خالد مشعل» رئیس دفتر سیاسی حماس با نوعی محاصره در قطر مواجه است، نوشت که مشعل با انتقال دفتر حماس از دوحه به تهران يا خارطوم يا بيروت موافقت کرده است. الاخبار نوشته که مشعل در قطر احساس می کند که در محاصره و یا اقامت اجباری قرار دارد و به دلیل تشدید تدابیر امنیتی، هیچ گونه احساس راحتی در تحرکات خود ندارد. اين امر تا چه حدي درست باشد؟
من اطلاع دقيقي از اين امر ندارم و ارزيابي دقيقي در مورد اين گونه از اخبار وجود ندارد. اما نمي توان انكار كرد وضعيت حماس در بين كشورهايي عربي تغيير كرده و دچار مشكلاتي شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي بر اين نظرند كه جنبش حماس از اختلافات داخلی رنج می برد. فرماندهان گردانهای عزالدین قسام شاخه نظامی حماس، خالد مشعل را مسئول دور شدن این جنبش از محور مقاومت و پیروی آن از اخوان المسلمین می دانند.با اين حال آيا مي توان بين رويكردهاي رهبران حماس (همچون مشعل، هنيه ، ابومرزوق و محمود الزهار) در قبال روابط با ايران شكافي را ملاحظه كرد؟
من به اين اطلاعات اطمينان چنداني ندارم بويژه اينكه اختلاف داخلي بين نيروهاي فلسطيني بويژه در داخل حماس با دو گرايش ميانه رو و غيرميانه دارد همواره وجود داشته است. ولي اينكه رويكردهاي اخير حماس مربوط به اختلافات داخلي آنها باشد را تاييد نمي كنم. بلكه فكر ميكنم مساله به مشكلات مصر و اسلام گراها است. حماسي ها بعد از انقلاب هاي عربي اين انقلابها را به عنوان عمق استراتژيك خود ارزيابي كردند و به آن اعتماد كردند. اكنون هم بايد گفت مادامي كه مشكل مصر حل نگردد و روند مردمسالاري دنبال نگردد روابط مصر با حماس با مشكل مواجه است و طبيعي است كه حماس به دنبال راه حل هايي باشد كه به بن بست نرسد و بتواند با سازماندهي جايگاه و قدرت خود را حفظ كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: دو جنبش فلسطینی حماس و جهاد اسلامی در نوار غزه، از تشکیل فرماندهی مشترک خبر دادند. اكنون حماس چه نگاهي به جهاد اسلامي دارد؟
اين امر چيز جديدي نيست. حماس در تلاش است تا ضرباتي كه بر اثر تحولات مصر متحمل شده است را جبران و موقعيت خود را بازسازي كند. در اين حال نزديك بيشتر به جهاد ميتواند تاكتيكي براي تقويت جايگاه نيروهاي اسلام گرا در فلسطين باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخي بر اين نظرند كه هر چند اختلافات در درون جنبش حماس بر سر نوع رابطه با ایران و حزب الله وجود داشته اما حماس گام های جدی ای را برای بازگشت به جبهه مقاومت به رهبری ایران برداشته است . نگاه شما چيست؟
همچنان كه قبلا گفته بودم حماس و ايران همواره روابط سنتي خود را داشته اند. اما اگر مسائل سوريه حل گردد چالش بين ايران و حماس كاهش مي يابد. اكنون كه مساله سوريه حل نشده است اما در مصر مشكلي براي انقلاب رخ داده است به نظر مي رسد نوع زمينه فراهم شده تا حماس احساس نياز بيشتري به همكاري با ايران داشته باشد. من تصور ميكنم اين زمينه ميتواند حماس را به سوي ايران سوق دهد و روابط را تقويت كند. گذشته از اين همه رهبران حماس نظر مثبتي به ايران دارند و مشمول حمايت هاي ايران هم بوده اند. اما مساله سوريه سوئ تفاهمي را ايجاد كرده كه هنوز هم وجود دارد و مي تواند كماكان به برخي از اختلاف نظر ها دامن زند. اما اين امر موجب نمي شود كه منافع مشترك بين ايران و حماس فراموش گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: روابط حماس با بازيگران عمده منطقه از جمله تركيه و كشورهايي مانند قطر و عربستان را در ميان مدت چگونه مي توان مورد بررسي قرار دارد؟
به غير از مصر روابط حماس با بقيه كشورهاي عربي تا كنون تفاوت زيادي نكرده است، مگر اينكه كشورهايي كه از دولت نظامي مصر حمايت مي كنند تا حدي محدوديت هاي خود را نسبت به حماس افزايش داده باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: حماس همزمان با بیستمین سالروز امضای معاهده اسلو، جنبش حماس ضمن اعلام مجدد مخالفتش با ادامه مذاکرات صلح، معاهده اسلو را نشان داد. آيا مي توان گفت احتمال تغيير موضعي از سوي حماس نسبت به تشكيلات خودگران انجام گيرد؟
حماس نيرويي سياسي است و با توجه به شرايط خود مواضع خود را تغيير داده و تاكتيك هايي جديدي را بر مي گزيند. من تصور ميكنم مشكلي كه براي حماس در رابطه با مصر ايجاد شده است مشكل بزرگي است و مي تواند آنها را به سمت نزديك شدن با ساير نيروهاي داخلي فلسطين هم سوق دهد. من فكر مي كنم اين اتفاق شدني است و بايد صبر كرد و ديد واكنش نيروهاي ملي فلسطيني در اين مورد به چه شكلي است.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
