مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
حزب حرکت ملی (به ترکی استانبولی: Milliyetçi Hareket Partisi, MHP) یک حزب راست‌گرای افراطی در ترکیه است. این حزب در سال ۱۹۶۹ با تغییر نام حزب ملت روستایی جمهوری‌خواه به رهبری آلپ‌ارسلان تورکش تأسیس شد. در همین راستا برای بررسی بیشتر نقش کنونی آن گفتگویی با دکتر سلیمانی کارشناس ترکیه داشته ایم:
واژگان کلیدی: حزب حرکت ملی ، روابط داخلی حزب حرکت ملی ، روابط خارجی حزب حرکت ملی ، حزب حرکت ملی ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در یک دهه گذشته جایگاه این حزب در ترکیه چگونه بوده است؟
از زمانی که حزب عدالت و توسعه وارد فعالیت سیاسی ترکیه شده و در چند دوره گذشته توانسته اکثریت پارلمانی را تشکیل دهد، حزب حرکت ملی هم نتوانسته است به صورت یک حزب فعال خود را ظاهر کند و همیشه در رده سوم بعد از حزب جمهوری خواه خلق بوده است. این نشان دهنده این است که جامعه ترکیه بستری را برای این که به موازات این که ترک گرایی داشته باشیم و ناسیونالیسم و اصلاح گرایی را هم به آن پیوند بزنید، داشته است. این باعث شده است که رویکرد اخوانی حزب عدالت و توسعه حزب حرکت ملی را در پشت سر خود و پشت سر حزبی دیگر که حزب جمهوری خواه خلق است، قرار دهد. اخیرا هم در انتخابات انجام شد، وضعیت به همین ترتیب بود و تقریبا تعداد نمایندگان آن در پارلمان ترکیه هم در رده سوم قرار دارد. حتی شاید هم بیشتر رای آن شبیه حزب دموکراتیک خلق بوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر نگاهی به دامنه طرفداران حزب حرکت ملی داشته باشیم، این حزب، در چه طبقات و طیف هایی نفوذ دارد؟
حزب حرکت ملی اصولا در جامعه ترکیه بر اساس دیدگاه های سنتی حرکت کرده و بیشتر حرکت ملی و ملی گرایی و ترک گرایی را سر لوحه کار خود قرار می داده است، این طبقه در میان طبقات سنتی جامعه ترکیه طرفداران نسبی دارد که در رای ها هم نمود پیدا می کند. یعنی در میان بخشی از طبقه متوسط و اقتصادیون و کسانی که دنبال کارهای اقتصادی هستند، در میان آن ها طرفداران زیادی ندارد. همین طور در بین محافل علمی نیز حتی به مرور زمان هواداران و حامیان خود را از دست دادند. حتی در میان مسلمانان و دیدگاه های اسلام گرایانه ای سهمی ندارند و بیشتر سهم خود را از میان کسانی (که دیدگاهی بیشتر لاییک دارد) سهم برده اند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با نگاهی به زیرشاخه ها، جریان های هوادار و … داشته باشیم، در وضعیت کنونی چه عواملی در جایگاه حزب حرکت ملی در ترکیه تاثیر می گذارد؟
برداشت من این است که این حزب هم به لحاظ ساختاری و هم به لحاظ رهبری مقداری دچار مشکلاتی است. شاید به این دلیل باشد که رهبری آن به صورت سنتی اداره می شود و با توجه به تحولاتی که در نظام بین الملل و در درون ترکیه رخ داده است، در واقع قشر جدیدی از نیروهای سیاسی در ترکیه نضج پیدا کرده اند که طرفدار چنین حزبی با عقاید افراطی در ملی گرایی نیستند. این هم چالش دیگری برای حزب حرکت ملی است. همین طور در رابطه با این که سیاست خارجی و داخلی ترکیه در دوره عدالت و توسعه بیشتر به سوی اسلام گرایی و نوعثمانی گری میل پیدا کرده است، آن ها نیز طرفدار حزب حرکت ملی نیستند. اگر به عنوان مثال حزب حرکت ملی قدرت را در دست بگیرد و بخواهد دولت تشکیل دهد، به کشورهای پیرامون می رود و بیشتر حوزه منافع خود را در جایی که ترک ها ، حتی اوکراین، شبه جزیره کریمه و حتی در داخل سوریه، ترکمن ها، عراق قرار می دهد و می خواهد که آن ها را تحت حمایت خود بگیرد. این ممکن است این موضوع در تضاد با منافع دیگر کشورها باشد و ترکیه را دچار چالش کند، لذا جامعه ترکیه در شرایط فعلی و ظرف چند سال اخیر چندان به دنبال این مسائل نیست. حزب حرکت ملی هم در داخل به دلیل ترک گرایی افراطی با کردها مشکل جدی دارد و حتی طرفدار مذاکره با دولت ترکیه با کردها برای حل بحران نبود و طرفدار این است که کردها در ترکیه سرکوب شده و حزبی نداشته باشند. حزب حرکت ملی در خارج دچار مشکل می شوند، کما این که به صورت موردی، حزب حرکت ملی با اقدامات حزب عدالت و توسعه در یک دوره تاریخی در قبال کردهای سوریه و داخل ترکیه و همسو شد. همین امر باعث می شود که در داخل ترکیه ریزش آرا داشته باشد و حامیان کمتری را پیدا کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه حزب حرکت ملی به مسائل عمده سیاسی-امنیتی ترکیه در یک سال گذشته چه بوده است؟
