فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
کمونیست‌ها و متحدان روسی نزدیک به 14سال در کابل قدرت را در اختیار داشتند و در نهایت در اردیبهشت 1371 بعد از ورود نیروهای مجاهدین از قدرت برکنار شدند در این بین بعد از خروج نیروهای شوروی از افغانستان، روابط افغانستان و روسیه گرمی پیشین خود را از دست دادو به جز برخی مناسبات کوتاه دیگر روابطی مهم میان کابل و مسکو وجود نداشت و این روند تا مدت زیادی ادامه پیدا کرد هر چند در دوره طالبان روسیه کوشید تا نفوذ خود را در ائتلاف شمال افزایش دهد اما عملا تا سال1383 و بعد از استقرار نظام سیاسی جدید در افغانستان سفارت روسیه در کابل غیر فعال و راکد بود در این راستا روسيه حتي از اعزام نيرو در قالب ايساف به عنوان نيروهاي سازمان ملل هم به افغانستان خودداري كرد اما در سال‌های اخیر دیپلمات‌های و مقامات روسی رفت‌وآمدهای خود را به کابل افزایش داده و از آن طرف نیز مقامات افغان سفرهای متعددی به مقصد مسکو صورت داده‌اند.در این راستا روسها عملا از سال2007 میلادی به این سو گام‌های بلندی برای حضور بیشتر در افغانستان برداشته‌اند که بخشش بدهی‌های افغانستان از سوی روسها و امضای چند قرارداد مهم در زمینه‌های تجاری، یک قرارداد مهم تأمین تسلیحات و همچنین ارسال مقادیری کمک‌های بشردوستانه به افغانستان تنها بخشی از دستاوردهای گسترش مناسبات افغانستان و روسیه در سال‌های اخیر است و اکنون نیز به نظر میرسد روس ها در اندیشه افزایش حضور بیشتر در افغانستان هستند در ایبن راستا به نظر میرسد عواملی چند باعث شده تا روسیه عملا در اندیشه ایفای نقش فعالتری در افغانستان باشد:
چراغ سبز امریکا و ناتو:
با توجه به پیچیده شدن جنگ در افغانستان در دو سال گذشته بر ضد طالبان و همکاری های روبه فزاینده ناتو و ایالات متحده با مسکو در دو سال گذشته نشانه هایی از استقبال حضور بیشتر روسیه در افغانستان توسط مقامات غربی ابراز شده است در این راستا در سال گذشته دبير کل ناتو در ديدار با رييس جمهوري روسيه پيشنهاد کرد تا روسيه بطور فعال در عمليات در افغانستان شرکت کند و ازجمله هلی کوپتر و سوخت در اختيار نيروهاي نظامي مستقر در اين کشور قرار دهد و همچنين خواستار آموزش نيروهاي پليس افغانستان در روسيه شد در این بین با افزایش همکاری روسیه با ناتو وبویژه با دكترين جديد راهبردي ناتو (كه در نشست سران اين سازمان در ليسبون مورد تاييد رهبران 28 كشور عضو آن قرار گرفت و توسعه مشاركت با روسيه را از جمله اهداف خويش در نظر گرفته است) به نظر میرسد از یک طرف ناتو از نقش رو به رشد روسیه در افغانستان هم به مثابه امتیازی به روسیه در قبال همکاری بیشتر با این سازمان نگاه میکند و هم در بر ان است تا از پتانسیل چند گانه کرملین درافغانستان در جهت ثبات بیشتر بهره برد در این بین هر چند به نظر نمی رسد نه ناتو ونه مسکو به حضور نظامی رو به رشد روسیه در افغانستان بیاندیشند اما حضور غیر نظامی و کمک در بخش هایی همانند مبارزه با مواد مخدر و..مسلما مد نظر خواهد بود در این بین باید یادآور شد که با توجه به امکان بروز مجدد حساسیت‌های ضد‌روسی مردم افغانستان,عدم‌پذیرش افکار عمومی روسیه و رهبری امریکا در صحنه سیاسی و نظامی افغانستان در شرایط فعلی روس ها مایل به بازگشت نظامی به افغانستان و قرار گرفتن در کنار نیرو های ناتو نیستند(چنانچه مقامات کرملین چندین بار عدم حضور نظامی را تاکید کرده اند ) اما منافع ملی امنیتی و استرا تژیکی روس ها در افغانستان آنان را برآن داشته است تا با تقویت حضور غیر نظامی خود در سایه چراغ سبز ناتو هم گستره نفوذ خود را دراین کشور گسترش داده و هم در سایه مشارکت و همکاری با غرب و امریکا امتیاز هایی را دریافت دارند.
