فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
پاکستان از مهمترین کشورهای جنوب آسیاست دین رسمی پاکستان اسلام است که ۸۰ درصد جمعیت را اهل سنت و ۲۰ درصد جمعیت این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند یعنی چیزی نزدیک به 35 میلیون تن از ساکنان پاکستان را شیعیان تشکیل می دهند و معمولا در اکثر مناطق کشور از جمله اسلام آباد، کراچی، فیصل آباد و حیدرآباد منتشر شده اند. در اين بين در يك سال اخیر شاهد افزايش خشونت، ترور و كشتارهايي بر ضد شيعيان اين كشور بوده ايم. در اين ميان براي بررسي بيشتر وضعيت شيعيان و حملات بر ضد آنان در اين كشور به گفتگويي با جناب محمد تقي جمشيدي كارشناس پاكستان و كنسول پيشين ايران در لاهور پرداخته ايم:
واژگان كليدي: شيعيان، پاكستان، كشتارها ، نقش ، حضور، سپاه صحابه
مركز بين المللي مطالعات صلح: در يك سال اخیر بر شدت حملات تروریستی و گاه جمعي و هدفمند علیه شیعیان افزوده شده است. علت این ترور و کشتارها علیه شیعیان پاکستان چیست؟
گروه هاي افراطي و گروه هايي كه مخالف اسلام واقعي هستند با شيعيان مبارزه ميكنند. حتي اين گروه ها با شخصيتها و گروه هايي از اهل سنت كه با ايده هاي افراطي آنان در مورد وهابي گري موافق نيستند نيز مخالف و آنان را ترور ميكنند. يعني گروه هاي تندرو و هابي مسلكي كه اغلب به ديوبندي معروف و شاكله فكري آنان تعصب، قشري گري و افراط است، نه تنها شيعيان بلكه علما، اجتماعات و نخبگان اهل سنت پاكستان را هم تهديد و ترور ميكنند. در واقع تحجر و انجماد فكري اين گروه ها باعث كشتار و ترور مي شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نقش گروه ها و کشورهای خارجی در خشونت های پاکستان و کشتار هدفمند شیعیان در پاکستان و افزایش اختلافات مذهبی چيست؟
علت اصلي اين مساله را بايد آن دانست كه در واقع هيچ جريان افراطي و تروريستي در پاكستان وجود ندارد كه بدون حمايت سياسي و خارجي بتواند وجود داشته باشد. چرا كه اين رويكرد نياز به حمايت نظامي، مالي، سياسي و پشتيباني خارجي دارد. در واقع سازمان هاي خارجي تحت حمايت هاي قدرت هاي منطقه اي و بين المللي به حمايت از آنها مي پردازد. اكنون نيز از زماني كه امريكا وارد افغانستان شده است ترورها و كشتارهاي شيعيان پاكستاني نيز چندين برابر شده است. اين رويكرد مويد آن است كه هنوز نيرو هاي خارجي حاضر در منطقه نيز به شكل هاي مخفي و مختلف و از راه سامانه ها و دستگاه هاي جاسوسي از رفتارهاي ضد شيعه حمايت ميكنند. در اين راستا ايجاد تشتت و درگيري فرقه اي بين گروه هاي مختلف اعتقادي در پاكستان باعث مي شود كه در اين كشور بحران به وجود آيد و امنيت و آرامشي را كه براي هر دولت موجود است را مخدوش كند و ناامني ايجاد گردد. در اين حال امريكا نيز اين ناامني را به نفع خود مديريت مي كند و بايد گفت صحنه گردان اين امور بيشتر نيروهاي امنيتي و نظامي امريكايي ها هستند. چنانچه در چند ماه گذشته نيرو هاي امنيت پاكستاني جاسوس بلك واتر امريكايي را دستگير كردندكه ارتباطات مشكوكي با سپاه صحابه و تندروها داشت كه به عنوان نيروي تازه مسلمان شده اين جريان ها را بر ضد شيعيان تحريك ميكرد و موجب درگيرهاي فرقه اي ميشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: گروه های افراطی و تکفیر همچون لشكر طيبه، سپاه صحابه و لشگر جنگوی چه نقشي در كشتارهاي يك سال اخير شيعيان پاكستان داشته اند ؟