این حزب اساسا اختلافات زیادی با حزب حاکم دارد. یعنی ممکن است در ارتباط با بحث کردها، در زمانی که دولت ترکیه بعد از حادثه کوبانی و داستان هایی که در آن جا اتفاق افتاد و برخورد جدی تر کردهای سوریه، این حزب در این مورد با دولت همسو شد. ولی همین امر باعث می شود که مشکلات امنیتی در ترکیه تشدید شود. به نظر می رسد که دولت ترکیه باید در ارتباط با حل معضل کردها سیاست گذشته را که در سال های پایانی نخست وزیری آقای اردوغان در پیش گرفته بود، ادامه دهد؛ طبیعتا می تواند موفقیت بیشتری را به دست آورد و هزینه کمتری را بپردازد. ولی حزب حرکت ملی با دیدگاه افراطی در صورتی که روزی قدرت را در دست بگیرد و تصمیم گیر باشد، می تواند مشکلات امنیتی ترکیه را بیشتر خواهد کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نوع نگاه رهبران حزب حرکت ملی و همچنین تئوریسین های این حزب، به بازیگران در حوزه منطقه و بین الملل چیست؟
طبیعتا در رابطه با نظام بین الملل، طبیعتا اگر حزب حرکت ملی دولت تشکیل می داد، در مورد سوریه به این شکل عمل نمی کردند. یعنی قطعا حزب حرکت ملی که مخالف رویکرد حزب حاکم در قبال سوریه بودند و هستند. من فکر می کنم طبیعتا اگر این ها قدرت را در دست بگیرند، در سیاست خارجی بیشتر در چارچوب قوانین نظام بین الملل عمل می کنند و ماجراجویی نمی کنند. هر چند آنها ملی گرا و افراطی هستند، ولی ماجراجویی را در سیاست خارجی دخالت نمی دهند و حتی سعی می کنند حمایت آن ها از ترک ها در چارچوب مسائل انسانی و ارتباطات فرهنگی باشد تا چالشی برای ترکیه ایجاد نکند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه این حزب به کشورهایی مانند ایران، روسیه و آمریکا چیست؟
در رابطه با آمریکا، آن ها هم طبیعتا آمریکا را به عنوان کشوری که الگوی قدرت و بازیگر اصلی در نظام بین الملل است، می شناسند و طبیعتا سعی نمی کنند با این کشور دچار چالش شوند. ترکیه را به عنوان این که عضو ناتو است و پایگاه ناتو در آن جا مستقر است و سیاست همگرایی با غرب را داشته است پیگیری می کنند. ممکن است مقداری سیاست شرق گرایی و اسلام گرایی و تا حدی بحث نوعثمانی گرایی در این جا مطرح شود و مقداری در سیاست های خارجی حزب عدالت و توسعه مطرح شده باشد، ولی حزب حرکت ملی تا مقداری اسلام گرایی را برنمی تابند و با توجه به دیدگاه های لاییکی که دارند، نگاه قدرت محورانه حزب حرکت ملی به مسائل سیاست خارجه و نظام بین الملل سبب می شود که با کشورها بر اساس وزنشان رابطه برقرار کنند و با آن ها گفتمان داشته باشند و همکاری کنند. طبیعتا در سلسله مراتب نظام بین الملل، مشخص است که باید با آمریکا چگونه برخورد کنند. یعنی به رغم اختلافاتی سعی می کنند وارد فاز اسلام گرایی و … که باعث ناراحتی آمریکایی ها می شود، نشوند. در مورد ایران هم، ایران را به عنوان یک کشور همسایه که بایستی با آن مراودات داشته باشند، نگاه می کنند. از این دید شاید هم با توجه به بحث نگاه افراطی آن ها نگاه آن ها به کردها منفی است، تلاش میکنند با ایران همکاری کنند. اما ممکن است در مورد بحث آذربایجان و این که نگاه افراطی آن ها به چالش کشیده می شود، حزب حرکت ملی سعی می کند که رابطه خود را با ایران در چارچوب سیاست های خود حفظ کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده این حزب را در ترکیه چگونه می بینید؟
آینده حزب به این دلیل که در قرن بیست و یکم هستیم، این حزب جایگاهی بیشتر از این نمی تواند پیدا کند؛ مگر این که در رهبری و ساختار خود و رویکردهایی خود تغییراتی ایجاد کند و تحولات نوینی را به وجود آورد که شاید بتواند بیشتر از این خود را نشان دهد، وگرنه در همین حدی کنونی باقی خواهد ماند.
