رضا صولت
کارشناس مسائل ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
نگرانی های داخلی اردوغان
جمهوری ترکیه در ماه هایی که گذشت دورانی پر هیاهو را از سر می گذراند. چنانچه پیشتر نیز گفته بودیم تکاپو در ابعاد مختلف در ترکیه به قدری زیاد است که گاهی دنبال کردن همه ی جریان های داخلی و خارجی این کشور غیرممکن به نظر می رسد. در عرصه ی داخلی ترکیه با چند موضوع اساسی درگیر است. نخست بحث مربوط به انتخابات ریاست جمهوری این کشور است که با وجود بحث هایی که سال ها است صورت گرفته هم اکنون در اوج قرار دارد. مساله تغییر سیستم حکومتی ترکیه از پارلمانی به ریاستی تنها به انتخاب رئیس کشور به صورت مستقیم از سوی مردم محدود نمی شود. تغییراتی که در نهادهای مختلف وابسته و قانون اساسی انجام می گیرد سیستم انتخاباتی و حدود و اختیارات رئیس جمهور از مسائل عمده ی قابل بحث است. ترکیه در دوره ی حزب عدالت و توسعه دستورکار های مختلفی را برای خود تعریف کرده و کوشید تا گام به گام به اهدافش تحقق بخشد. در این میان بحث تغییر سیستم حکومتی ترکیه و پیاده کردن الگوی پوتین- مدودف در این کشور توجه بسیاری را به خود جلب کرد. در پشت صحنه ی این انتخابات که برای اولین بار در تاریخ جمهوریت ترکیه رخ می دهد ترافیک سنگینی وجود دارد. دیدارها، جلسات و مباحث بسیاری در جریان است که اغلب تیتر نخست رسانه های داخلی و اخبار کشور را به خود اختصاص می دهد. احزاب و تشکل های مختلف در پی معرفی نامزدی هستند که بتواند موفقیت قاطع را برای آن ها به ارمغان آورد. مناظرات بین احزاب و گروه های مختلف گاه به تنش میان آن ها می انجامد اما آنچه همگی به درستی بر آن تاکید دارند معرفی کاندیدی است که با درایت و دلسوزی در راستای مصلحت ترکیه بکوشد.
تلاش های مربوط به برگزاری همزمان انتخابات ترکیه در 53 کشور مختلف دیگر در جریان است. دور نخست انتخابات در 10 آگوست و در صورتی که هیچ یک از کاندیداها نتوانند اکثریت قاطع را به دست آورند دور دوم در 24 آگوست برگزار خواهد شد. در این میان پس از ماه ها گفت و گو دو حزب جمهوری خواه خلق و مام وطن احسن الدین کمال اوغلو را که طی سال های گذشته با داشتن مقام دبیری سازمان تشکیلات اسلامی به نامی آشنا در منطقه تبدیل شد را به عنوان کاندید خود معرفی کرده اند. حزب عدالت و توسعه با برگزاری جلسات متعدد با سران مختلف کشور و نظرسنجی های مختلف هنوز نامزد رسمی این حزب معرفی نشده است. اما اعضای مختلف حزب چون بولنت اریینچ معتقدند که هر کسی نامزد این گروه باشد قطعا پیروز انتخابات ریاست جمهوری خواهد شد. بولنت ارینچ معتقد است که با وجود گزینه های مختلف اردوغان با کارآیی و دستاوردهایی که طی 12 سال گذشته داشته است مناسبترین گزینه برای ریاست جمهوری است و با داشتن پشتیبانی تمام اعضای حزب عدالت و توسعه، یک سوم آرای حزب مام وطن و 20% آرای حزب جمهوری خلق قطعا پیروز انتخابات خواهد شد. پیش از این دوره ریاست جمهوری 7 ساله بود ولی براساس قانون جدیدی هر رئیس جمهور تنها می تواند دو دوره ی 5 ساله در اقتدار باشد. پیروزی نامزد حزب عدالت و توسعه در انتخابات به معنای تدوام سیاست های ترکیه در راستای چشم انداز سال 2023 خواهد بود.
مساله دوم داخلی که ترکیه در حال حاضر با آن روبه رو است بازجویی ها، گردآوری داده ها و سیر محاکمات و ادعاهای مختلف مربوط به حادثه ای است که از آن به عنوان کودتای 17 دسامبر یاد می شود. در روزهای گذشته 11 نفر به جرم کارگذاشتن دستگاه شنود در دفتر اردوغان تحت پی گرد و دستگیری قرار گرفتند. بررسی ها درمورد صداهای پخش شده از سوی توبیتاک بر جعلی و منوتاژ بودن آن ها اشاره کرده و ادامه دارد. مباحث مربوط به دولت موازی که با وجود جابه جایی ها و تغییرات گسترده در کادرهای مختلف به ویژه در سیستم قضایی مطرح می شود و بحث فتح الله گولن هنوز در بازار رسانه های داخلی و افکار عمومی موضوعی داغ است.
نگرانی خارجی اردوغان
در عرصه ی خارجی طی آخرین تحولات ترکیه در شرایطی که از وضعیت کنونی خود به عنوان انزوای غرورآمیز یاد می کند چند مساله مطرح است. نخست موضوع اتحادیه اروپا است. ترکیه به شدت در تلاش است با هماهنگی های مختلف و ایجاد تغییرات ضروری پیش شرط های عضویت را به جای آورد. سفرها و مذاکرات دوره ای مختلف نیز در همین راستا ارزیابی می شود. طی آخرین اقدام ترکیه کوشیده است تا با امضای توافقنامه تبعیض های منفی را که نسبت به شهروندان ترک صورت می گیرد از جمله در مورد دریافت ویزا برای سفر به کشورهای اروپایی از میان بردارد. در این راستا طی سه سال آ ینده هر شهروند ترک می تواند آزادانه به سایر کشورهای اروپایی بدون دریافت ویزا سفر کند. ترکیه معتقد است این مورد نیز یکی از مواردی است که نشان دهنده ی استانداردهای دوگانه ی اتحادیه اروپا در برخورد با ترکیه است.
