امین آور
کارشناس مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه:
شکل‌گیری ” نیروی‌های مردمی” متشکل از قشرها و گروه‌های مختلف مردم، گونه‌ای خاص از تعلق مردمی فراگیر و عمومی به ” امنیّت ” و انسجام ملّی کشور را در بدنه هر جامعه‌ای جاری می‌نماید. این مهمّ با تنوع قشری و گستره وسیع حضور بسیج در متن جامعه معنا پیدا میکند و تا حد زیادی دولت و ملت را به‌ویژه در مشارکت و همراهی در حفظ و تداوم و مشروعیت‌یابی به‌نظام سیاسی و مشارکت در امنیّت ملّی به‌عنوان تعلق‌خاطر عمومی مردم جامعه در یک جبهه قرار می‌دهد. بر همین اساس در ادامه، نقش و کارکردهای نیروهای دفاع ملّی( دفاع وطنی ) سوریه مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.
نیروهای مسلح سوریه با نام رسمی نیروهای مسلح عربی سوریه ( به عربی: القوات المسلحه العربیه السوریه) از چهار واحد نیروهای زمینی، نیروی هوایی، نیروی دریایی و نیروی دفاع هوایی تشکیل می‌شود. این نیروها نقش مهمی در تاریخ این کشور و تحوّلات سیاسی و اجتماعی سوریه داشته‌اند. از سال ۱۹۴۸ تاکنون در سال‌های ۱۹۵۴، ۱۹۶۳، ۱۹۶۶ ۱۹۴۸، جنگ شش روزه ۱۹۶۷، جنگ یوم کیپور ۱۹۷۳ و جنگ داخلی لبنان ۱۹۸۲ با اسرائیل ، عملیات آزادسازی کویت در سال ۱۹۹۰ و… داشته است.
شکل گیری نیروهای دفاع ملی سوریه
در جنگ سوریه نقش نیروهای نیروهای دفاع ملی (دفاع وطنی) سوریه بسیار قابل توجه است. در واقع مقامات دولت سوریه با الهام گرفتن از الگوی نیروی مقاومت بسیج در ایران، اقدام به راه‌اندازی ارتشی مردمی در سوریه کردند که این بلافاصله تاثیر خود را در مهار بحران نشان داد. نیروهای دفاع ملی ( قوات الدفاع الوطني)که به بسیج سوریه معروف است، شاخه‌ای از نیروهای مسلح سوریه است که از بخش مهمی از نیروهای داوطلب مردمی پس از تابستان ۱۳۹۱ (۲۰۱۲ میلادی( تشکیل شد. همانطوریکه اشاره گردید، بسیاری معتقدند که این نیروها الگوگرفته از نیروهای بسیج ایران است. این کمیته‌های مردمی، همزمان با آغاز بحران به‌صورت خودجوش برای حمایت از مناطق مسکونی شکل گرفتند. شمار این نیروها از استان‌های مختلف کشور بودند و نخستین یگان‌ها از این نیروی دفاع ملی به همراه ارتش سوریه عازم منطقه داریا شده و توانسته بودند این منطقه را از گروه‌های مسلح پاکسازی کنند. در این راستا در واقع در ابتدای سال 2013، دولت سوریه اقدامات خود را برای به کارگیری و تقویت این شبه نظامیان جهت مبارزه با گروهای معارض با دولت، به نام نیروهای دفاع ملی سرعت داد و هدف این بود که یک نیروی مؤثر و محلی مبتنی بر نیروهای قوی از شبه نظامیان طرفدار دولت قدرت گیرد که در کنار ارتش سوریه عمل کند. لذا به دلیل نقش و کارکرد مؤثر این نیرو در مقابله با معارضین و حمایت دولت از آنها، این نیرو از ژوئن 2013 تا اکنون به حدود 100 هزار افزایش یافته است.
در مورد انگیزه ها و علل حضور مردم در عضویت و مشارکت در این نیرو باید گفت، بسیاری از مردم که که به این نیرو پیوستند، در واقع کسانی بودند که اعضای خانواده هایشان توسط گروه های شورشی کشته شده بودند یا برای حفاظت از سرزمین خود از دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به نیروهای دفاع ملی سوریه می پیوستند.
نقش و کارکردها های مثبت نیروی دفاع ملی در سوریه
– در واقع در حالی که ارتش سوریه بخشی از ظرفیت اصلی خود را از دست داده بود، با نیروهای دفاع ملی تعدادی از چالشها را در مواجهه و مقابله با حریف بهبود بخشید؛ یعنی با تشکیل این یگان‌های مردمی، روحیه، جسارت و تحرک قابل ملاحظه‌ای درکالبد ارتش سوریه دمیده شده است.
– نیروهای دفاعی مردمی سوریه متشکل از گروه‌های مردمی شیعه، سنی، علوی و مسیحی است که با توجه به مناطق مختلف این کشور شکل گرفته‌اند؛ لذا در پرتو نیروی دفاع ملی و دفاع وطنی، اقشار مختلف ملت سوریه، دست در دست هم، به مانند “ید واحد” از ارتش ملی خود و رهبری بشار اسد حمایت می‌کنند.
– ارتش سوریه اثبات نمود که با تلاش و همکاری نیروهای مردمی و بهره گیری از قابلیت بسیج آنها، بر ذخائر داوطلبانه دائمی نیروی دفاع ملی ترجیح و تکیه دارد، تا عملیات پیاده نظام را انجام دهند. این نیرو به طور مستقیم در برابر شورشیان در زمین مبارزه می کند و گاه عملیات ضد شورش را در هماهنگی با ارتش سوریه انجام می دهد.
