مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
با بروز دگرگونيهاي چند سال گذشته در سوريه رويكرد حماس در قبال سوريه و ايران اندك اندك متحول شده است و در ماه های گذشته نیز به دامنه روابط حماس با کشورهای عربی بویژه عربستان افزوده است و حتی گفته می شود جدا از حمایت حماس از حمله عربستان به یمن تجهیزات مورد نیاز و نیروهایی نیز از حماس در حمله به حوثی ها خواهند پرداخت.در اين راستا براي بررسي بيشتر رويكرد حماس در قبال ايران و متغيرهاي دخيل در آن گفتگويي با كارشناس مسائل خاورميانه داشته ايم:
كليد واژگان: چشم انداز روابط خارجي حماس، رويكرد خارجي حماس، روابط عربستان و حماس، نقش كشورهاي عربي در روابط ايران و حماس، روابط حماس و سوريه ، عمق استراتژيك حماس
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چند سال گذشته نگاه مصر، عربستان و سایر کشورهای عربی به حماس چگونه بوده است؟
اگر منطقه را به دو قسمت شامل دو قسمت جبهه مقاومت و ایران، یمن در حال حاضر، حزب الله لبنان، عراق، سوریه و در مقابل جبهه سازش و جبهه ضد مقاومت مثل عربستان، قطر، امارات، مصر دوره‌ی سیسی و دوره آقای مبارک تقسیم کنیم. اینها در واقع دو جبهه‌ای هستند که در مقابل هم قرار گرفته‌اند و در چند محور با یکدیگر متفاوت هستند که یکی از این محورهای متفاوت بحث حماس می‌باشد. معمولا جبهه مقاومت تاکید بر هویت بومی، اسلام گرایی و منابع داخلی خود نموده و کمتر به نظام بین الملل وابسته است، اما به دموکراسی و مردم سالاری و اسلام گرایی توجه دارد. جبهه سازش بیان می‌کند که مادر تمام مشکلات ایران است و از دل ایران، حماس و القاعده زاییده شده است. نگاه جبهه سازش یعنی مصر و عربستان به حماس نگاه مثبتی نیست و آن‌ها را رادیکال، تندرو و کسانی می‌داند که در مقابل آقای ابومازن قرار گرفته است. جبهه سازش یعنی عربستان و مصر در رآس آن‌ها به تشکیلات خودگردان و ابومازن بیشتر احترام می‌گذارند و اعتقاد دارند که از طریق گفتگو می‌توان مشکل فلسطین را حل نمود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی و تحولات سوریه در چند ماه گذشته آیا به نظر می‌رسد تغییر رویکردی از سمت حماس، عربستان، مصر و بازیگران عربی دیگر در منطقه اتفاق افتاده است. ارتباط کنونی حماس با این کشورها چگونه است؟
در واقع نگاه حماس به مصر و عربستان از دریچه نگاه مصر و عربستان به حماس است. حماس زمانی دارای رابطه خوبی با آقای مرسی بود و تلاش می‌کرد که با مرسی همراهی داشته باشد و به خاطر مرسی با سوریه و بشار اسد موضع گرفت و فاصله آن از ایران زیادتر شد. اما بعد از این که مرسی نتوانست دوام بیاورد و آقای سیسی جایگزین شد آقای به شدت حماس را تحت فشار قرار داد و بنابراین حماس با مصر نمی تواند به تفاهم برسد. حماس با مردم مصر به توافق رسیده اما با آقای سیسی نمی تواند تفاهم داشته باشد چون پناهگاه هایی که درست شده بود و می‌توانست تمام احتیاجات حماس را از طریق مصر وارد نماید را کاملا از بین برد و درب های ورود به حماس، غزه تقریبا توسط مصر بسته شده است. بنابراین طبیعی است که حماس به مصر به عنوان یک الگو نگاه نمی کند. راجع به عربستان سعودی، حماس در واقع یک فضای حیرانیت به سر می‌برد. و به عربستان با این دید نگاه می‌کند که آیا پولی از طریق آن به دست می‌آورد. دیپلماسی عربستان دیپلماسی دلاری است. یعنی آن‌ها را می‌خرد. اما مدارک حماس با عربستان سعودی فاصله‌ای زیادی نسبت به فاصله که با مصر در زمان سیسی پیدا کرد ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: عربستان چه رویکردی برای نزدیک کردن حماس با خود دارد؟