بهره گیری از نقش ترانزیتی روسیه:
اکنون ایالات متحده و ناتو به دلیل عدم همکاری مناسب پاکستان وحملات گسترده نیروهای طالبان به خطوط تدارکاتی ناتو و نا‌امن‌شدن این مسیر مهم برای انتقال تجهیزات به افغانستان در اندیشه یاری گرفتن از روسیه است در این حال در توافقات گذشته هر چند ارسال تجهيزات معيني به افغانستان از طريق روسيه امكانپذير كرده بود اما چنانچه راسموسن در جريان اجلاس سران ناتو در شهر ليسبون اعلام کرد توافق درباره عبور تجهيزات از طريق خاك روسيه براي نيروهاي “ايساف ” مستقر در افغانستان گسترش يافته است در این راستا روسیه میکوشد تانقشی کلیدی درانتقال تجهیزات ناتو به افغانستان داشته و در کنار آن به کسب امتیاز هایی از غرب در افغانستان و سایر حوزه های همکاری نظر داشته باشد .
بنیادگرایی اسلامی و خطر مواد مخدر:
گفته مي شود هفتاد در صد قاچاق مواد مخدر از افغانستان به روسيه از طريق تاجيکستان صورت مي گيرد در این بین هر ساله روسيه با خطر رو به رشد استفاده از مواد مخدر در بین شهروندان و انتقال آن به ارو پا روبرو است در این حال افغانستان به عنوان مبدا صادرات مواد مخدر مورد توجه بیشتر روسیه قرار گرفته است به طوری که در ماه های گذشته 70 تن از نيروهاي روسي در عمليات مشترك با نظاميان آمريكايي، چهار لابراتوار توليد مواد مخدر در مرز افغانستان و پاكستان را منهدم كردند اين عمليات، اولين عمليات نيروهاي روسي در افغانستان پس از خروج ارتش سرخ شوروي از اين كشور بود و به نظر میرسد در آینده نیز تداوم یابد. گذشته از این روسها اینک با هدف توقف رشد افراط گرايان و بنیاد گرایان در منطقه كه اكنون حياط خلوت روسيه در آسیای مرکزی و جمهوری های قفقاز شمال نظیر چچن را را تهديد مي كند حاضر به همکاری بیشتر با ناتو وامریکا درافغانستان هستند در این راستا مسکو جنگ علیه القاعده و طالبان را مکمل مبارزه بر ضد بنیادگرایی در چچن و آسیای میانه میداند زیرا مقام های کرملین بر این باور ند که اگر ریشه این گروه ها در افغانستان خشک شود کمک های بنیاد گرایان و حضور آنان در چچن هم قطع خواهد شد در این راستا است که که مبارزه کنونی ائتلاف غرب بر علیه تروریسم و مواد مخدر در افغانستان با منافع روسیه در افغانستان سازگار است و روسیه مایل به ایفای نقش در آن است .
نگاه اقتصادی و استرا تژیکی روسیه به افغانستان:
هر چند روسيه درهمان آغاز استقرار نظام جدید در افغانستان، مبلغ 200 ميليون دلار را به عنوان كمك براي بازسازي و تقويت پليس و ارتش ملي به افغانستان و عده داد اما حضور اقتصادی این کشور در افغانستان بسیار کم بوده است در این حال با افزایش رشد و توسعه افغانستان روسیه به حضور بیشتر اقتصادی در این کشور می اندیشد در این راستا روسيه يکي از کشور هايي است که در مورد معادن افغانستان و ارزش و اهميت آن اطلاعات کافي و دست اول را دارد وبنابراین در اندیشه سرمایه گذاری گسترده در بخش زیرساخت ها، معادن و منابع انرژی و افزایش صادرا ت کالاهای اقتصادی و نظامی به افغانستان است دراین بین روسیه اینک با حمایت آمریکا در حال افزایش حضور اقتصادی خود در افغانستان است.گذشته از این روس ها براین باورند که در سایه گسترش حضور اقتصادی ,سیاسی دیپلماتیک و غیر نظامی خود از یک سو منافع کوتاه مدت و بلند مدت استراتژیکی خود را در رقابت با رقیبانی نظیر چین, ایران ,هند, امریکاو پاکستان در این کشور برآورده میسازند و از سوی دیگر خود را درگیر رویارویی نظامی در این کشور با طالبان و صرف هزینه های هنگفت در کنار ناتو نمی کنند.
