صنعت نفت و گاز یمن

مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

اگرچه «یمن»، طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده امریکا، بر روی ذخایر اثبات شده هیدروکربنی حدود 3 میلیارد بشکه نفت خام و 17 تریلیون فوت مکعب گاز قرار دارد، اما هرگز به نسبت همسایگان عرب خود تولید کننده عمده نفت نبوده است. این کشور دارای دو جریان نفت خام یعنی حوضه «مارب» و حوضه «مسیلا» است. ضمن اینکه پتانسیل نفتی در حوضه «ربع الخالی» در شمال شرق و در حوضه «صنعا» در شمال غربی یمن نیز وجود دارد(1).

یمن تا سال 2016 در رتبه 29 کشورهای دارنده نفت قرار داشته که از این نظر حدود 0.2 درصد از کل ذخایر نفت جهان را به خود اختصاص داد. بر اساس گزارش ها، از سال 2015 تولید نفت به کمتر از 100000 بشکه در روز کاهش یافت و به طور متوسط ​​طی سال2021 به میزان 57000 بشکه در روز رسید. تولید نفت و سایر مایعات در سال 2019 حدود 61000 بشکه در روز بوده است. ضمن اینکه قبل از آغاز جنگ یمن متوسط تولید نفت حدود 127 هزار بشکه در روز بوده است(2). با این حال «پلاتس آنالیتیکس» پیش‌بینی می‌کند که تولید نفت خام یمن بدون تشدید خشونت‌ها اندکی رشد کند و در سال 2022 به 65000 بشکه در روز برسد.
مجموع چاه های نفت یمن حدود 105 چاه است که 81 مورد آن در مناطق باز و اکثرا در دریا برای بهره برداری قرار دارد. گزارش های نیز از فرصت های تضمین شده برای استخراج نفت از بخش ها و مناطق دریایی حکایت دارد که از طرف مراجع دولتی ذیربط با همکاری کارشناسان بین المللی شناسایی و کشف شده است. حدود 45 منطقه دریایی برای اکتشاف نفت مشخص شد و نتایج نسبتا مثبتی در خصوص 10 منطقه وجود داشت و شرکت های بزرگ بین المللی برای اکتشاف در مناطق دریایی در طول سالهای 2014 و 2013 تلاش کردند اما برخی محدودیت ها مانع فعالیت آن شد. شرکت نفتی «توتال» فرانسه، سرمایه گذار اصلی گاز در یمن، با دولت یمن در سال 2014 برای تعدیل قیمت فروش گاز مایع در مقابل اعطای حق اکتشاف و بهره برداری از نفت در آب های یمن توافق کرده بود.
در استان های «شبوه» و «حضرموت» 35 بخش نفتی فعال است که همین امر انگیزه ای برای امارات متحده عربی شد تا حضورش در این دو استان را تقویت کند. به گفته منابع یمنی، مناطق نفتی استان شبوه تحت کنترل امارات متحده عربی است و 50 درصد حضرموت نیز در کنترل شبه نظامیان محلی طرفدار امارات متحده عربی قرار دارد.
تولید فعلی نفت خام تقریباً به طور کامل از بلوک های 10 و 14 در حوزه مسیلا انجام می گیرد. 3 حوزه مسیلا بیش از 80درصد از ذخایر نفت کشور را در اختیار دارد. در سال 2018 ، شرکت دولتی یمن گزارش داد که تولید خود را در بلوک 18 در حوزه نفت و گاز مارب یمن مجددا آغاز کرد. در سال 2019، کل بلوک 5 سهام خود را فروخت. بلوک 5 دومین بلوک بزرگ یمن بود، اما به دلیل جنگ در سال 2015 تولید آن متوقف شد. در بلوک 9 بین حوضه مسیلا و شبوه، خطوط لوله و تاسیسات بندری نیز بارها مورد حمله و اختلال قرار گرفته اند. پالایشگاه عدن در آوریل 2015 خسارات جدی از حملات متحمل گردید. اگرچه پالایشگاه هنوز در تلاش برای شروع مجدد تولید است و یمن را مجبور به واردات محصولات تصفیه شده از امارات متحده عربی و سایر کشورها می کند. در این راستا، یمن برای نیازهای خود به واردات محصولات پالایش شده از امارات متحده عربی، عربستان سعودی، روسیه و عراق متکی است.