موضوع دیگری که در روزهای گذشته در عرصه سیاست خارجی و منطقه ای نگرانی تمامی کشورهای منطقه از جمله ترکیه را سبب شده است بحث گروه داعش و اقدامات این گروه است که در ترکیه به ویژه با موضوع دیپلمات های گروگان گرفته شده در کنسولگری ترکیه در موصل در صدر قرار گرفت. ترکیه نیز همچون اتحادیه اروپا و امریکا این گروه را در لیست تروریستی قرار داده است. گروه داعش که در ترکیه از آن به عنوان ایشید یاد می شود از دید صاحب نظران و رسانه های ترک یک گروه افراطی تروریستی است که در پی ایجاد خلافت اسلامی در سرزمین های عراق و سوریه کنونی از هیچ اقدام وحشیانه و خودسرانه ای دریغ نمی کند. این گروه سنی که از دید ترکیه حمایت آمریکا، عربستان سعودی و سوریه را دارد در تاریخ معاصر خاورمیانه به قدری افراطی عمل می کند که حتی اعتراض القاعده را نیز به دنبال داشته است. داعش از دیدگاه ترکیه با نگاه ایدئولوژیک خاصی که دارد در پی ایجاد ناآرامی در منطقه و به هم ریختن مثلث ایران- ترکیه- عراق است. این گروه که به ویژه پس از خروج آمریکا از عراق قدرت یافت با ارتشی حدود 7 هزار نفر در سوریه و 10 هزار نفر در عراق با شعار جهاد تومور سرطانی است که با گسترش روزافزون نه تنها عراق بلکه تمام کشورهای همسایه و منطقه را با بحرانی جدی روبه رو خواهد کرد.
آنچه در عراق رخ می دهد نه تنها یک فاجعه ی بشری است بلکه لکه ی ننگی است بر دامن مسلمانان تمامی جهان. داعش هر چند اسباب نگرانی بسیاری را در جهان فراهم کرده باشند اما از چند جهت طعمه ی خوبی برای تبیلغات منفی علیه اسلام و خاورمیانه است. به دنبال جنبش های مردمی کشور های عربی طی چهار سال گذشته که البته دستخوش تحولات بسیار شد روح آزادی خواهی و انسانی مردم بر علیه دیکتاتوری ها و ظلم های موجود حیرت و همراهی موج عظیمی را به همراه داشت. آنچه که در عراق رخ می دهد بی شک اسباب تبلیغات گسترده علیه جامعه ی مسلمین در خاورمیانه را بار دیگر در دستور کار قرار داده و زمینه ی تفرقه افکنی و مداخلات بیشتر را فراهم خواهد کرد. ترکیه به عنوان کشوری مسلمان که به ویژه با قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه در سال های گذشته کوشید تا تصویری مثبت و دموکرات از اسلام و دولت اسلامی از خود به نمایش گذاشته و الگوی خاورمیانه باشد هم اکنون بیش از هر کشور دیگری از تصویر جدیدی که به نام اسلام و جهاد در عراق و سوریه داده می شود زیان خواهد دید. در شرایط کنونی نه تنها ایران و ترکیه بلکه تمامی کشورهای مسلمان منطقه باید با اتحاد و همکاری با یکدیگر جلوی فاجعه ای را که در حال وقوع است تا دیر نشده بگیرند و صرف نظر از تفاوت های مذهبی به ریسمان اسلام متوسل شوند. داعش نه موضوعی صرفا محلی است و نه مساله ای قابل اغماض است چرا که بحثی صرفا ایدئولوژیک نیست بلکه بحرانی امنیتی به شمار می رود.
نتیجه گیری:
نوزدهمین انتخابات ریاست جمهوری ترکیه نزدیک است. ترکیه در عرصه داخلی دورانی مضطرب و پرشور را می گذراند. هنوز حادثه ی سوما از ذهن مردم پاک نشده است و دولت اردوغان می کوشد تا در زمینه های مختلف با نشان دادن غیرت و اراده مشروعیت خود را روزافزون کند و در این راستا هیچ اقدامی را که مخل نظم و امنیت ملی باشد را در نظر ندارند. هر فرد و واحدی در طول تاریخ اشتباهاتی داشته است. زمانی که آمریکا، عربستان و پاکستان پی های القاعده را می رختند فکر نمی کردند روزی از کنترل آن ها خارج شود و مجبور شوند خسارات مادی و معنوی بسیاری را برای جبران بخشی از اشتباه عظیم خود بپردازند. بر همه ی ماست که از اشتباه های تاریخی عبرت گرفته و با همکاری متقابل صفحه ای طلایی را با از بین بردن دشمنی مشترک و استراتژیک در تاریخ منطقه ایجاد کرده و به سمت خاورمیانه ای امن و باثبات پیش رویم.
واژگان کلیدی: نگرانی های اردوغان، نگرانی های داخلی اردوغان، نگرانی خارجی اردوغان، اردوغان، داعش، انتخابات ریاست جمهوری ترکیه
