علل شكست حزب حاكم و پیامدهای انتخابات پارلمانی ترکیه

دکتر افشار سلیمانی

كارشناس مسائل بين الملل

مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC

انتخابات پارلمانی ترکیه
بیست و پنجمین انتخابات پارلمانی ترکیه روز یکشنبه 7 ژوین  با  حضور گسترده مردم این کشور (بیش از 85درصد دارندگان رای ) وبا رقابتی نفس گیر و درفضای مملو از بیم وامید وهیجان برگزار شد . حزب عدالت و توسعه  که از سیزده سال پیش دولت یکدست وغیر ائتلافی را دراین کشور تشکیل میدهدو تاکنون حزب حاکم ترکیه بوده است در این انتخابات با کسب 41درصد آراء ماخوذه هرچند اکثریت کرسی های پارلمان را کسب کرده، اما برغم پیش بینی اکثر ناظران مسایل ترکیه از به دست آوردن اکثریت لازم برای تشکیل دولت غیر ائتلافی با دیگر احزاب بازماند. احزاب جمهوریخواه خلق، حرکت ملی و دموکراتیک خلقها بترتیب 25، 16. 5و13درصد آراء ریخته شده در صندوقها را از آن خود کردند و بقیه آراء نیز به حساب دیگر احزاب و در راس آنها حزب سعادت  واریز شد که به دلیل نرسیدن به حد نصاب 10درصد موفق به اعزام نماینده به مجلس نشدند. آراء احزاب کاملا مغلوب ترکیه زیر 5 درصد بود. چهار حزب پیروز مذکور افتاده توانستند بترتیب 256، 133، 82و80کرسی از صندلیهای مجلس را اشغال کنند. حزب عدالت وتوسعه در فرصت 45 روز باید نسبت به مذاکره با یک ، دو یا هرسه احزاب دیگر اقدام و دولتی ائتلافی تشکیل دهد ، در غیراینصورت  ترکیه در معرض برگزاری انتخاباتی دیگر قرارخواهدگرفت.

از نکات برجسته و قابل توجه انتخابات پارلمانی ترکیه  مزید بر پیروزی حزب خلقهای دموکراتیک ، میتوان به افزایش تعداد نمایندگان زن در مجلس ترکیه از ابتدا تا کنون اشاره کرد، بطوریکه تعداد نمایندگان زن در پارلمان بیست و پنجم به بالاترین رقم در تاریخ این کشور رسید و در مجموع 96 زن کرسی نمایندگی پارلمان را به دست آوردند. این درحالیست که در انتخابات پارلمانی سال 2011 میلادی 79 نماینده زن وارد پارلمان شده بودند. حزب عدالت و توسعه در انتخابات دیروز 41 زن را به پارلمان فرستاد که پنج نفر از انتخابات سال 2011 کمتر است. این حزب به تنها حزبی تبدیل شد که هم شمار نمایندگان مرد و هم نمایندگان زن آن در پارلمان کمتر شده است . حزب دموکراتیک خلق ها  در نخستین حضور خود در پارلمان، از 31 نماینده زن برخوردار است. این حزب، که برخی از اعضای زن آن به عنوان افراد مستقل در انتخابات سال 2011 پیروز شدند، تعداد نمایندگان زن خود را بیش از دو برابر کرد و این تعداد را از 11 نفر به 31 تن رساند. حزب جمهوریخواه خلق، که در جایگاه دوم قرار گرفت، تعداد نمایندگان زن خود را به تعداد فقط یک نفر افزایش داد و آن را به 20 تن رساند. حزب حرکت ملی نیز یک زن دیگر را به نمایندگان خود افزود و تعداد کل نمایندگان زن خود را به چهار نفر افزایش داد.
در بررسی نتایج این انتخابات بیش از هرچیزی سه نکته حایزاهمیت است :
نکته اول علل عدم کسب نصف بعلاوه یک آراء ازسوی حزب عدالت وتوسعه برای تشکیل دولت غیر ائتلافی، نکته دوم  عوامل پیروزی احزاب مخالف بویژه حزب دمکراتیک خلقها که به حزب کردی -ترکی معروف شده است و نکته سوم پیامدهای ناشی از این نتایج انتخاباتی در عرصه داخلی وخارجی ترکیه است.

