فرصت ها و چالشهای دیپلماسی اقتصادی ایران – گفتگو با دکتر آلبرت بغزیان

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

واژگان کلیدی: فرصت ، چالشه، دیپلماسی، اقتصادی، ایران، دیپلماسی اقتصادی

دیپلماسی اقتصادی امروزه به‌عنوان یکی از ابزارهای نوین، کارآمد و قدرتمند کنش در فضای بین‌الملل به منظور تحقق اهداف سیاست خارجی و تامین منافع بازیگران است. گفتگوی زیر برای بررسی بیشتر دیپلماسی اقتصادی و فرصت ها و چالشهای دیپلماسی اقتصادی ایران انجام شده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه فرصت هایی برای ارتقای جایگاه اقتصادی ایران موجود است؟

در رابطه با اقتصاد جهانی، کشورهایی که به دنبال جایگاه هستند یا باید در واردات فعالیت کنند و یا در صادرات. واردات امتیازی ندارد، اما صادرات باعث مشارکت در مبادلات جهانی می شود. بخشی از مبادلات کالاها و بازارها تنظیم شده است و ورود به آن ها سخت است و باید تولید انبوه و کیفیت و تکنولوژی را با هم داشت. ما در این زمینه راه طولانی ای را داریم و رقیبان ساکت نمی نشینند تا ما به آن ها برسیم. پس نقش ایران به عنوان صادر کننده نفت و گاز خام می تواند سپس به فرآورده پالایشی ارتقا پیدا کند و این سطح هم نمی تواند ارزش افزوده نهایی را بیاورد و باید به محصول که ماده خام و ماده اولیه آن ها نفت و گاز است تبدیل شود. ما در این زمینه می توانیم جایگاه خود را تعیین کنیم. ما همیشه به عنوان صادر کننده بوده ایم، ولی بنزین و محصولات دیگر را وارد می کردیم. اخیرا در تولید مواد پتروشیمی مانند پلاستیک ظرفیت ما بالا رفته است که آن هم به این صورت است که ما تمام مواد پلاستیکی را هم وارد نمی کنیم.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه فرصت های جدیدی فراروی دیپلماسی اقتصادی ایران در جهان و منطقه در وضعیت کنونی ایجاد شده است؟

بخشی از فرصت ها شاید نتیجه ناآرامی هایی در سوریه و مصر و… است، در صورت فروکش کردن این ناآرامی ها می تواند فرصت هایی در اختیار ایران باشد که ایران از بخشی حمایت های خود فرصت هایی را بعد از آرام شدن به دست بیاورد. تاکنون فرصت های زیادی در اختیار ما بوده است و ما استفاده نکرده ایم. در واقع چیزی که تحت عنوان فرصت می شناسیم، در صورتی که از آن استفاده نکنیم تبدیل به تهدید می شود و باید تهدید ها را هم جدی بگریم. بنابراین فرصت هایی که بعد از آرام شدن کشورهای منطقه می تواند مورد هدف گذاری واقع شود. در بعد دیگر با ادامه دستاوردهای برجام هم بتوانیم بقیه مسائل و تحریم ها را نیز با مذاکره حل کنیم.

در بعد دیگر بازارهایی محصولات کشاورزی یا خوراکی می تواند در منطقه خلیج فارس توزیع شود. اما بقیه محصولات ما باید کیفیت جهانی داشته باشد که مصرف کنندگان ترجیح دهند جنس ساخت ایران را مصرف کنند. در بخش فرش و … قبلا مدعی بودیم.

