هویت، دین و مولتی کالچرالیسـم در بریتانیا: نقد و تحلیل مسیحیت بریتانیا از دیدگاه دیوید كامرون

دکتر سید سلمان صفوی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 

 

مقدمه:

 

دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا در یادداشتی به مناسبت عید پاک، بریتانیا را کشوری مسیحی خواند و گفت: “ما باید اعتماد به نفس بیشتری به وضعیت خود به عنوان یک کشور مسیحی داشته باشیم.”[1] این سخنان کامرون که تکرار سخنان او در سال۲۰۱۱در شهر آکسفورد به مناسبتچهارصدمینسالگرد چاپ نسخه کینگ جیمز کتاب مقدس بود به یک مجادله مطبوعاتی بین احزاب مختلف و روشنفکران بریتانیا تبدیل شد. کامرون در سخنرانی سال۲۰۱۱گفته بود: “ما کشوری مسیحی هستیم و نباید از اعلام آن هراس داشته باشیم.” او در آن سخنرانی درباره نیاز به احیای ارزش های سنتی مسیحی برای مقابله با سقوط اخلاقی بریتانیا نیز سخن گفته بود.[2]

 

مناظره و مناقشه کنونی در بریتانیا از سه منظر قابل بررسی است: وضعیت دین در بریتانیا، مسأله مهاجرت و چند فرهنگی یا مولتی کالچرالیزم در مقابل ادغام (Assimilation) و رقابت های سیاسی برای انتخابات۲۰۱۵بریتانیا.

 

وضعیت “تعلق به دین” در بریتانیا:

 

برای نگرشی واقع بینانه به وضعیت”تعلق به دین” در بریتانیا نظر سنجی سال۲۰۱۱انگلستان و ولـز در مقایسه با نظرسنجی سال2001 در سایت ONS دفتر آمار ملی بریتانیاقابل تأمل است.لازم به ذکر است که از منظر فلسفه دین “تعلق به دین” با” دین داری” متفاوت است، زیرا فردی که خود را متعلق به یک دین می داند الزاما دین دار و یا عامل به آن دین نیست و می تواند به علت تولد در خانواده ای منتسب به دین مذکور خود را متعلق به آن دین بداند بدون این که عامل باشد.

در نظرسنجی سال۲۰۱۱، 3/59 درصد یا 2/33 میلیون نفر در پاسخ به سؤال “دین شما چیست؟” خود را مسیحی خواندند که در مقایسه با آمار۷۲ درصدی سال۲۰۰۱نشانگر کاهش 1/4میلیون نفر است[3].بر اساس نظرسنجی روند دینی شماره۷(2007-2008) که در سال 1990 توسط مؤسسه تحقیقات مسیحیمنتشر شده6/5 میلیون نفر یا۱۰ درصد جمعیت بریتانیا به طور منظم به کلیسا رفته اند، در حالی که در سال 2005، 9/3 میلیون نفر یا7/6درصد جمعیت به کلیسا رفته اند[4]. در نظرسنجی سال 2001،1/25 درصد افراد جامعه خود را بی دین معرفی کرده اند که نشانگر افزایش 3/10 درصدی نسبت به 3/14 درصد نظرسنجی سال۲۰۰۱است،2/7درصد از مخاطبان نیز پاسخی به سؤال “دین شما چیست؟” نداده اند[5]. در حالی که تعداد جمعیت مسلمانان به عنوان دومین جمعیت دینی در بریتانیا، در سال۲۰۱۱نسبت به سال۲۰۰۱افزایش چشمگیری داشته است 2.7 .میلیون نفر یا 4.8% جامعه در سال نظر سنجی سال۲۰۱۱خود را مسلمان معرفی کردند که نشانگر افزایش1.2 میلیون نفری در یک دهه می باشد. [6]

 

مهاجرت و مولتی کالچرالیسـم:

 

طی 70 سال اخیر رویکرد دول و جوامع اروپای غربی و آمریکای شمالی با مقوله مهاجرت – به عنوان مسأله ای مهم و حساس از جنبه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی – متفاوت بوده است. در یک تقسیم بندی کلی این رویکردها را می توان به چند فرهنگی (Multiculturalism) و ادغام ((Assimilation تقسیم کرد. مولتی کالچرالیسـم در عمل به عنوان هم زیستی و تعامل فرهنگ های مختلف موجود در یک جامعه با یکدیگر بدون اعمال فشار از بالا برای تغییر آن فرهنگ است که از آن به عنوان وحدت در کثرت فرهنگی نام می برند. این تئوری با تئوری ادغام در تضاد کامل است؛ در تئوری ادغام با تفاوت فرهنگی به عنوان یک خطر و امری غیرقابل قبول برخورد می شود و فرهنگ های دیگر در فرهنگ غالب جامعه ادغام می شوند. در بریتانیا از دهه 60 چند فرهنگی (Multiculturalism) رویکرد برگزیده دولت و روشنفکران بوده است، و تجربه این کشور را می توان موفق ترین تجربه مولتی کالچرالیسـم نامید.