به گزارش شرکت تحلیل داده(Kpler)، صادرات نفت در سال2021 بسیار ناچیز و به میزان 88000 بشکه در روز، بوده است در حالی که ماه های دیگر به طور متوسط ​​​​15000 بشکه در روز یا کمتر بوده است. بر اساس این گزارش چین بزرگترین خریدار نفت خام یمن است و استرالیا، تایلند، ایتالیا و امارات متحده عربی گاهی محموله‌هایی را خریداری می‌کنند.
پروژه LNG یمن، که توتال انرژی 39.62 درصد سهام آن را در اختیار دارد، تولید تجاری و صادرات را در سال 2015 متوقف کرد. اما با خروج توتال، بزرگترین سهامدار تأسیسات بالهف(Balhaf)، از کشور، تنها کارخانه گاز مایع یمن از آوریل 2015 تعطیل شد، که مجددا صادرات محدود نفت خام در آگوست 2016 از سر گرفته شد. در ژوئیه 2018 ، شرکت(OMV) اتریش از طریق ترمینال «بیر علی» در بندر «موکالا» ، نفت خام را از بلوک(S2)صادر کرد. از سال 2018، چین خریدار اصلی نفت صادراتی یمن، از «ترمینال شحر»(Ash Shihr ) در جنوب شرقی است. ضمن اینکه بارگیری «شحر» با سرعت بالاتری انجام شد و در سال 2020 به بیش از 35000 بشکه در روز رسید (3). همچنین در سال 2019، شرکت کانادایی «کالاولی»، اپراتور بلوک 9 در حوضه مسیلا، دومین شرکت خارجی بعد از شرکت «مدکوانرژی» اندونزی(سهام 25درصدی در بلوک9) بود که پس از تعطیلی در سال 2015 فعالیت خود را از سر گرفت(4).
با توجه به اینکه از سال 2014، ائتلاف سعودی و حوثی های یمن درگیر جنگ داخلی هستند، عربستان سعودی حملات هوایی مکرری به اهداف حوثی را رهبری کرده است و حوثی های یمن نیز متقابلا به دو تانکر نفتی سعودی در دریای سرخ حمله کردند و باعث شدند عربستان سعودی محموله های نفتی خود را از طریق تنگه «باب المندب»، یعنی نقطه استراتژیک در ورودی دریای سرخ، به حالت تعلیق درآورد. با این حال یمن ادعا کرده است طرحی را برای صادرات مجدد نفت خام از همه میادین نفتی «مارب و شبوه» در نظر گرفته است، ضمن اینکه موفق شدند بندر نفتی «النشامه» در دریای عرب را بازسازی کنند و در حال ساخت خطوط لوله بیشتر و افزایش ظرفیت ذخیره سازی محدود در این بندر است(5). جنگ پنج ساله ائتلاف سعودی علیه یمن باعث توقف فعالیت چاه های نفت و گاز، همچنین بسته شدن بنادر صادراتی و زیان 50میلیاردی برای یمن شده است. با این حال، جنگ در جنوب یمن ادامه دارد و بخش انرژی به شدت تحت تأثیر آن قرار گرفته است، بطوریکه شرکت های خارجی که در یمن فعالیت می کردند مجبور به ترک کار و تخلیه کارکنان شدند و بدین ترتیب در سال 2015، تقریباً تمام تولیدات در میدان های نفت و گاز طبیعی یمن متوقف شد(6). آنچه مشخص است، اعتماد سرمایه گذاران به یمن حتی پس از دستیابی به توافق نهایی صلح احتمالاً پایین خواهد ماند. بیشتر فعالیت‌های بالادستی و پایین‌دستی به حالت تعلیق در آمده یا به حداقل رسیده است، بنابراین یمن علاوه بر تعلیق صادراتLNG، در معرض واردات نفت خام و محصولات پالایش‌شده نیز قرار می‌گیرد(7).

کلید واژگان: یمن, نفت, گاز, انرژی, عربستان, صادرات, مریم وریج کاظمی

1-https://www.geoexpro.com/articles/2016/04/petroleum-basins-of-yemen
2-https://www.worldometers.info/oil/yemen-oil/
3-https://www.eia.gov/international/analysis/country/YEMAN
4-https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/oil/081221-devastated-by-war-yemens-still-surviving-oil-and-gas-sector-needs-peace-to-recover
5-https://www.reuters.com/article/yemen-oil-idUSL8N2DR062
6-مریم وریج کاظمی(1400)، اهمیت تنگه باب المندب در تفکر ژئواکونومی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره4، شماره3، شماره پیاپی15، صص49-32.
7-https://store.fitchsolutions.com/all-products/yemen-oil-gas-report