درباب علل کاهش 9درصدی آراء حزب عدالت وتوسعه نسبت به انتخابات پارلمانی 2011  میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

1 – اظهارنظرها، اقدامات و ژست‌های تبلیغاتی عجیبی که طی ماه‌های گذشته از سوی اردوغان  در جهت تغییر قانون اساسی باهدف تبدیل نظام پارلمانی به نظام ریاستی صورت گرفت.
2 – حمایت آشکار اردوغان از حزب عدالت وتوسعه برخلاف اصول مصرحه قانون اساسی که بر عدم وابستگی رییس جمهور به یک حزب تاکید دارد.
3 -اتهام آشکار احزاب مخالف ترکیه به رجب طیب اردوغان درمورد سوء استفاده از امکانات دولتی در تبلیغات انتخاباتی
4 -برخوردهای بسیار تند باهواداران و اعضای جماعات خدمت برهبری فتح الله گولن
5 – نارضایتی علویهای ترکیه از عملکرد حزب حاکم ترکیه
6 -توقف مسیر راه حل بحران کردی برغم برخی موفقیتها
7 -کاهش نسبی  اعتماد رای دهندگان به حزب حاکم عدالت وتوسعه پس از حوادث قاضی پارک در ژوین 2012وتشدید بی اعتمادی پس از ماجرای بحران ناشی از افشای فسادمالی برخی مقامات دولت ترکیه در دسامبر2013 که اردوغان ازآن تحت عنوان دولت موازی یاددکرد و درطول دوسال گذشته بطور بی امان به قیام برعلیه فتح الله گولن و اعضای جماعت خدمت منتسب باو برخواست و فوج فوج از آنها را دستگیر ، محاکمه و روانه زندان کرد.
8 – رویکردهای موسوم به نوعثمانیگری در عرصه داخلی وخارجی
9 -استفاده ابزاری از مقوله دین در اداره کشور و رقابتهای انتخاباتی
10 -کاهش نرخ رشد اقتصادی نسبت به گذشته که از 9درصد در سالهای نخست شروع اقتدارحزب عدالت وتوسعه به 4 درصد درسال گذشته رسید که خبر از کاهش نرخ اشتغال و افزایش نرخ بیکاری و کاهش ارزش پول ملی میداد.
11 – ساخت کاخ مجلل 615 میلیون دلاری با 1150 اتاق آن و رفتارهایی که حاکی از رویکرد نوعثمانی گری میداد. از جمله اینکه در استقبال عجیب از محمود عباس در این کاخ ( اردوغان در این مراسم رسمی با حضور 16 بازیگر شمشیر و نیزه به دست و با پوشش‌هایی که بیشتر یادآور دوران عثمانی بود، با محمود عباس عکس یادگاری گرفت. همینطور در استقبال از رییس جمهور آذربایجان نیز این شیوه تکرارشد)
12 -مانور احزاب وروزنامه های مخالف وشبکه های اینترنتی برروی رانت خوایهای افراد ونزدیکان وابسته به اردوغان ازجمله پسر و داماد او
13  -درسایه خود قراردادن احمدداوداوغلو رهبر حزب عدالت و توسعه و نخست وزیر ترکیه و اداره مونوکراتیک این حزب توسط اردوغان
14 -جدایی برخی از اعضای حزب عدالت وتوسعه پس از شروع مواجهه اردوغان با گولن
15 – مجبور کردن عبدالله گل رهبر و نخست وزیر پیشین حزب عدالت وتوسعه، رییس جمهور سابق و ازبنیانگذاران حزب عدالت وتوسعه به کنج نشینی

عوامل خارجی موثر در شکست حزب عدالت وتوسعه
1 – نگاه واقدامات مداخله جویانه در سوریه و ترانزیت کردن سلاح و تروریستها ازخاک ترکیه به سوریه
2  -تجاوز به خاک سوریه و نبش قبر سلطان سلیمان عثمانی و جابجایی مقبره او درداخل خاک سوریه
3  -شکست سیاست به صفررساندن مشکلات با همسایگان ترکیه ازطریق  تلاش برای سرنگونی نظام سوریه به هر قیمت ممکن و حمایت‌های پیدا و پنهان از تکفیری‌های وحشی برای رسیدن به این هدف برای اردوغان و حزبش بسیار گران تمام شده است.  افشاگری‌های دقیقه نودی (چند روز قبل از آغاز انتخابات) روزنامه جمهوریت درباره کمک‌های تسلیحاتی اردوغان به تروریست‌های تکفیری که تاثیر منفی برافکار عمومی ترکیه برجای گذاشت . همینطور رویکرد حزب حاکم عدالت وتوسعه بویژه شخص اردوغان درقبال تحولات یمن و عراق علی الخصوص تاپیش از روی کارآمدن دولت جدید عراق را میتوان از دیگر اقدامات آنکارا درمسیری برخلاف به صفررساندن مشکلات باهمسایگان تلقی نمود که درنتیجه انتخابات پارلمانی به زیان او درحد واندازه خود تاثیر گذار بوده است.
4 -ماجرای شهر کردنشین کوبانی سوریه و اقدام دولت ترکیه در جلوگیری از فرار زنان و کودکان این شهرازخاک سوریه و ورود به خاک ترکیه که با هجوم وحشیانه تروریست‌های تکفیری داعشی مواجه شده بودند.
5 -عدم اجازه به کردهای ترکیه برای کمک به کردهای کوبانی ازسوی دولت ترکیه . چنین  رویکردهایی  سبب شد تا حالیکه در انتخابات پارلمانی 4 سال پیش، از 11 کرسی نمایندگی دیاربکر، شش کرسی نصیب حزب عدالت و توسعه شد اما در این دوره تنها یک کرسی نصیب حزب عدالت وتوسعه گردید
6 -حمایت آشکار منابع خبری غربی بویژه رسانه های مطرح آمریکایی از احزاب مخالف اردوغان بویژه حزب کردی -ترکی خلقهای دموکراتیک که می تواند نماد تمایل آمریکا مبنی بر تغییر درترکیه تلقی گردد.

