گلناز سعيدي
پژوهشگر صلح
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
صیانت از کرامت انسانی نیازمند ساز و کارهاي عملی براي تحقق آرمانهاي والاي بشري یعنی صلح و امنیت، رفع تبعیض و احترام به شأن انسانی است و بنیاد آزادي، عدالت و صلح در جهان بر پایه ي شناخت ارزش ذاتی و حقوق مساوي سیاسی و مدنی تمام اعضاء خانواده بشري استوار است.
صلح به نحوي جدایی ناپذیر با برابري زنان و مردان پیوند دارد. برابري زنان و مردان موضوعی مرتبط با حقوق بشر و شرط عدالت اجتماعی و نیز پیش شرط ضروري و بنیادین برابري، توسعه و صلح است. محیطی که صلح جهانی را ابقاء نماید و حقوق بشر، دموکراسی و حل و فصل مسالمت آمیزاختلافات، مطابق اصول عدم تهدید و همچنین عدم کاربرد زور علی ه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی و اصل احترام به حق حاکمیت را که در منشور سازمان ملل متحد مندرج است، ارتقاء بخشد، عامل مهمی در پیشرفت زنان است.
زنان اغلب به عنوان قربانيان جنگ در نظر گرفته مي شوند، نقش زنان از صدراسلام تا پايان جنگ جهاني دوم در معاهدات صلح چشمگير بوده است اما اين نقش به ويژه در مساعدت براي خاتمه جنگ ها و تلاش هاي بازسازي جوامع و زندگي اقتصادي پس از جنگ، ناديده گرفته شده است.
عليرغم ناتواني معاهدات صلح براي جبران رنج هايي كه زنان در جنگ ها متحمل شده اند فرآيندهاي صلح ابتدايي ترين راه براي تسكين جراحات و نقطه شروعي براي مسئوليت در قبال آن مي باشد. پس زنان بايد به طوري جدي در جايگاهي در مذاكرات صلح و دوستي در پيش نويس ، تفسير واجراي قواعد حقوقي كه در طي گذار از جنگ به صلح بوجود مي آيد داشته باشند.
زن ازديدگاه غرب
امروز در جوامع غربي مقام و منزلت زن مشابه با موقعيت و جايگاهي است كه تا پايان قرن 19 داشت. در اروپاي قبل از قرن بيستم زن قانوناً و عملاً فاقد حقوق انساني بود، نه حقوقي مساوي با مرد داشت و نه مشابه با او. زن در يونان در بازارها خريد و فروش مي شد. ويل دورانت در تاريخ تمدن مي نويسد: در ميان ملل اوليه، از لحاظ تحريم، زن، رتبه ي اوليه را داشته و در هر آن، با هزاران خرافه، علتي مي تراشيدند كه زن را نجس و خطرناك و غيرقابل لمس معرفي كنند.
فرويد در قرن بيستم همانند ارسطو در قرنها پيش و همانند برودون هولناك در پنجاه سال پيش هنوز هم زنان را متهم مي كنندكه مرد نيستند. و بالاخره نيچه معتقد است: وقتي زني دانشمند شود معمولا نشان آن است كه در اندامهاي تناسلي او اختلالي روي داده است.
اين تفكر حاكم بر جهان غرب سبب نهضت فمينيستي ( نبش دفاع از حقوق زن) اواسط قرن نوزدهم در برابر ستم ها و نابرابري هاي كه بر زن تحميل مي شد صورت گرفت. گرچه زن كم و بيش حقوقي مشابه با مرد پيدا كرد، مثل حق ارث، حق رأي، حق تحصيل و اخذ مدرك تحصيلي، حق استفاده از اموال شخصي خود و .. اما به دليل تفاوت هاي جنسي و طبيعي حقوق مساوي با مرد را بدست نياورد.
حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله در فرازي از خطبه معروف به ( حجه الوداع) به معرفي شخصيت حقيقي زن و شناساندن جايگاه واقعي وامتيازات روحي و ماهيت اثر وجودي او در خانواه و تامين سعادت بشر اختصاص داده اند. در آنجام مي فرمايند: ( به خانواده هاي مسلمين از من پيام رسانده و بگوئيد: حرمت زنان را بشناسيد و اين عضو لطيف و عزيز را در جامعه خوار و بي مقدار ندانند … مرد بايد مهربان و عالي نظر باشد و در عشق و احترام به همسرش خيانت روا ندارد. شما اي نژاد عرب ارزش زن را چگونه مي بينيد و چگونه مي پنداريد.
