مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
جدا از روابط ایران و روسیه در سالهای گذشته سفر اخیر پوتین به ایران مهر تاییدی بر توجه پایتخت های دو طرف به گسترش روابط در حوز های مختلف است. گفتگوی زیر به بررسی آخرین وضعیت روابط دو کشور پرداخته است.
واژگان کلیدی: علل توجه، گسترش، روابط ،ایران ، روسیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به رویکرد ایران و روسیه، مسکو در وضعیت کنونی به چه علل یا عواملی اقدام به گسترش روابط خود با تهران زده است؟
روابط ایران و روسیه از قبل نوین نیست، مسلماً زمینه‌های توسعۀ روابط این دو کشور وجود دارد در این میان اهداف، اراده و موضوعاتی از سوی هر دو کشور روابط دو جانبه ایران و روسیه را بهم نزدیک می کند. به نظر من روابط ایران و روسیه روند طبیعی خود را طی می‌کند و به سوی بهبود روابط پیش می‌روند و تصور نمی‌شود که رویداد خاصی رخ داده باشد. فقط ایران و روسیه ایده‌ها و اراده‌های خود را عملیاتی می‌کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مقامات یا رهبران روسیه با چند نگاه و رویکرد، به گسترش روابط خود با تهران توجه می‌کنند؟
ایران با روسیه روابط دو جانبۀ در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی دارند. بنابراین در روابط دو جانبه با توجه به ظرفیت‌های که در هر زمینه وجود دارد مسکو خواهان توسعۀ روابط خود در آن زمینه‌ها با تهران است. به طور مثال؛ در زمینۀ سیاسی، اقتصادی و امنیتی هر دو کشور به فکر بهبود روابط خود هستند، در زمینۀ سیاسی رهبران هر دو کشور با هم ملاقات‌های متعددی و رایزنی‌های پر ثمری داشتند، بنابراین چنین رابطۀ مدنظر مسکو هست، در حوزۀ رابطۀ اقتصادی ایران زمینه‌های زیادی برای همکاری داشته که توسعه پیدا کرده است. در رابطه با مسائل فرهنگی این روزها بخصوص در زمینۀ ارتباطات مردمی رشد خوبی داشته که از بخش مهم آن بحث گردشگری است. با توجه به تسهیلاتی که فراهم شده مردم ایران مشتاق شده اند که از این فرصت استفاده کنند، بنابراین در روابط دوجانبه ایران همۀ عوامل و روابط را داشتند. در زمینۀ امنیتی ایران از قدیم با روسیه همکاری‌های داشته که به نظر من همچنان زمنیۀ توسعۀ آن هست، در رابطه با توسعۀ منطقه‌ای ایران با توجه به نزدیکی دو کشور از نظر جغرافیایی و همچنین علایق مشترکی در منطقه ( در مسائل خاورمیانه، افغانستان و عراق و..) زمینه‌های برای همکاری وجود دارد که می‌تواند هر روز گسترش یابد. بخصوص که کشورهای فرا منطقه‌ای بویژه کشورهای اروپایی و آمریکا در این زمینه فعالیت‌های زیادی دارند و در این منطقه حضور آنها خوشایند روسیه و ایران نیست.
در زمینۀ همکاری‌های بین المللی بویژه در همکاری سازمان‌های بین المللی هر دو کشور قادر به همکاری هستند و زمینه‌های آن نیز از گذشته وجود داشته، و نهایتاً همکاری‌های موضوعاتی هست که امکان نیازمندی هر دو طرف به به دیگری وجود دارد مثل موضوعات بین المللی، قطعنامه‌ها، حقوق بشر مسائل این چنینی. بنابراین تقریباً می توان گفت که با توجه به مشترکات میان این دو کشور زمینه‌ای نیست که ایران نتواند در آن با روسیه همکاری نکند. این وضعیت و شرایط دست به دست هم داده که این دو کشور بتوانند شرایط خوبی در روابط خود با روسیه داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین المللی چه نگاهی به افزایش روابط ایران و روسیه دارد؟
آنها در رابطه با مسائلی مثل مسائل منطقه‌ای، خاورمیانه، افغانستان، سوریه و عراق که منافع آنها را تحت تأثیر قرار می دهد ممکن است با این روابط مخالف باشند . در این مسائل ایران با عمدۀ بازیگران منطقه ای اهداف مشترکی ندارد و شاید نزدیکی بیشتر با روسیه وجود داشته باشد. به همین دلیل آنها از گسترش روابط ایران و روسیه نگران هستند. چرا که در اینصورت ایران با ایجاد یک سری زمینه سازی‌های منطقه‌ای با اهداف توسعه طلبانۀ آنها مبارزه کند. بنابراین نگرانی‌هایی هست، اما در بعضی از مسائل چون مسائل همچون مبارزه با تروریسم، مقابله با بنیاد گرایی افراطی در منطقه به جای نگرانی امکان وجود همسویی با کشورهای دیگر خارج از منطقه هم وجود دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه بازیگرانی از توسعۀ روابط ایران و روسیه منتفع یا خرسند شده و چه بازیگرانی از این موضوع متضرر می‌شوند؟
