مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
برای بررسی ابعاد همکاری حزب بعث با گروه های افراطی اسلامی باید به عقب بازگردیم. در سال 1991 حکومت صدام حسین تصمیم گرفت که روابط خود را با شبکه القاعده توسعه دهد و عراق را به یکی از پناهگاه های امن آنها تبدیل کند. برخی اعتقاد دارند که استان نینوا به مرکزیت موصل یا شهر تکریت اگر چه اسما تحت کنترل داعش است اما در حقیقت این بعثی ها هستند که در آن جا جولان می دهند و شهرها را اداره می کنند. در این راستا به نگاهی ارتش نقشبندیه یا نیروهای وابسته به طریقت نقشبندیه مجموعه ای از افراد وفادار به حکومت سابق عراق علی رغم اختلاف دیدگاه ایدیئولوژیک و فکری و اهداف با داعش بیعت کرده و هم پیمان شده اند و بیشتر این افراد در ارتش، اطلاعات و امنیت رژیم صدام برای انتقام گیری از ملت عراق به داعش پیوسته اند. گفتگوی زیر برای بررسی همین رابطه است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: از آغاز شکل گیری داعش، چه نوع رابطه ای بین حزب بعث عراق و داعش وجود داشته است؟
حزب بعث از سال 1992و بعد از اخراج رژیم صدام از کویت پروسه های زیادی را طی کرد. ابتدا رژیم صدام از القاعده استفاده ابزاری نمود. حضور القاعده به رهبری ابومحمد زرقاوی پروسه های زیادی را طی کرد و سرانجام در ده سال گذشته (یعنی پس از سرنگونی رژیم صدام) عوامل حزب بعث شاکله جدیدی از القاعده را ایجاد کردند. به این مفهوم که ابوبکر البغدادی (از اعضای برجسته حزب بعث عراق بوده و در رژیم صدام نیز درجه افسری داشت و با القاعده نیز دارای پیوند بود) با کمک العزت ابراهیم الدوری (معاون فرماندهی عراق) داعش را به وجود آوردند. عزت ابراهیم الدوری پس از سرنگونی رژیم صدام ابتدا به سوریه عزیمت نمود و درصدد یارگیری جدید برآمد، اما پس از سه سال به عراق بازگشت و در شهر موصل داعش را یارگیری و سازماندهی کرد. ابوبکر البغدادی با کمک العزت ابراهیم الدوری و برخی از فرماندهان فراری ارتش عراق و با کمک مالی عربستان و قطر تشکیلات جدیدی تحت عنوان دولت اسلامی شام و عراق را ایجاد کردند. مرکز آموزش رده های بالای داعش در شهر حیفا فلسطین که مرکز آموزشی داعش بود. همزمان با شروع بحران سوریه در مارس 2011 داعش عملا وارد صحنه شد. قطب نمای داعش در ابتدا در دست گروهک تروریستی القاعده بود و سپس جدا شده و آمریکا ورود نموده و عربستان به عنوان مدیر عملیاتی داعش وارد عراق و سوریه شدند. داعش از 5 سال گذشته صحنه میدانی را با کمک عربستان، قطر و ترکیه دامنه جغرافیایی خود را گسترش داده و شهر رقه سوریه را به عنوان پایگاه خود قرار داد و به سمت عراق و موصل عزیمت نمود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به رابطه داعش و حزب بعث پس از تحولات موصل، جایگاه بعث در داعش چگونه است؟
بعث رابطه ای تنگاتنگ میدانی و نظامی با داعش دارند. با این که بعثی ها تفکراتی کاملا لاییک دارند ولی توانستند از خشونت های داعش برای بهره برداری ابزاری استفاده نمایند. به محض این که داعش به سمت موصل حرکت نمود با کمک افسران حزب بعث و باقیمانده عوام این حزب و از جمله استاندار موصل ( النجفی) توانستند استان موصل را تصرف نمایند. بافت اجتماعی و سیاسی موصل به گونه ای است که داعش و عوامل حزب بعث توانستند به سادگی بر این استان مسلط شوند و بسیاری از ساکنان استان موصل ( ترکمن ها ، ایزدی ها و اهل سنت و حتی کردهای مقیم موصل) را قتل عام کردند. به همین دلیل تلاش عوامل حزب بعث بر این است که از طریق استفاده ابزاری از داعش به نوعی ناامنی ها را در عراق تشدید کردند تا وانمود کنند که دولت شیعه عراق توانایی دولت سازی را ندارد. در واقع این ناامنی ها نتیجه همکاری میدانی فکری داعش و حزب بعث است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: باتوجه به نوع رابطه کنونی اعضای حزب بعث در داخل بدنه داعش، آیا این رابطه یک رابطه ارگانیک بوده یا یک رابطه غیر مستقیم در کوتاه مدت می باشد؟
