عراقی های سردرگم آمریکایی های نگران
بن بست سياست ورزي در بغداد
مازيار آقازاده
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
www.peace-ipsc.org
بیش از چهار ماه از برگزاری دومین دوره انتخابات پارلمانی عراق می گذرد اما هنوز نمی توان دورنمای روشنی برای روی کار آمدن دولت جدید در این کشور متصور شد و حتی هنوز مشخص نیست که سکان نخست وزیری عراق در دستان چه کسی قرار خواهد گرفت. گروه ها و ائتلاف های مختلف عراقی بطور مرتب آشکارا و پنهان، مستقیم و غیرمستقیم با یکدیگر دیدار و گفتگو مي کنند مرز رقیب و متحد بسیار مشخص نیست هر گروهی بدنبال منافع خود و کسب حداکثری سهم از قدرت است و انعطاف و توافق کالای نایاب این روزهای عراق شده است و حتی بدنبال عدم توافق مالکی با گروه صدر و مجلس اعلا بحث احتمال فروپاشی ائتلاف فراکسیون گسترده شیعی بیشتر از قبل شنیده می شود.
به نظر می رسد این سردرگمی – كه ناشی از زیاده خواهی و کوتاه نیامدن احزاب عراقی از مواضع متصلب شان است – باعث نگرانی بیش از پیش آمریکایی ها شده است. واشنگتن که خود بانی نظم جدید در عراق فعلی است رویه ای بیطرف در انتخابات در پیش گرفت تا متهم به جانبداری از گروهی در قبال گروه دیگر نشود. برگزاری انتخابات سالم و نزدیک به استانداردهای بین المللی به نشانه جاری شدن روح دموکراسی به سبک آمریکایی در عراق مسئله ای بود که آمریکایی ها خود را متعهد به اجرای آن می دانستند امری که نسبتاً به خوبی نیز برگزار شد اما برگزیدگان رنگارنگ این انتخابات هنوز نتوانسته اند با یکدیگر بر سر خوان رنگین قدرت در عراق بنشینند. این مسئله برای آمریکایی ها پیامدهای متفاوتی داشته است از طرفی یکبار دیگر این مسئله ثابت می شود که دموکراسی مستقر شده با توپ و تانک نمی تواند به همان سرعت با خود فرهنگ دموکراتیک تولید کرده و موفق جلوه دهد و از طرف دیگر باعث شده است تا مخالفان نظم موجود مجالی بدست آورده و با افزایش تحرکات و حملات تروریستی خود، عراق را بسوی بی ثباتی بیشتر سوق دهند.
این نگرانی برای آمریکایی ها وقتی جدی تر می شود که به نقشه منطقه در کمی آنسوتر از عراق یعنی به افغانستان نظری بندازیم در جائیکه طالبان جان تازه ای گرفته است و قدرت نمایی های چند ماه اخیر آنها باعث شده است تا نیروهای ائتلاف با نوعی ناتوانی و استیصال از شکست دادن طالب ها از آنها که میزبانان و متحدان حمله کنندگان یازده سپتامبر بودند بخواهند در پشت میز مذاکره بنشینند . درخواستی که طالب ها با نوعی غرور و دادن نوید پیروزی قریب الوقوع خود آنرا رد کرده اند. در چنین شرایط بغرنجی تعلل و عدم اجماع گروه ها و نخبگان عراقی سبب شده است تا این احتمال تقویت شود که عراق نیز در حال حرکت به سمت سرنوشت فعلی افغانستان است. آیا به راستی عراقی ها با عدم توافق میان خود یکبار دیگر زمینه ساز ناامنی گسترده و بی ثباتی در این کشور می شوند؟ در چنین اوضاعی می توان علاوه بر دغدغه های امنیتی – منطقه ای امریکایی ها، نگرانی های آنها در قبال عراق را به دلیل تاخیر بیش از اندازه در تشکیل دولت در سه محور زیر طبقه بندی کرد:
تقویت مخالفان
علاوه بر نیروهای القاعده و هواداران معدود شده صدام، هنوز کشورها و گروه هایی بطور جدی مخالف اقدامات و حضور آمریکا در عراق هستند و لذا از هر فرصتی برای وارد آوردن ضربه دریغ نخواهند کرد. رقابت های سیاسی و تلاش برای کسب قدرت افزون تر در بین گروه های پیروز باعث شده است تا تمرکز کمتری بروی مسائل امنیتی شود و به همین دلیل شاهد افزایش حملات تروریستی و تلفات ناشی از آن در دو ماه اخیر بوده ایم که تداوم این مسئله باعث زیر سئوال رفتن ادعای آمریکایی ها در ایجاد ثبات و امنیت در عراق می شود.
احتمال بروز جنگ داخلی
جدای از مخالفان نظم جدید تداوم جدال درونی میان گروه های پیروز بعد از انتخابات باعث شده است تا احتمال تبدیل شدن رقابت های غیرقابل انعطاف سیاسی آنها به تنش سیاسی و سپس درگیری مسلحانه بالاتر رود. این پتانسیل بروز تعارض وحتی وقوع جنگ داخلی همواره در میان سنی ها با شیعیان و کردها با اعراب وجود داشته است. امری که بروز آن حتی ممکن است به تجزیه عراق و در نتیجه ناامنی بیش از پیش خاورمیانه منجر شود.