کشورهای منطقه بیش از همه از توسعۀ روابط ایران و روسیه منتفع می‌گردند، مثل کشورهای عضو مجمع المشترک المنافع، سی آی اس. وقتی که دو کشور مهم منطقه روابط خوب داشته باشند. آنها نیز می‌توانند در سایه روابط خوب این دو کشور روابط خود را با این دو کشور گسترش دهند. بنابراین کشورهای منطقه بیشترین نفع را می‌برند. کشورهای فرا منطقه‌ای اگر منافع خود را در این راستا در خطر ببینند، طبیعتاً ابراز نگرانی می‌کنند. اما هر دو کشور ایران و روسیه همیشه تأکید دارند که توسعۀ روابط شان به ضرر کسی نیست. به اعتقاد من باید اینگونه باشد و گرنه به صلاح ما نیست که در راستای گسترش توسعۀ روابط با یک کشور، تأثیر منفی در روابط با سایر کشورها داشته باشد. بنابراین اگر آنها به کلیت این روابط بنگرند، شاید زمینه‌ای برای نگرانی‌ها نباید وجود داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی پیامدهای ژئوپلتیکی، سیاسی و اقتصادی گسترش روابط ایران و روسیه چه خواهد بود؟
تقریباً تمامی مسائلی که در بالا ذکر کردم می‌تواند جزء پیامدهای توسعه روابط باشد. اگر همکاری دو کشور به آرامش منطقه و به مبارزه با تروریسم کمک کند، اگر همکاری اقتصادی دو کشور زمینه ساز برای پیوند دیگر کشورها باشد (مانند موضوع کریدور شمال و جنوب که منافع آن برای همۀ کشورهاست،) اگر همکاری‌های گازی اکنون در مجموع کشورهای صادر کنندۀ گاز و همه و همه زمینه ساز بهره مندی همۀ کشورها از توسعۀ روابط ایران و روسیه هست. اما با این حال بعضی از کشورها منافع متضادی دارند که طبیعتاً نگرانی‌های هم دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهم‌ترین چالش‌ها و موانع گسترش روابط ایران و روسیه در چه حوزه‌های نهفته هست؟
شاید بیشترین چالش برای دو طرف وجود حداقلی زمینه‌های برای بی اعتمادی به هم باشند. یعنی هر طرف احساس کنند که دیگری استفادۀ ابزاری از طرف مقابل داشته باشد. مثلاً بنا به شرایط خاص به سمت آن کشور می‌رود و با از بین رفتن آن شرایط خاص ممکن است آن کشور را فراموش کند. در هر دو کشور امکان دارد چنین ذهنیتی را داشته باشند و این مانع عمده‌ای است. مانع دیگر حداقل در ایران این هست که ذهنیت مردم ایران نسبت به روسیه یک ذهنیت خیلی مثبت نیست. از این رو باید دولت روسیه تلاش کند که این ذهنیت منفی را پاک کند. بهترین راه حل آن حضور روسیه در محافل مردمی و اجتماعی ایران گسترش یابد. کاری که آنها برای توسعۀ توریسم قبلاً انجام می‌دادند. اگر انگیزه‌ها دو طرف عملیاتی شود این امر موجب می‌شود که به تدریج ذهنیت مردم نیز تعدیل شود. به علاوه احتمالاً دخالت کشورهای دیگر برای منافع خود بخواهند سوء تفاهم‌های برای ایران و روسیه ایجاد کند که ممکن است روابط هر دو کشور را خدشه دار کند دو کشور باید در این حوزه هشیار باشند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیندۀ روابط ایران و روسیه با توجه به شرایط کنونی با چه سناریوهای و چگونه قابل پیش بینی است؟
به نظر من اگر شرایط حاکمیت در روسیه به همین صورت کنونی ادامه پیدا کند و به دوران پس از فروپاشی برنگردد (که ایران به خاطر گرایش‌های دولت وقت روسیه که به غرب و آمریکا ایران وضعیت بدی را تجربه کرد) هر دو کشور می‌توانند آیندۀ خوب را در آینده انتظار داشته باشند و به توسعۀ آن فکر کنند. ولی به عقیدۀ من از جانب ایران به دلیل سوابق طولانی، حسن همجواری و مواردی که تا کنون این پیوند را حفظ را کرده مانعی جدی دیده نمی‌شود که ایران را در توسعۀ روابط با روسیه دچار مشکل کند.