داعش و حزب بعث یک نوع همکاری تاکتیکی هستند. عوامل حزب بعث از هر ابزاری برای ناامن کردن عراق استفاده کردند. به این مفهوم که در ابتدا (در دوران رژیم صدام) از القاعده برای مقابله با آمریکا استفاده کردند و بعد از کشته شدن ابومصعب الزرقاوی شاکله القاعده در عراق تغییر پیدا کرد و از آنجایی که القاعده شیوه ای دیگر اتخاذ کرد و کمی از خشونت فاصله گرفت، لذا داعش را به وجود آوردند و شرایطی را به وجود آوردند که نا امنی های عراق تشدید گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش بعثی ها در داعش کنونی چگونه است و چند درصد از کادر رهبری و نیروهای داعش و… بعثی ها هستند؟
بعثی ها بیشتر در رده فرماندهی هستند. یعنی عملیات نظامی و میدانی داعش توسط عوامل حزب بعث چه در عراق و چه در سوریه شکل دهی و سازمان دهی می شود. اما در رده های پایین تر و در رده های میدانی نوعا عوامل داعش نقش دارند و نوع خشونت را در سوریه و عراق تشدید می کنند. ولی در هر صورت عوامل حزب بعث نقشی کاملا فرماندهی در تحرکات داعش به عهده دارند. از آنجایی که عوامل حزب بعث، مخصوصا فرماندهان نظامی وضعیت میدانی عراق و سوریه را به خوبی می دانند قطب نمای این گروهک تروریستی در دست فرماندهان حزب بعث است و رابطه تنگاتنگی با هم دارند. گرچه کشته شدن عزت ابراهیم الدوری هم تاثیری در هدایت گروهک داعش داشته و فعالیت داعش در استان های موصل، الانبار و صلاح الدین کاهش یافت اما بیشتر تمرکز داعش در متوجه سوریه شده است. از آنجایی که سوریه هم پیمان ایران و مقاومت اسلامی است. در درجه اول عوامل حزب بعث تلاش می کنند به استقامت اسلامی لبنان ضربه وارد کنند و حکومت سوریه را سرنگون کنند با این که دولت سوریه نیز جزیی از ساختار حزب بعث است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده رابطه حزب بعث و داعش را با چه سناریویی می توان مورد بررسی قرار داد؟
روابط داعش و حزب بعث رابطه تاکتیکی است. حزب بعث تلاش میکند عراق را سرنگون کنند، این تلاش تاکنون نتیجه بخش نبوده است. از آنجایی که عوامل حزب بعث هیچ گونه برنامه ای برای آینده عراق ندارند لذا هدف آنها در درجه اول ناکارآمد جلوه دادن دولت عراق سپس سرنگونی دولت عراق و به دست گرفتن قدرت در عراق می باشد. یعنی وضعیت را به قبل از سال 2003 بازگرداند. اما به نظر نمی رسد عوامل حزب بعث توفیقی داشته باشند و تنها به استفاه ابزاری از داعش اکتفا خواهند کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا ممکن است که بین داعش و حزب بعث در کوتاه مدت و یا بلندمدت تنش و یا اختلافی پیش آید؟
از آنجایی که اغلب نیروهای پایین دستی داعش معمولا غیر بعثی بوده و در رده های بالا گرایش بعثی دارند به نظر نمی آید در آینده عوامل حزب بعث و داعش تنشی پیش آید. اما به هر حال عوامل حزب بعث از تغییر ساختار سیاسی عراق و سوریه ناامید شدند. اکنون داعش بدون هیچ گونه برنامه ریزی و بدون این که درصدد تشکیل یک دولت در عراق و شام باشند تنها هدفش این است که منطقه عراق و سوریه را ناامن کنند بدون که برنامه ای برای آینده این دو کشور داشته باشند.
واژگان کلیدی:رابطه داعش با حزب بعث ، داعش و حزب بعث ، داعش ، حزب بعث در عراق
