عوامل و متغيرهاي موثر بر حضور و نفوذ داعش در تركمنستان

فرزاد رمضانی بونش

پژوهشگر مسائل منطقه اي

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

در سال گذشته سخنگوی تروریستی داعش، با اعلام تشکیل «ولایت خراسان» گفت بخش‌هایی از ترکمنستان را در ذیر این ولایت اعلام کرد. در این میان یک سال گذشته احتمال حضور داعش در ترکمنستان افزایش یافته است. نوشتار زیر به عوامل و متغيرهاي موثر بر حضور و نفوذ داعش در تركمنستان توجه کرده است.

بسترهای داخلی نفوذ داعش:

اگر چه مذهب ۹۰ درصد مردم ترکمستان اهل سنت است و پیرو مکتب فقهی ابوحنیفه و همراه با واقع گرایی، قضاوت های عقلایی و مداراپذیری بوده و جامعه ترکمن ها، با هویت های قبیله ای وجوه افتراق فراوانی دارد .در کنار این نیز در ترکمنستان ثبات سیاسی و تمکین عمومی نسبت به اقتدار سیاسی و اداری برقرار بوده است و ثبات نسبی اقتصادی بر اثر اقتصاد رانتیر و دولتی، سیاست خارجی بی طرفی بسترهایی گسترده برای حضور داعش فراهم نکرده و تعمیم و یکسان پنداری ویژگی های اجتماعی و سیاسی ترکمنستان با سایر کشورهای آسیای مرکزی اشتباه است اما باید توجه داشت که در یک سال گذشته نشگان متععدی چون درگیری ها در مرز ترکمنستان و افغانستان و تهدید حمله ی شبه نظامیان داعش به درون کشور در کنار دستگیری شمار زیادی از جوانان وابسته به “وهابیون” و ده نفر از وابستگان گروه های تروریستی اعزامی از افغانستان همراه با مقداری کتاب و نشریات مذهبی، اسلحه و بمب کشف هویدا شده است. به علاوه 90 درصد پهنه ترکمنستان بیابانی است و مناطق مجاورت مرزهای افغانستان آسیب پذیر هستند.

خطر بازگشت از زمین بازی سوریه و عراق:

طبق برخی برآوردها نزدیک پنج الی هفت هزار نفر از روسیه و آسیای میانه به داعش و گروه‌های مشابه آن ملحق شده‌اند چنانچه برخی از آنها از برجسته‌ترین شبه‌نظامیان از آسیای مرکزی هستند. در این میان پایان جنگ در سوریه و یا شکست داعش در سوریه و عراق موجب خواهد شد جنگجویان مذکور برای بازگشت مجدد به مناطق و کشورهای خود اقدام ورزند که مهم‌ترین مسیر در این راه، افغانستان خواهد بود. با این شرایط، جبهه جدیدی به نام آسیای مرکزی برای داعش باز می‌شود.در این میان با توجه به ضعف مرز ترکمنستان با افغانستان این مرز مورد توجه اعضای داعش برای بازگشت خواهد بود. همچنان که اکنون نیز برخی ترکمن ها در صف طالبان افغانستان و پاکستان و همچنین در صفف داعش می جنگند و در واقع ترکمن‌های ساکن استان های فاریاب، بادغیس و جوزجان عضو داعش می توانند نوعی تهدید باشند.

نوع قدرت گیری داعش در افغانستان و مرزها با ترکمنستان:

هر چند داعش در بهار سال جاری می‌خواست هلمند را به مرکز بزرگی برای این گروه تبدیل کند، اما پس از حملات نیروهای امنیتی مرکز خودرا به فراه تبدیل کرد و سپس ولایت نورستان را انتخاب کرد و هسته‌های خودرا در مرز پاکستان و ایجاد کرد و تلاش هایی برای برای ایجاد مراکز بزرگ در افغانستان و سپس حمله به کشورهای آسیای مرکزی انجام داد اما باید توجه داشت که در یک سال اخیر گروه های مسلح مرتبط با داعش مستقر در افغانستان فشار زیادی بر مرزبانان ترکمنستان وارد کرده و عشق آباد برای مقابله با تهاجم مسلحانه گروه های مسلح و تقویت مرزها خود نیروهای نظامی قابل توجهی را به مناطق مرزی اعزام کرده است. چنانچه از پنج استان تركمنستان دو استان مهم استان آخال و مرو هم مرز با افغانستان است. در همین راستا موقعيت مهم ژئوپولتيک افغانستان و تجربه سه دهه بحران هايي گوناگون افغانستان موضوع احتمال نفوذ جريان داعش از افغانستان به تركمنستان و ايجاد ناامني در اين كشور توجه بيشتر داعش را به سوي افغانستان جلب كرده است و براساس آمارحدود 3500 نفر شبه نظامی داعش نیز در این کشور حضور دارند. گذشته از این نیز باید توجه داشت که داعش، منطقه شمال افغانستان را به عنوان پایگاه جهت گسترش حضور خود در آسیای مرکزی قلمداد می‌نماید و در برخی از نقاط مرزی افغانستان- ترکمنستان محل حضور شبه نظامیانی تحت عنوان «داعش» است و در میان آنان مزدوران خارجی و اتباع آسیای مرکزی چون ترکمنستان دیده شده است. یعنی عملا استان های قندوز، بغلان، سرپل، فاریاب و جوزجان افغانستان به محل تجمع تروریست های وارداتی بدل شده و بارها بین نیروهای مرزبانی ترکمن و شبه‌نظامیان این مناطق درگیری رخ داده است. در همین راستا بنا به نظر برخی منابع در مرز ترکمنستان حدود دو هزار شبه نظامی وابسته به داعش حضور دارند و میتوانند به ترکمنستان نفوذ کنند.