پیامدهای نتایج انتخابات پارلمانی
بنظر میرسد شکست  اردوغان در این انتخابات درعرصه داخلی باعث خواهد شد:
1 – پروژه نو عثمانیگری حتی اگر باهدف اجرایی نشدن وبانگاهی ابزاری صورت گرفته باشد با چالش یا توقف روبرو خواهد شد.
2 – در قبال سوریه  ویمن ومصر و مجموعه خاورمینه تا حدود قابل توجهی شاهد اعمال سیاستهای غیر ماجراجویانه ازسوی دولت ائتلافی ترکیه خواهیم بود.
درهمین رابطه صلاح الدین دمیرتاش، رهبر حزب دمکراتیک خلق های ترکیه با اشاره تلویحی به حمایت اردوغان از گروه تروریستی داعش گفته نمی توان سیاست های اشتباه گذشته در سوریه را ادامه داد. وی گفته باور ندارم که دولت ائتلافی بتواند به حمایت خود از گروه هایی مانند داعش و دیگر گروه های افراط گرا در منطقه ادامه بدهد. این سیاست ها باعث ایجاد شرایطی در سوریه شده است که راه حلی برای آن یافت نمی شود.
همچنینن فاروق لو اوغلو، معاون اول حزب جمهوری خواه خلق ترکیه نیز با تاکید بر ضرورت اصلاح سیاست های ترکیه در تعامل با سوریه اعلام کرد ترکیه باید از سیاستی مسئولانه در برابر کشورهای همسایه پیروی کند. مردم ترکیه در این انتخابات اعلام کردند که می خواهند سیاست دولت این کشور در تعامل با عراق و سوریه اصلاح شود. ما همچنین نباید در امور داخلی هیچ کشوری دخالت کنیم . ما بر این باوریم که ملت سوریه باید درباره سرنوشت خود تصمیم گیری کند و در صورتی که در دولت جدید ترکیه حضور داشته باشیم، هیچ حمایت تسلیحاتی از عناصر مسلح در سوریه صورت نخواهد گرفت.
3 -احتمال تحرک در روابط با ارمنستان دور از ذهن نیست که در این صورت مناسبات با آذربایجان میتواند تحت تاثیر این تحول قرارگیرد.
4 -سیاست خارجی شرق گرایانه اردوغان با کندی و سیاست خارجی غرب گرایانه ازروند رو به رشدی روبروخواهد شد.
5 – باتوجه به رویکرد احزاب مخالف اردوغان نسبت به ایران از تحول مثبت قابل توجهی برخوردار نخواهد بود.
6 -درمجموع سیاست خارجی ترکیه ازروندی آرام و قابل تامل برخوردار خواهدشد.
پیامدهای داخلی انتخابات رانیز میتوان این چنین برشمرد:
1 -اردوغان مجبور خواهد شد بعنوان رییس جمهور باپایبندی به قانون اساسی،رویکردی حزبی نسبت به مسایل داخلی وخارجی نداشته باشد و ازیکه تازی پرهیز نماید.
2 -نظام پارلمانی تقویت خواهد شد.
3 -کردها مجبور به دوری از سلاح و تقویت فعالیت سیاسی خواهندشد بویژه آنکه صلاح الدین دمیرتاش یکی از دورهبر مشترک حزب خلقهای دموکراتیک درجریان تبلیغات انتخاباتی این حزب را بعنوان حزبی ازترکیه مطرح کرد و ازهمین رهگذر آراء قابل توجهی نیز از اقوام غیرکرد نصیب خودساخت وباین ترتیب این حزب را دربرابر آزمونی قرارداد که درصورت ظاهر نشدن بعنوان یک حزب ترکیه ای و داشتن رویکردی کردی پایگاه رای خودرا که ازغیر کردها بویژه علویها ،ملی گراها و تاحدودی هواداران فتح الله گولن جذب کرده ازدست خواهد داد.