بنابراین اگر بخواهیم جایگاه نوینی تعریف کنیم باید در بحث سرمایه گذاری خارجی بررسی شود. برای مثال خودرو می تواند از ایران برود. یا محصولات خانگی مربوط به دوو در این جا مونتاژ و بعدا به صورت تولید قطعه نیز صورت گیرد. ما در این زمینه ادعا داریم اما جدی برخورد نکردیم و نتوانسته ایم دیپلماسی اقتصادی خوبی اجرا کنیم.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهم ترین چالش های عدم موفقیت کامل دیپلماسی اقتصادی ایران چیست؟

ما دیپلماسی اقتصادی خوبی نداریم. ما می خواهیم خام فروشی نکنیم اما بیشتر مبادله ما با چین و یا تهاتری است. اما این که چه چیزی باعث می شود که ما این جایگاه را از دست دهیم، می توان گفت بحث وارداتی ، مانند محصولات باغی و شکر را وارد می کنیم و آن چیزی که در بحث رقابت مطرح است، کشورهای دیگر می توانند ارزان تر این محصولات را ارائه دهند. این موضوع باعث می شود که ما به دنبال این قضیه نرویم و حتی این قضیه فراموش شود و برای آن مانع تراشی هم شود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: ارتباط دقیق دیپلماسی اقتصادی با سیاست خارجی چیست؟ تا چه حدی مشکلات سیاست خارجی می تواند چالشی برای روابط اقتصادی ایران باشد؟

نخست ما باید مسئله دیپلماسی سیاسی خود را حل کنیم، بعد جاده برای این موضوع هموار شود. زیرا محروم کردن بازارها از کالاهای ایرانی باعث لطمه نمی شود. چون مشابه آنها وجود دارد و هم ارزان تر از آن در بازار هست. در این بین برجام توانست گوشه ای را آزاد کند و ما متوجه شدیم که در بحث تحریم چه میزان اقتصاد ما دچار مسئله شد. بحث، بحث سیاسی بود و تهاجم و چیزهایی که به ایران اطلاق می شد، اما راهی که می توانست به ایران فشار بیاورند از طریق تحریم ها بود. بنابراین در وهله اول، روابط سیاسی بایستی هموار شود و بعد دیپلماسی اقتصادی می تواند نتیجه دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهم ترین چالش هایی که سرمایه گذاری اقتصادی ایران را با مشکل رو به رو کرده است، چیست؟

سرمایه گذاری خارجی ما اگر در مرحله اول بخواهیم امنیت سرمایه را در نظر بگیریم، در وهله دوم بایستی نوسانات ارز را در نظر گرفت و سومین مورد انحصاراتی در بازارهای ما هست و چهارم تصمیمات مجلس و سایر ساختارها… با سرمایه گذار خارجی هماهنگ نبود. یعنی ممکن بود سرمایه گذار خارجی در ایران متضرر شود، از طرف دیگر ما واردات بی رویه داشتیم و این دو با هم هماهنگ نبودند. به همین دلیل سرمایه گذار خارجی ترجیح می دهد که از دور ناظر باشد و به صورت تفاهم نامه بین کشورها عمل کند، اما بحث امنیت سرمایه تاثیرگذار است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا در یک سال گذشته تهدید نوینی در دیپلماسی اقتصادی ما اتفاق افتاده است؟

در حال حاضر مسلما تهدید نوین موضع ترامپ است که غیر قابل پیش بینی است. گذشته از این تهدیدی است که خود ما ایجاد می کنیم که در نتیجه ناسنجیده عمل کردن و بد عمل کردن است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: چشم انداز دیپلماسی اقتصادی ایران چگونه است؟

سال پیش می توانستیم با اطمینان بیشتری به این سوال پاسخ دهیم. در حال حاظر عدم اطمینان در دو جنبه است، یکی این که باید ببینیم که تیم دولت چه تغییری می کند و نتیجه انتخابات چه می شود، این موضوع نشان می دهد که ما همیشه صفر و یکی بودیم و از نو هر چیزی را اجرا کرده ایم. دومین بحث دیدگاه هاست و این که نااطمینانی سیاسی آمریکا چه موضعی در مقابل نتایج انتخابات ما می گیرد. این است که به نظر من، آینده آن این است که اگر به همین نحو پیش برود، به نفع ما است. در حال حاضر ایران هراسی نیست و ایران به عنوان یک کشور صلح طلب معرفی شده است. هر چند بحث های حقوق بشر همیشه وجود داشته است، اما حداقل در قسمت تحریم هایی که در برجام برداشته شد، نشان داد که ما همیشه قابل مذاکره هستیم.