نوع کنشگری طالبان با داعش در شمال افغانستان ومرز با ترکمنستان:

علی‌رغم تفاوت، اختلاف و عدم وحدت میان داعش و طالبان در افغانستان حضور برخی افراد متمایل به داعش در میان طالبان، موجب نگرانی‌ است. چنانچه براساس منابع گوناگون افراد وابسته به گروه تروریستی داعش در شمال و شرق افغانستان نزدیک به ۵ هزار نفر عضو دارد. در این بین از این تعداد، حدود 2هزار نفر از کسانی هستند که از گروه طالبان افغانستان به دلایل مختلف جدا شده‌اند و در گروه تروریستی داعش قرار گرفته‌اند. در این بین با توجه به اینکه برخی از میان طالبان در مرز شمال افغانستان، قول همکاری به داعش را داده‌اند این رویکرد می تواند به نفع داعش و قدرت گیری بیشتر درمرزهای شمال و حضور در ترکمنستان نیز باشد.

ضعف های امنیتی ترکمنستان:

دو استان (آخال و مرو) از مجموع پنج استان ترکمنستان، با استان های شمال شرقی (قندوز، بغلان، سرپل، فاریاب و جوزجان) افغانستان هم مرز است. در این میان رفتار ترکمنستان در ماه های اخیر، مبتنی بر ایجاد تغییرات در کادر فرماندهی و کمیت نیروهای مرزبانی، تجهیز مرزهای جنوب شرقی خود و.. در حالی است که در بین کشورهای آسیای مرکزی ترکمنستان ضعیف‌ترین ارتش‌ را در اختیار دارند و در واقع ضعیف ترین وضعیت مرزی با را با افغانستان دارد. در این میان هر چند ترکمنستان موفق شده اند از حملات داعش جلوگیری کنند اما جدا از از توجه رییس جمهور ترکمنستان (طی احکام جداگانه وزیر امنیت ملی و فرمانده نیروهای مرزبانی این کشور را از سمت‌ خود برکنار کرد.) به این مساله و همچنین پیشنهاد روسیه برای افزایش امنیت مرزهای ترکمنستان با افغانستان در کنار سفر هیات عالیرتبه سیاسی-اقتصادی آمریکا به ترکمنستان، طرح جامع همکاری در سال 2016 میان واشنگتن-عشق‌آباد و فعال‌سازی روابط دوجانبه میان عشق‌آباد واشنگتن در عرصه‌های سیاسی،اقتصادی، امنیتی و تلاش هایی برای راضی کردن ترکمنستان برای واگذاری پایگاه نظامی در شرق ترکمنستان همه و همه نشان از افزایش تهدید داعش برای ترکمنستان دارد.

نقش بازیگران منطقه ای و بین المللی:

هر چند سیاست خارجی ترکمنستان بر مبنای بی‌طرفی استواراست و در بلوک‌های منطقهای حضور ندارد. اما تهدیدات امنیتی ممکن است از سوی بازیگران منطقه ای وبین المللی نیز در حماست از داعش در نفوذ به ترکمنستان صورت گیرد. در این شرایط در صورت تشدید اوضاع در افغانستان و حمایت برخی از بازیگران منطقه ای و بین المللی از حضور بیشتر داعش در آسیای مرکزی می تواند موجبات نگاه جدی تر داعش به ترکمنستان را موجب گردد.

واژگان کلیدی: متغيرهاي موثر بر حضور و نفوذ داعش در تركمنستان، عوامل حضور داعش در تركمنستان، داعش در تركمنستان، داعش، تركمنستان