4 – موقعیت عبدالله گل رییس جمهور سابق تقویت خواهد شد ، درصورتیکه حزب عدالت وتوسعه برای تقویت انسجام خود از گل دعوت نکند احتمال تشکیل حزبی جدید برهبری او که میتواند ناراضیان این حزب، هواداران فتح الله گولن ، ناراضیان دیگر احزاب و احزاب ضعیف همسو همچون حزب سعادت  را دور خود گردآورد تشکیل دهد که در این صورت عرصه بر اردوغان وداود
اوغلو تنگتر خواهدشد.
5 -نخست وزیر بعدی ترکیه هرچند که رهبرحزب عدالت وتوسعه خواهدبود اما باید ازجانب دولت ائتلافی سخن بگوید. بدیهیست دراداره کشوربا توجه باینکه وزرای حاضر در کابینه ازسوی حزب یااحزاب ائتلاف کرده که مواضع حزب خودرا در ارایه نظرات وتصمیمات دخالت خواهند داد تاثیر زیادی خواهد گذاشت.
6 -45 روز پیش رو ایام داغ تنور سیاسی ترکیه خواهد بود تا افکار عمومی
این کشور و جهان شاهد چگونگی پخت وپز دولت ائتلافی این کشور باشد. بدیهیست حزب عدالت وتوسعه قصددارد کماکان درسپهرسیاسی ترکیه فعال موثر باشد و مذکرات با احزاب را برای تشکیل دولت با جدیت پی گیری خواهد کرد،هرچندکه در طول سالهای گذشته و درجریان رقابتهای انتخاباتی همه احزاب متقابلا بر هم تاختند و یکدیگررا به اقدامات کرده وناکرده متهم کردند اما اینک زمان شراکت و تسهیم رسیده و زمان بداخلاقیها و وواکنشهای احساسی وهیجانی فرارسیده و همه احزاب بایدبرای منافع ملی ترکیه و رفاه وآسایش ملت خود به مذاکراتی عاقلانی دست یازند درغیراینصورت ترکیه را وارد دوره ای بحرانساز که میتواند در زمینه های سیاسی واقتصادی آثار زیانباری داشته باشد وارد نمایند که البته به نفع مردم وکشورترکیه و احزاب ورهبران آن نیست.
7 -باتوجه به کاهش قریب یک درصدی آراء حزب جمهوریخواه خلق درمقایسه با انتخابات پارلمانی 2011 احتمال بروز تغییردر کادر رهبری این حزب وجود دارد .
نهایت اینکه آنچه پرواضح است اینکه فی اولواقع دموکراسی در ترکیه پیروز شد و پیروزی دموکراسی دراین کشور به معنی پیروزی ملت وکشور ترکیه است. اینک رهبران احزاب درمعرض آزمونی سخت در برابر ملت خودوجهانیان  قراردارند .
بهترین ائتلاف برای حزب عدالت و توسعه و مردم ترکیه شرکت دادن سه حزب دیگر در کابینه ودادن سهم به آنها براساس میزان آرایی که کسب کرده اند می باشد درغیراینصورت ائتلاف با بزرگترین حزب مخالف و درنهایت با احزاب دیگریست که آرا کمتری کسب کرده اند. اما ازآنجا که صلاح الدین دمیرتاش رهبرحزب خلقهای دمکراتیک اعلام کرده وارد ائتلاف با حزب غالب اصلی نخواهد شد و مواضع حزب جمهوریخواه خلق نیز برعلیه اردوغان بسیار تندتر از دیگر احزاب مخالف بوده ، بنظر میرسد احتمال ائتلاف با حزب حرکت ملی بیشتراست. هرچند که در عالم سیاست احتمال تغییر مواضع و شدن ناشدنیها دورازذهن نیست نمیتوان نظر قطعی داد. درنهایت اینکه احتمال به نتیجه نرسیدن مذاکرات برای تشکیل دولت ائتلافی و برگزاری انتخابات زودتر ازموعد را نیز نباید فراموش کرد. باید منتظر بود و رصد کرد .

واژگان كليدي: انتخابات ترکیه‏‏، انتخابات پارلمانی ترکیه، پیامدهای انتخابات پارلمانی ترکیه ، تركيه، عدالت و توسعه