در واقع اين گروه ها پياده نظام صحنه ي بازيگران منطقه اي و بين المللي بر ضد شيعيان پاكستان مانند عربستان سعودي، قطر و حتي امارات هستند. اين بازيگران در واقع در پشت صحنه حضور دارند و اين گروه ها را از راه علماي وابسته به خود به گونه اي تحريك ميكنند كه بسياري از افراد ساده لوح و حتي بي اطلاع از مباني ابتدايي اسلام تحت تاثير تلقين (و مثلا اينكه اگر هفت شيعه كشته شود و هفت قدم گام بگذاريد باعث آمرزش گناهان شما ميشود و در قيامت رستخيز مي شويد) قرار ميگيرند. در واقع اين كشتار تنها مشمول شيعيان پاكستاني نميشود و حتي ما شخصيتهاي سني را هم مي بينيم كه به دست اين گروه ها كشته شده اند. چنانچه ترور اخير مولوي اهل سنت در سيستان و بلوچستان ايران نيز در همين راستا است. چرا كه وي موافق با ايده هاي اين گروه ها نبود. لذا بايد گفت گروه هايي مانند لشگر جنگوي، صحابه و… عواملي هستندكه بازوي نظامي گروه هاي افراطي هستند و بازوي فكري و سياست آنها ريشه در خارج دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا نهادهای امنیتی پاكستان نمی توانند تروریسم ضد شیعه را کنترل کنند؟
با توجه به اينكه در سالهاي اخير امريكا در امور سياسي نظامي امنيت و داخلي پاكستان دخالت هاي خود را افزايش داده است. اين گونه از دخالتها، تنشها و فشارهايي كه بين پاكستان و امريكايي ها وجود داشته است. همچنين حملات همواره امريكاي ها به مناطق قبايلي از راه هواپيماهاي بدون سرنشين، حمله به ابيت آباد و ترور بن لادن، رفتارهاي جاسوسي امريكا در پاكستان همه و همه باعث شده است تا از سويي بين ارتش پاكستان و نهادهاي امنيتي زير نظر امريكا يك سري از تنش ها و درگيريها صورت گيرد و از سويي نيز در داخل پاكستان نيز نوعي زلزله تشنج آميز بين دولت و ارتش، دولت و احزاب، احزاب و دستگاه قضايي و .. ايجاد كند. در اين حال در واقع نهادهاي اصلي پاكستان سرگرم اين گونه از مشكلات داخلي شده اند و از مسائلي نظير ترور ها و كشتار شيعيان دور مانده اند. يعني ما در دوره هايي ديده ايم كه چون ارتش در پاكستان حاكم بوده، يا حكومت نظامي وجود داشته و يا تنها ارتش نقش اصلي داشته است درگيريهاي فرقه اي و كشتار شيعيان بسيار كم و تحت كنترل بوده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: خشونت های فرقه ای در پاکستان و كشتار هاي شيعيان در اين كشور چه پيامدهايي بر پیکره حاکمیت و یکپارچگی در این کشور وارد ميكند ؟
مهمترين و نخستين هدف هر دولتي ايجاد ثبات و امنيت در كشور است. لذا وقتي دولتي نتواند امنيت شهروندان خود را تامين كند اين رويكرد ها و عدم كنترل اين گونه از خشونت ها، ترور ها و عدم ايجاد امنيت باعث بي اعتمادي مردم به ساختار حاكم ميگردد و حاكميت دولت را مخدوش ميكند. چرا كه در واقع نتوانسته است اصلي ترين و مهم ترين نياز شهروندان را تامين كند.
دوم اينكه در زماني كه فضاي تشنج و درگيري بين مذاهب و فرقه هاي ايجاد گردد نه تنها شيعيان و اهل سنتي كه در معرض تجاوزات گروه هاي افراطي هستند امنيت را احساس نميكنند، بلكه نوعي تنش، درگيري، تشنج، ناامني و عدم ثبات در تمام جامعه پاكستان ايجاد ميگردد. به علاوه نخبگان گروه هاي تحت ستم و تجاوز و ستم شيعه از مناطق مورد حمله كوچ ميكنند. همچنين بايد گفت ترورها فقط به جامعه پاكستان و برخي ايالت ها مانند پنجاب، سند، پختونخواه محدود نخواهد شد و بلكه به ديگر كشور هاي منطقه نيز گسترش خواهد يافت. در اين حال با توجه به علاقه مندي جامعه شيعيان ساير كشورها از جمله ايران به تعامل با گروه هاي پاكستاني ترورهاي شيعيان در پاكستان ساير كشورها از عملكرد دولت پاكستان ناراضي ميگردند. جدا از اين نيز بايد در نظر داشت كه با توجه به حاكميت حزب مردم در پاكستان و اينكه حزب مردم هم پايگاهي مهم در بين شيعيان اين كشور دارد ممكن است در اثر ترورها و كشتار شيعيان اين پايگاه از دست رود و در دور بعدي به احتمال زياد راي نياورد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جایگاه شیعیان در سیاست کشور و احزاب سیاسی شیعه و نقش آنها در کشور چگونه است؟