فرايند صلح
بدون مشاركت زنان و دختران و گنجاندن چشم اندازهاي جنسيتي در فرآيندهاي رسمي و غير رسمي صلح، صلح پايدار ايجاد نخواهد شد. زنان از ديرباز در اعمال نفوذ و سازماندهي صلح و خلع سلاح فعال بوده اند. گروه هاي زنان متشكل از عامه مردم، جبهه هاي چند حزبي و قومي تشكيل داده اند، صلح را ترويج مي كنند و اقدامات آشتي جويانه انجام مي دهند. آنان حذف تسليحات كشتار جمعي را درخواست كرده اند، عليه سلاح هاي كوچك مبارزات تبليغاتي انجام داده اند، در برنامه هاي جمع آوري سلاح ها شركت كرده اند و اطلاعاتي در باره مين هاي زميني منتشر كرده اند. مادران گرد هم آمده اند تا از سرنوشت فرزندان مفقود الاثر خود مطلع شوند يا از اعزام اجباري فرزندان خود به خدت يا اعزام آنان به جنگ جلوگيري كنند.
جنبش هاي صلح زنان اغلب بر تجارب مشترك متمركز هستند و در سرتاسر جبهه هاي مختلف همبستگي ايجاد مي كنند كه باعث مي شود توصيف دشمن به عنوان ديگري مشكل باشد. نگراني هاي اين گروه ها درخصوص فرزندان شان و سايراعضاي خانواده به آنان مشروعيت اجتماعي مي بخشد و با زنان طرف مورد مناقشه ارتباط بوجود مي آورد. در نتيجه زنان گاهي از مردان در ابراز نگراني درخصوص مناقشه مشكلات كمتري دارند.
گروه ها و شبكه هاي زنان در سطوح منطقه اي و زير منطقه اي كارشان را آغاز كرده اند. براي مثال، كميته زنان آفريقا درخصوص صلح و توسعه كه در سال 1999 آغاز به كار كرد، بر ترويج حل و فصل مناقشات در تعدادي از كشورهاي افريقايي متمركز است. شبكه صلح زنان رودخانه مانو،زنان اهل گينه، ليبريا و سيرالئون را گرد هم مي آورد.
مشاوره با گروهها و شبكه هاي زنان مي تواند درخصوص مناقشات شناخت لازم ارائه دهد. درك هنجارها و رسوم جنسيتي در يك جامعه مي تواند اطلاعات مهم براي نخستين هشدارها تامين كند. ولي سازمان هاي بين المللي همواره دانش تجربه و دخالت غير رسمي در فرآيندهاي صلح را به رسميت نشناخته و مورد استفاده قرار نداده اند. هيئت ارزيابي تقريباً فقط بر احزاب سياسي و ساير فعالان سياسي رسمي متمركز هستند.
فعاليت هاي غير رسمي زنان براي صلح به ندرت در فرايندهاي رسمي صلح منعكس مي شوند، زنان اغلب از فرآيندهاي رسمي صلح كنار گذاشته مي شوند چون تصميم گيرنده، رهبران نظامي يا جنگجو نيستند يا گاهي به دليل كه فرض مي شود از مهارت لازم برخوردار نيستند. فرآيندهاي صلح ابعاد جنسيتي را در نظر نمي گيرند و نگراني هاي اصلي زنان هميشه به ميز مذاكره راه نمي يابد.
سازمان هاي محلي صلح ممكن است در برابر مشاركت و دخالت زنان از خود مقاومت نشان دهند. هر يك ازگروه ها كه به فعاليت هاي صلح آميز مي پردازند مي توانند درخصوص نقش هاي مناسب زنان در جامعه فرضياتي را مجددا ايجاد كنند. هرگاه از زنان دعوت شود به گروهي ملحق شوند ، ممكن است از تصميم گيري كنار گذاشته و به انجام وظايف خانه داري تنزل درجه داده شوند.
با اين حال حضور مذاكره كنندگان زن تضمين كننده اين نيست كه مسايل برابري جنسيتي در دستور كار صلح قرار داده خواهند شد. تمام فعالان در فرآيندهاي رسمي صلح- مرد يا زن- براي جلب توجه به وضعيت اسفناك و نگراني هاي زنان و مردان بايد آگاهي و ظرفيت لازم را داشته باشند.
انرژي و حضور فعالان هاي كه زنان در فعاليت هاي غير رسمي نشان مي دهند بايد مهار شود و به مشاركت و نفوذ بيشتر در فرآيندهاي رسمي تبديل گردد. به منظور ايجاد ارتباط بين فعاليت هاي غير رسمي با فعاليت هاي رسمي صلح، سازو كارهاي لازم بايد تهيه شوند. گروه ها و شبكه هاي زنان فقدان آموزش را محدوديت اساسي محسوب مي كنند.
اگر موافقت نامه هاي صلح به اهميت برابري جنسيتي به صراحت نپردازند، جلب توجه به ابعاد جنسيتي ونگراني هاي زنان در مرحله اجرايي ممكن است براي مثال، در ارتباط با مقررات حقوق بشري در قوانين اساسي جديد، فرآيندهاي انتخاباتي، اصلاحات اراضي و قوانين درخصوص خشونت هاي جنسي. دشوار باشد.
واژگان کلیدی: زنان،معماران، صلح ، جهان