– نیروهای دفاعی ملی به آسانی تحت نظارت یک هماهنگ کننده ملی قرار می گیرند. هر چند شاخه های محلی با استقلال عمل می کنند. مثلا با برپایی ایست های بازرسی و گشت در شهرها امنیت را بالا برده اند و مانع از ورود افراد مسلح به برخی مناطق شده اند. در واقع سپردن امنیت بخشی از شهرها به نیروهای مردمی و بسیجی این فرصت را برای ارتش سوریه فراهم کرده تا بتواند با نیروهای بیشتری در صحنه‌های درگیری با تروریستها ظاهر شوند و به پیروزی‌های بسیاری برسند.
– در واقع برخی واحدها عمدتاً در مناطق محلی خود کار می کنند، اگر چه اعضای آن نیز می توانند در عملیات ارتش شرکت کنند. اکثر مبارزه ها را انجام می دهد، زیرا اعضای نیروی دفاع ملی، به عنوان افراد محلی، دارای آگاهی و شناخت قوی از منطقه هستند. مثلاً جوانان و نیروهای داوطلب برای دفاع از نظام سوریه زیر نظر دولت در مناطق مختلف مسلح شده با ایجاد پست های ایست بازرسی اقدام به پشتیبانی از ارتش نموده یا امنیت محله هایی چون زینبیه را تامین می کنند. در واقع گروه های نیروی دفاع ملی که در محله، روستا، شهر، و … سازماندهی شده اند، با کمک اقلیت های مذهبی و قومی مختلف مسئله تامین امنیت آنها را آسان تر کرده است.
– در حقیقت دولت این نیروها را، علیه داعش که شهروندان محلی را با آدم ربایی، اعدام و غارتگری مورد تجاوز قرار می دهد، مسلح کرد و متعاقب آن این نیروهای مردمی در مناطق آزادشده در سوریه نگذاشتند تروریستها به آن مناطق بازگردند و دوباره منطقه آنها محل درگیری میان ارتش و تروریستها شود. در واقع گسترش نیروی دفاع مردمی موجب تثبیت مناطق پاکسازی شده توسط ارتش شده است.
– استفاده سوریه از تجربه تشکیل نیروی مردمی جمهوری اسلامی ایران، موجب شده نیروهای وفادار به دولت سوریه ضربات سختی را به مخالفان وارد نمایند. نقش موثری در سرکوب شورشیان و تروریستها داشته و سبب عقب‌نشینی مهاجمان شود. به علاوه بهره سوریه از تجربه تشکیل نیروی مردمی نقش موثری در سرکوب شورشیان سبب شد بسیاری از نیروهای معارض که از سایر کشورها به سوریه آمده بودند، مجبور به ترک خاک این کشور شوند.
– یکی از دلایلی عدم حمله کشورهای غربی به ویژه آمریکا به سوریه این می باشد که باید بعد از حمله هوایی با استفاده از نیروی زمینی خود اهداف را تثبیت کند. لذا وجود نیروی دفاع مردمی بسیج در سوریه موجب برتری میدانی حکومت و دولت سوریه شده است.
– نیروی دفاع ملی موجب کم کردن قدرت چانه زنی تروریستها شده است، چرا که آنها مواضع خود را به دلیل بسیج مردمی از دست داده اند و در هر منطقه ای که ارتش سوریه آن جا را پاکسازی میکند، در همانجا نیروی بسیج شکل میگیرد و این نیرو از برگشت تروریستها به آن منطقه جلوگیری میکند.
– تشکیل بسیج مردمی برای مقابله با داعش نشان داد که اگر مردم برای دفاع از نظام هر کشوری به میدان بیایند، هیچ نظام سلطه ای قادر به نفوذ در این کشور نیست.
نتیجه گیری:
در پایان، آنچه می‌تواند به‌عنوان جمع‌بندی و نتیجه‌گیری بحث اشاره شود، این حقیقت است که “امنیت” از دیدگاه‌های نوین، ماهیتی متفاوت با دیدگاه‌های سنتی داشته و معطوف به “مردم” می‌باشد، که خود تعبیری واضح و روشن از سرمایه اجتماعی می باشد؛ بنابراین آنچه در بررسی نقش و کارکرد نیروهای دفاع ملی (دفاع وطنی) سوریه در کانون توجه قرار میگیرد، تأکید بر رویکرد “مردمی نمودن امنیت” و یا امنیت مشارکتی و قدرت نرم و توجه به نیروی های مردمی است که وظیفه‌ای دینی و ملی به شمار می آید؛ که جدا از اظهارات بدخواهانه و بد بینانه مخالفان، و با توجه به استمرار نا امنی ها از یک طرف و تداوم مذاکرات سوریه از طرف دیگر، می تواند در وضعیت فعلی و آینده امنیت پایدار در سوریه نقشی تعیین کننده داشته و از راهکارهای مؤثر و کلیدی در ایجاد و پایداری نظم و امنیت در مواجهه با نا امنی ها و بحران‌های مختلف و به‌ویژه بحران امنیتی حال حاضر کشور سوریه قلمداد شود.
واژگان کلیدی: نقش و کارکرد؛ سوریه؛ دفاع ملی؛ دفاع وطنی؛ امنیت و سرمایه اجتماعی، امین آور