در تعریف فرهنگ کنونی جامعه بریتانیا نه تنها دو مؤلفه اساسی تاریخ و اکثریت اجتماعی را باید مد نظر قرار داد، بلکه به وضعیت کنونی بافت فرهنگی – جمعیتی، منابع تأثیرگذار بر فرهنگ کنونی و کثرت فرهنگی نیز باید توجه کرد.

از منظر تاریخی بریتانیا از یک تاریخ مسیحی غنی برخوردار است. براساس قانون اساسی بریتانیا، ملکه فرماندار عالی کلیسای انگلستان است که کلیسای قانونی این کشور به شمار می رود. البته کلیساهای ایرلند شمالی، اسکاتلند و ولـز جزو کلیسای انگلستان به شمار نمی روند. در حال حاضر از لحاظ اکثریت جمعیت نیز می توان انگلستان را کشوری مسیحی دانست. با این حال بر اساس آمار رسمی، روند دینی در جامعه بریتانیا با سیر نزولی شدیدی مواجه است. همان گونه که ذکر شد از سال۲۰۰۱تا۲۰۱۱میزان تعلق به مسیحیت7/12 درصد معادل1/4میلیون نفر کاهش داشته است. از سوی دیگر مؤلفه های اصلی تأثیرگذار بر فرهنگ، فلسفه و تمدن بریتانیا از آغاز قرنبیستم به بعد مؤلفه های پسامسیحی و غیرمسیحی بوده و سکولاریسـم فرهنگی در بریتانیا رشد صعودی داشته است. لذا بهترین تعریف از فرهنگ بریتانیا تعریف مولتی کالچرالیسـم است، که به جای برتری دادن یک فرهنگ بر دیگر فرهنگ ها و منابع تأثیرگذار فرهنگی، بر وجود کثرت فرهنگی در این کشور دلالت دارد.

مولتی کالچرالیسـم یا کثرت فرهنگی یکی از قوی ترین نقطه قوت های فرهنگی بریتانیا به شمار می رود، که نه تنها موجب برقراری آرامش و امنیت اجتماعی این کشور می شود، بلکه از منظر رشد فرهنگی – اقتصادی و ثبات سیاسی بریتانیا در عصر جهانی شدن نیز حائز اهمیت است. از منظر تاریخی نیز از جنبه اقتصادی مهاجرین به عنوان یکی از مهم ترین بخش های نیروی کار، از مهم ترین مؤلفه های بهبود اقتصاد بریتانیا پس از جنگ جهانی دوم به شمار می روند. بریتانیا دارای جمعیت مهاجر بسیار بالایی است، چنان که در سال۲۰۱۱میزان جمعیت ساکنان متولد نشده در بریتانیا (non-UK born residents) 5/7 میلیون نفر یا13درصد کل جمعیت این کشور بوده است.[7] بدین ترتیب جمعیت مهاجرین مقیم در بریتانیا نسبت به سال۱۹۶۰چهار برابر شده است.[8] تعداد مهاجران ساکن در بریتانیا همچنان رو به افزایش است؛ چنان که در سال۲۰۱۳مهاجرت خالص (net migration) به بریتانیا 212000 نفر بوده است[9]. اکثریت مهاجران مقیم در بریتانیا فرهنگ و زبان سرزمین مادری خود را حفظ کرده اند و آن را بخش مهمی از هویت خود می شمارند.

مولتی کالچرالیسـم، تروریسـم و افراطی گری برخی از مسلمانان، یکی از نکات حائز اهمیت مورد اشاره دیوید کامرون 9 ماه پس از عهده دار شدن پست نخست وزیری در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال۲۰۱۱ بود. وی طی سخنانی با حمله شدید به مولتی کالچرالیسـم گفت: مولتی کالچرالیسـم در ایجاد یک هویت مشترک شکست خورده است. او با انتقاد شدید از جوامع مهاجر که مجزا و بدون ارتباط با بدنه اصلی جامعه زندگی می کنند، تضعیف هویت غالب بریتانیایی را از دلایل اصلی افراط گرایی برخی از جوانان مسلمان و بروز تروریسـم خواند.[10] از این رو یکی از ابعاد چرایی نظرات کامرون را می توان احساس خطر او نسبت به تروریسـم و افراط گرایی از سویی و روند تغییر جمعیتی بریتانیا از سوی دیگر خواند، با این تفاوت که او این بار به جای حمله مستقیم به مولتی کالچرالیسـم که مهم ترین شاخصه فرهنگ و جامعه کنونی بریتانیا است، بحث ایجاد یک دیسکورس غالب فوکویی – هویت و فرهنگ غالب در جامعه – را در پیش گرفت که از دید او می توان از آن به عنوان معیار اصلی فرهنگی – ارزشی جامعه بریتانیا و هویت غالب استفاده کرد. وی این دیسکورس و هویت را مسیحیت معرفی کرد. البته با وجود روند کنونی فرهنگی – دینی جامعه بریتانیا و تصویب برخی از قوانین همچون ازدواج هم جنس گرایان که بر خلاف احکام مسیحیت در دولت او قانونی شده، باید دید مسیحیت مورد اشاره کامرون، کدام مسیحیت است. کامرون با آرای متنفذ فلسفی آلفرد آیر (1910-1989) مؤلف دو کتاب مشهور “زبان، حقیقت و منطق” و “مسئله شناخت” و مهم ترین فیلسوف “پوزیتویسـم منطقی” انگلیسی و از ارکان تفکر فلسفی انگلیسی که اساسا همه گزاره های متافیزیکی را “مهمل و بی معنی” “meaningless”می داند، چگونه مواجه می شود.