عربستان، حماس را از دریچه اسرائیل می‌بیند. با توجه به این‌که عربستان سعودی به یمن حمله کرده است و در این راستا اسرائیل به آن خیلی کمک کرده است ( حتی بمب و خلبان هم در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد و پشت پرده بزرگ ترین دشمن عربستان ایران است) طبیعی است که چون حماس با اسرائیل مشکل دارد عربستان تلاش می‌کند که در ظاهر رابطه خود را با حماس حفظ کند و رابطه خود را در حالت دیپلماسی نگه می‌دارد و بیشتر به اسرائیل توجه دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اخیرا منابع آگاه وابسته به شورای همکاری خلیج فارس از سفر محرمانه خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس به عربستان و دیدارش با مقامات بلند پایه این کشور خبر دادند. با توجه به سفر مقاماتی از حماس به عربستان در شرایط کنونی نوع رابطه حماس با جبهه مقاومت دارای چه چالش هایی شده است؟
عربستان دوست ندارد جبهه مقاومت قدرت خود را افزایش دهد و می خواهد مواضعی که جبهه مقاومت در آن ظهور و بروز پیدا کرده است (مثل عراق، بحرین و سوریه و حماس) را منکوب نماید و به مخالفین آن‌ها بیشتر کمک می‌کند. مثلا در رابطه با حماس عربستان سعودی به تشکیلات خودگردان بیشتر کمک می‌کند. رابطه عربستان با حماس و تشکیلات خودگردان از دو دریچه تعریف می‌شود. یک رابطه عربستان سعودی با این دو گروه یعنی تشکیلات خودگردان و حماس و دیگری از زاویه دید رابطه عربستان با اسرائیل تعریف می‌شود . چون اسرائیل با تشکیلات خودگردان دارای رابطه بهتری است منتهای دعوای آن‌ها این است که مثلا چون سفر خارجی مقامات تشکیلات خودگردان زیاد است و پول‌ها را هدر می‌دهند و نهایت ان این است که مقامات تشکیلات خودگردان بیان می‌کنند که مقامات اسرائیل به داعش و القاعده کمک می‌کنند. اما اسرائیل حماس را دشمن سرسخت خود می‌داند بنابراین از این دریچه عربستان نگاه می‌کند و رابطه عربستان سعودی با تشکیلات خودگردان خیلی بهتر است تا حماس
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به حمایت حماس از حمله عربستان سعودی به یمن این امر چه تاثیری بر رویکرد عربستان در قبال حماس داشته است؟ آیا می توان گفت که رابطه عربستان و سایر کشورهای عربی با حماس نزدیک‌تر می‌شود؟
حماس نمی تواند از یمن پولی به دست آورد، لذا طبیعی است که حماس این اشتباهات را کند. حماسی ها معمولا سلفی هایی هستند که خیلی بد عمل می‌کنند. در قصه ایران و سوریه نیز طرفدار ضد بشار اسد شدند. در قصه عربستان سعودی با یمن طرفدار ضد یمن شدند. تمام فعالیت های حماس مذهبی نیست بلکه بخشی از آن پولی است. بنابراین حماس در رابطه با آن مقداری از عربستان حمایت می‌کند که پول خود را بگیرد. اما دفاع حماس از عربستان مثل دفاع ایران از بحرین یا دفاع ایران از عراق یا حماس نیست دفاع آن‌ها در واقع دفاع ظاهری است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط ایران و حماس به چه عواملی وابسته است؟
ایران گاهی مواقع اشتباه می‌کند. سیاست خارجی ایران نسبت به حماس اشتباه است. حماس چون از لحاظ ایدئولوژیک با ایران مشکل دارد معمولا از سیاست های ایران دفاع نمی کنند. بنابراین نسبت به عربستان و یمن موضع می‌گیرند. مثلا به مرسی خیلی کمک کردند ولی وقتی دیدند که مرسی خیلی با بشار اسد دارای مشکل است از آن دفاع کردند علیه بشار شدند وقتی که مرسی رفت به سمت ایران امده و طرفدار بشار اسد شدند. حماس در یمن نیز همین طور است به محض این که یمن پیروز شود برمی گردد به سمت یمن چون پولی از عربستان سعودی به دست نمی آید. در انتهای کار حماس به دو مسئله توجه می‌کنند یکی پولی که به دست می‌آورد و دوم بحث ایدوئولوژیک که حوثی‌ها تقریبا شیعه چهار امامی و زیدی محسوب می‌شوند اما عربستان خود را مقید می‌داند و گاهی سهمیه‌ای از حج را به حماس می‌دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به اخبار منتشره درباره حضور برخی از گروه های حماس برای مقابله با حوثی‌ها به نظر شما آیا برخی از نیروهای حماس برای مقابله با حوثی‌ها به کار گرفته می‌شوند؟
فکر نمی کنم. چون حماس به اندازه کافی مشکل دارد و اگر قرار باشد حماس به عربستان سعودی نیرو بدهد باید پاکستان و مصر نیرو بدهد. عربستان با نیروی حماس نمی تواند کاری کند. ولی به هر صورت حماس در حالت دیپلماسی پشت عربستان قرار می‌گیرد. اما بعد از این که یمن پیروز شد حماس یک عذرخواهی کرده و با آن‌ها ارتباط برقرار می‌کند.