شکست طرح اوباما
نگرانی دیگر آمریکایی ها از وضعیت فعلی عراق با دو دلیل پیشین در هم تنیده است . بی ثباتی و ناامنی عراق باعث می شود طرح خروج نیروهای آمریکایی که بایستی از ماه دیگر شروع شود به تاخیر افتد و حتی تداوم آن سبب می گردد نیاز به ارسال تجهیزات و نیروهای بیشتری شود و این درست بر خلاف یکی از شعارهای اصلی اوباما در انتخابات ریاست جمهوری است . وی در آن برهه اعلام کرده بود که یکی از برنامه هایش خارج ساختن نیروهای آمریکایی از عراق و افغانستان خواهد بود. نزدیک شدن به موسم اولین انتخابات جدی داخلی در آمریکا باعث شده است تا برای جلوگیری از شکست این شعار اوباما تلاش های بیشتری صورت گیرد. آمریکایی ها طی دو هفته اخیر به تکاپوی جدی افتاده اند تا هرچه سریعتر سامانی به وضعیت نابسامان عراق دهند
طی دو هفته اخیر آمریکایی ها دست به تحرکات جدی زده اند و اقداماتی را در عرصه سیاست اعلامی و نمادین خود در قبال عراق انجام داده اند که از آن جمله می توان به حضور «جفری فیلتمن» مشاور وزیر امور خارجه آمریکا، تغییر سفیرشان در بغداد، حضور سناتورهای ارشد آمریکایی از جمله جان مک کین و لیبرمن و نهایتاً سفر از پیش اعلام نشده ی «جو بایدن» معاون رئیس جمهور آمریکا اشاره کرد.
هرچند طی دیدارها و رایزنی های مقامات مختلف آمریکایی در بغداد با گروه های مختلف این کشور گفته شد که آمریکایی ها بطور رسمی بسته پیشنهادی مشخصی اعلام نکرده اند اما بر خلاف این دیپلماسی آشکار و اعلامی در بخش سیاست پنهان و اعمالی خود با وارد آوردن فشار بر عراقی ها از آنها خواسته اند تا در کوتاه ترین زمان ممکن با یکدیگر به توافق برسند. برخی شخصیت های عراقی و رسانه های منطقه حتی از دادن چند پیشنهاد توسط فیلتمن خبر داده اند که طی یک فرمول وی پیشنهاد کرده است تا ریاست جمهوری به مالکی رسیده و نخست وزیری از آن ایاد علاوی شود. مسئله ای که با واکنش شدید کردها و البته تکذیب برخی مقامات عرب مواجه شد.
اقدام دیگر آمریکایی ها تغییر سفیرشان در بغداد بوده است اوباما هفته گذشته بطور رسمی «جیمز جفری» سفیر این کشور در ترکیه را جانشین «کریستوفر هیل» در بغداد کرد البته این جایگزینی بایستی به تایید سنای آمریکا برسد. هرچند هیل از کارکشته ترین دیپلمات های آمریکایی محسوب می شود اما وی نتوانسته است تا در فضای پس از انتخابات نقش پررنگی ایفا کرده و از ورود عراق به یک بحران جدید قدرت جلوگیری کند به همین دلیل جفری از آنکارا برای حضور در بزرگترین سفارتخانه آمریکا واقع در بغداد فراخوانده شده است سفیر جدید عراق در دوران جورج بوش پسر مشاور وزرای امور خارجه از جمله کالین پاول و کاندولیزا رایس بوده است.
مشکل عراق در کجاست؟
عدم اجماع میان شیعیان، ادعای العراقیه برای تشکیل دولت و رقابت کردها و اعراب سنی برای قرارگیری در هرم دوم از مثلث قدرت عراق، مهمترین موانع حال حاضر برای تشکیل دولت جدید در این کشور محسوب می شوند. اما بایستی گفت حلقه اول این مشکلات که به اختلافات شیعیان با یکدیگر برمیگردد مهمترین معضل موجود است چراکه برای حرکت و عبور قطار دولت جدید عراق از تونل تنگ و سخت مشکلات، اختلافات درون شیعی در ایستگاه اول قرار دارد و مادامیکه شیعیان که دارای 159 نماینده در پارلمان هستند تکلیف میان خود را روشن نکنند نمی توان انتظار ورود به ایستگاه های بعدی را داشت .
حال باید دید با توجه به پیچیدگی های موجود در وضعیت عراق تا چه میزان فشار آمریکایی ها و اقدامات و طرح های آشکار و پنهان آنها منجر به حل مشکلات این کشور می شود؟ و آیا بالاخره سردرگمی و بلاتکلیفی میان عراقی ها رفع شده و آمریکایی ها برای کوتاه مدت از نگرانی فزاینده کنونی رهایی خواهند یافت؟ همچنان برای یافتن پاسخ به این پرسش ها می بایست منتظر گذر زمان و وقوع مسائل جدید در عراق بود!