در واقع جايگاه شيعيان در پاكستان جايگاهي تاريخي معتبر بوده است. بنيانگذار پاكستان و شخص محمد علي جناج شيعه بود. شخصيت هاي بزرگي ماند اقبال لاهوري خود محب اهل بيت بوده و شخصيت هاي مهمي در بين اهل سنت در پاكستان رابطه خوبي با شيعيان دارند. همچنين شيعيان در ساختار ارتش، سنا، و…حضور داشته و در تاريخ پاكستان، جنگ با هند و… كارنامه مثبتي داشته اند. به علاوه شيعيان در اين كشور داراي تشكل هايي سياسي بوده و به طور مشخص شكل بندي اين گونه از تشكل ها به سه ده قبل (كه در اولين گام ها تحريك جعفريه شكل گرفت) برميگردد. اين گروه براي احقاق حقوق خود تلاش هاي زيادي انجام داده و دولت هاي پاكستان بويژه دولت هاي نظامي با توجه به جايگاه شيعيان تلاش كرده است تا حقوق آنان را حفظ كنند. اما هر زماني كه دولت به خاطر دخالت قدرت هاي منطقه (از جمله عربستان كه خشونت و برادركشي را در كشور هاي اسلامي رواج ميدهد) از سويي دولت پاكستان بر شيعيان فشارهايي وارد شده و حتي در مقاطعي كه دولت پاكستان براي كنترل افراط گرايي هرچند سپاه سحابه لشگر جنگوي و.. را غيرقانوني اعلام كرد اما متاسفانه در كنار آن هم تحريك جعفريه را هم غيرقانوني اعلام كرد. در واقع اين امر از نگاه آنان به نوعي برقراري تعادل بود كه توجيه مقبول و محكمه پسندي نبوده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شورای همبستگی شیعیان پاكستان كه اخيرا در پاکستان تأسیس شده چه تاثيري در روابط دولت و شيعيان در پاكستان خواهد گذاشت؟
اين شورا با توجه به اينكه شخصيتهاي مجرب و باسابقه اي را در درون خود دارد ميتواند در تعديل خشونت هاي ضد شيعه و ايجاد همبستگي در بين شيعيان و برقراري توازن و اتحاد در پاكستان به گونه اي نسبي موثر باشند. اما بايد گفت علت اصلي كشتار و ترور شيعيان در پاكستان را بايد در جايي ديگر جست و آن هم دلارهاي نفتي سعودي و دخالتهاي خارجي قدرت ها است. يعني اگر به گونه اي ريشه اي به ترور ها و كشتار شيعيان پرداخته نشود اين رويكرد ها نميتوان تاثير چشم گير و كليدي داشته باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به جمعیت شیعه در پاکستان، تعداد جمعیت، توزیع جمعیت توقف كشتار هاي فرقه اي به چه عواملي بستگي دارد ؟
بخشي از شيعيان و همچنين اكثريت اهل سنت پاكستان محب اهل بيت هستند و با شيعيان روابط بسيار خوب و برادرانه اي دارند. گروهي اقليت در پاكستان هم (حدود 15 درصد اهل سنت در آن كشور) با شيعيان رابطه خوبي ندارند. اما همه اين هم به رويكرد نظامي توجه نمي كنند و تنها گروهي قشري و مزدور بسيار محدود و كمتر از يك درصد جمعت اهل سنت پاكستان به اين حمله و ترور بر ضد شيعيان توجه دارند. در اين حال اكثريت اهل سنت پاكستان هم با يك درصد تندرو و ضد شيعه چالش دارند. در اين حال با توجه به اهداف غرب و امريكا و حضور بلند مدتي كه در افغانستان خواهند داشت و همچنين تندرو هاي كنوني در پاكستان كه آتشهاي قومي و فرقه اي را برمي افروزند به نظر نمي رسد چشم انداز آينده اين گونه از كشتارها و ترور هاي فرقه اي مثبت باشد و به سوي تعادل و مودت حركت كند. يعني تازماني كه گروه اي افراطي وجود دارند و از پشتيباني خارجي برخوردار هستند من چشم انداز مثبتي را براي آينده ميان مدت و حتي بلند مدتي را پيش بيني نميكنم.
گذشته از اين در پاكستان هر زماني كه گروه هاي مختلف اهل سنت و شيعه با هم متحد شده اند اين اتحاد موجب از بين رفتن و كمرنگ شدن قابل توجه و چشم گير مخاطرات فرقه اي شده است. به عنوان نمونه در زمان مشرف و گروه هاي عمده مذهبي اعم از شيعه و سني با هم متحد شدند و مجلس متحده عمل را تشكيل دادند، لذا درگيريهاي فرقه اي تا حد قابل توجهي كاهش يافت و به ثبات رسيد و اين امر مورد توجه قرارگرفت كه درگيري ها بومي نيست و ترورها وارداتي است. اكنون نيز اگر مجددا ائتلاف و ائتلافي صورت گيرد اين مخاصمات از بين ميرود.
