دکتر حسن هانی زاده
تحلیل گر خاورمیانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
هر چند حملات و پیشروی های گروه تروریستی امارت اسلامی عراق و شام (موسوم به داعش) در عراق تازگی ندارد و طی ماههای گذشته در مناطق مختلف این کشور بخصوص در مناطق سنی نشین آن در استان الانبار و شهرهای فلوجه و الرمادی تجربه شده بود اما تحولاتی که در استان نینوا و بخصوص در سقوط شهر موصل به عنوان دومین شهر بزرگ و پرجمعیت عراق اتفاق افتاد به لحاظ کمی و کیفی با اتفاقات قبلی فرق می کند. نوشتار زیر در همین زمینه است:
واژگان کلیدی: حضور داعش در عراق، پاکسازی ارتش عراق، یارگیری خارجی عراق،داعش در عراق، سیاست خارجی عراق، عراق
علل خارجی و داخلی حضور داعش در عراق
داعش بخشی از بدنه القاعده است و اندکی بعد از سرنگونی صدام برای تشکیل دولت اسلامی در عراق اقدام کرد. بعد از مرگ قرضاوی شخصیت های دیگری رهبری آن را بعهده گرفتند. در سال 2012 عنوان داعش به عنوان دولت اسلامی عراق و شام شکل گرفت و منطقه القصیر و بخشهایی از درعا و حمص را گرفت در این بین در سوریه دیرالزور رقه و… هم حضور یافت و بعد از شکست از ارتش سوریه به عراق سرازیر شد. این امر نشان میدهد که داعش درصدد مقبله با جریان شیعه و همچنین حضور شیعیان و علویها در عراق و سوریه است و لذا این تشکل را ضد شیعه انجام داده است. داعش با هر گونه تفکر ضد سلفی مخالفت میکند و اخیرا هم در موصل دوازه تن از علمای اهل سنت را که با تفکر داعش کاملا مخالف بودند را اعدام کرد. در واقع داعش با همه جریان های قومی، کردها، ترکمن ها و شیعه و حتی سنی های معتدل مخالف است. به همین دلیل درجریان بعد از انتخابات اخیر عراق برای برهم زندن اوضاع کشور و مقابله با دولت شیعه عراق حملات خود را به شهرهای عراق از جمله موصل، صلاح الدین و کرکوک آغاز کرد. هدف این تفکر این است که از راه سازماندهی یک شورش عمومی و کوچ دادن مردم مناطق سنی نشین به مرکز عراق شرایطی را فراهم کند تا در واقع مانند مصر (که منجر به سقوط دولت مرسی شد) در عراق هم شبیه سازی کند و دولت مالکی را ناکارآمد جلوه دهد تا بتواند از راه ایجاد نوعی وفاق با اهل سنت تندرو در عراق و جریان های سیاسی تندرو نوعی دولت اسلامی وهابیت تشکیل دهد. لذا داعش در ابتدا به سامرا حمله کرد و تلاش کرد و شکست خورد، سپس متوجه موصل صلاح الدین و کرکوک شد. این تشکل با کمک مالی عربستان و قطر و با فرماندهی بندر بن سلطان شکل گرفته است و هدف آنها مقابله با نفوذ تشیع در عراق و سوریه است. به همین دلیل آخرین تلاش آنها سرنگونی دولت عراق است تا با کمک بعثی های فراری و فرقه نقشبندیه به رهبری عزت ابراهمی الدوری معاون صدام و برخی ژنرال های وابسته به صدام در بدنه نیروهای عراقی دولت مالکی را سرنگون و دولتی سنی در عراق مانند سابق تشکیل دهند و شرایط عراق را به قبل از 2003 برگردانند.