Language, Truth, and Logic (1936) and The Problem of Knowledge (1956).

 

انتخابات پارلمانی 2015 و انعکاس آن در دیدگاه کامرون:

 

یکی از وعده ها و برنامه های حزب محافظه کار کامرون در بریتانیا محدود کردن میزان مهاجرت به بریتانیا بوده که تا کنون شکست خورده است. از سویی سخنان کامرون مبنی بر این که انگلستان کشوری مسیحی است را می توان به سبب نزدیک شدن انتخابات پارلمانی سال۲۰۱۵ارزیابی کرد. از سوی دیگر حزبمحافظه کار برای مقابله با رشد حزب راست تندرو ((UK Independence Party یا حزب استقلال بریتانیا – به عنوان یکی از رقبای اصلی خود – سخت در تلاش است، لذا سخنان کامرون را می توان تلاشی برای حفظ آرای محافظه کاران تلقی کرد. از جهتی سخنان نیک کلگ معاون نخست وزیر بریتانیا و رئیس حزب لیبرال دمکرات در واکنش به سخنان کامرون نیز قابل تأمل است، وی گفته است: در بریتانیا کلیسا و حکومت باید از هم جدا شوند و ملکه باید از ریاست کلیسای انگلستان عزل شود.

 

فرجام سخن:

 

ادعاهای دیوید کامرون ممکن است پی آمدهای پیش بینی نشده ای علیه دیدگاه او از سوی روشنفکران، حزب کارگر، حزب لیبرال دمکرات و مهاجران پدید آورد. مسلما وضعیت مسیحیت در بریتانیا نظیر ایتالیا و اسپانیا نیست و حداقل طی چند دهه اخیر هویت چند فرهنگی وجه غالب جامعه بریتانیا شده است. تحدید و تهدید هویت چند فرهنگی بریتانیا سبب بروز آثار و پیامدهای منفی در امنیت و اقتصاد بریتانیا می شود و به احتمال قریب به یقین احزاب چپ، لیبرال و روشنفکران و تجار با آن مقابله می کنند. با توجه به قدرت رسانه های نیروهای لیبرال و چپ بریتانیا، در صورت داغ شدن این بحث، کلیسای بریتانیا با آسیب های روانی و اعتباری مواجه خواهد شد و این امر به زیان دیدگاه حزب محافظه کار بریتانیا خواهد بود. کامرون نباید فراموش کند که مهم ترین فیلسوف مشهور بریتانیا در قرن بیستم، برتراند راسل نویسنده کتاب “چرا مسیحی نیستم” است. بریتانیا برای ثبات اجتماعی مسیری جزتداوم راه و روش مولتی کالچرالیسـم ندارد.

کلیدواژگان: بریتانیا، هویت دینی، اسلام،چند فرهنگی، کامرون.

 

 

 

[1]. http://www.nytimes.com/2014/04/22/world/europe/camerons-description-of-britain-as-christian-country-draws-an-angry-response.html

[2]. https://www.gov.uk/government/news/prime-ministers-king-james-bible-speech

[3]. http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rpt-religion.html#tab-Changing-picture-of-religious-affiliation-over-last-decade

[4]. Brierley, P.W. (2008), Religious Trends No 7 (2007/2008 edition) (Swinton: Christian Research)

[5]. http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rpt-religion.html#tab-Changing-picture-of-religious-affiliation-over-last-decade

[6]. http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-for-local-authorities-in-england-and-wales/rpt-religion.html#tab-Changing-picture-of-religious-affiliation-over-last-decade

[7]. http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census-analysis/immigration-patterns-and-characteristics-of-non-uk-born-population-groups-in-england-and-wales/summary.html

 

[8]. http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census-analysis/immigration-patterns-and-characteristics-of-non-uk-born-population-groups-in-england-and-wales/summary.html

[9]. http://www.ons.gov.uk/ons/taxonomy/index.html?nscl=Migration

[10]. http://www.newstatesman.com/blogs/the-staggers/2011/02/terrorism-islam-ideology