در بعد دیگری باید گفتوضعیت امنیتی و سیاسی عراق در مناطق غربی و شمال غربی و اختلاف های جریان های سیاسی در عراق و مخصوصا شیعه -شیعه و اختلاف بین فراکسیون های سنی و شیعه موجب شد داعش به سرعت در منطقه الانبار رشد کند و اقدام به انجام عملیات های تروریستی در مناطق مختلف عراق کند. به همین دلیل شرایط امنیتی عراق و وجود زمینه امنیتی برای حضور داعش در مناطق غرب و شرق عراق موجب شده است تا این تشکل با کمک برخی کشورهای منطقه مانند قطر و اردن و عربستان به نوعی پایگاه خود را در مناطق سنی تحکیم بخشد. هدف این است که بین سنی و شیعه شکاف ایجاد کنند و از راه درگیری داخلی به اهداف خود رسد. اما هشیاری عشایر مناطق غرب و شمال عراق موجب شده است تا داعش نتواند به اهداف خود در کوتاه مدت رسد.
پیامدهای حضور داعش در عراق
در واقع پیامدهای سیاسی حضور داعش و حملات مرکز داعش به مناطق مختلف عراق شاید نوعی شکاف میان فرقه های مختلف عراقی ایجاد کند و به نوعی درگیری و ناامنی در عراق را دامن زند. به نظر میرسد طیف های سیاسی عراق هنگامی که احساس خطر کرده اند که داعش حتی به اهل سنت و همچنین کردها وترکمن ها و شیعیان رحم نمی کند . در این بین به نظر میرسد طیف های سیاسی به این نتیجه رسیده اند که باید از راه همگرایی و نزدیک شدن به هم و حل مشکلات موجود بویژه سیاسی و امنیتی از رهگذر تشکیل پارلمان و معرفی نخست وزیر قدرتمند برای نخست وزیری در مقابل جریان افراطی داعش ایستادگی کنند. به همین منظور به نظر میرسد اکنون بعد از فتوای علمای شیعه در نجف و حضور یک و نیم ملیون عراقی داوطلب برای مبارزه با داعش عراق در شرایط کنونی از بحران بزرگ داخلی نجات یافته است. اما در آینده خطر داعش و جریآن های افراطی دیگر عراق را تهدید میکند و باید جریان های سیاسی موجود در عراق و حتی طیف های بزرگ کردها شیعه و سنی از راه همگرایی وضعیت امنیت عراق را حفظ کنند و اجازه ندهند باز دیگر به سازماندهی نیروهای خود بپردازد.
گذشته از این تسلیم شدن سهل و آسان نیروها در مقابل گروههای تروریستی و حرکت سریع گروهک داعش به سمت صلاح الدین و کرکوک نشان میدهد که توطئه ای سازمان یافته در بدنه نیروهای مسلح وجود دارد. هدف این است که استان های سنی نشین را که وادار به قیام بر ضد دولت مرکزی کند . لذا بعد از اینکه عراق از شرایط کنونی خارج شود قطعا پاکسازی برخی از عناصر وابسته به حزب بعث و عوامل رژیم سابق توسط دولت آینده آغاز خواهد شد. حمله داعش درس بزرگی برای عراق است تا بتواند ارتشی ملی و پاک و غیر وابسته به رژیم سابق تشکیل دهد. به عبارتی خطر بعثی ها می تواند زمینه ای باشد تا ارتش قدرتمند با شرکت هم طیف های داخل عراق تشکیل شود.
گذشته از این اکنون حضور داخلی داعش و جنایت هایی که برضد عراق و سوریه انجام می دهد نوعی یارگیری برای عراق خواهد بود تا دوستان و دشمنان خود را بشناسد. در واقع اکنون دست قطر و عربستان در تحریک گروهک داعش و جهاد کاملا آشکار و پررنگ است به همین نظر به نظر میرسد عراق تلاش خواهد کرد یارگیری جدیدی در منطقه داشته باشد و براساس داده های میدانی و سیاسی سیاست منطقه ای و بین المللی خود را تعریف کند. لذا بعد از سرکوب داعش توسط دولت عراق بغداد سیاست خود را نسبت به قطر و عربستان تغییر خواهد داد.
