مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بعد از جنگ جهانی دوم ژاپن زیر چتر امنیتی ایالات متحده بازیگری حاشیه‌ای و منفعل در نظام بین‌الملل بود، اما با اضمحلال نظام دوقطبی فضا برای اجرای سیاست خارجی مستقل‌تر توسط ژاپن مهیا گردید. در این بین در سالهای گذشته رقابت با چین و همکاری بیشتر با ند موجب توجه بیشتر توکیو به چابهار شده است. گفتگوی زیر به بررسی سیاست خارجی ژاپن در جنوب آسیا و نگاه به چابهار و گوادر پرداخته است.
واژگان کلیدی: سیاست خارجی ژاپن، جنوب آسیا،چابهار ، گوادر
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اولویت های سیاست خارجی ژاپن در جنوب آسیا چیست؟
ژاپن اصولا کشوری است که به دنبال بازارهای جهانی برای کالاهای تولیدی خود می گردد و چون رقبای قدرتمندی در کنار ژاپن در مناطق مختلف جهان از جمله جنوب آسیا هستند، این منطقه چندان میدان ساده و آسانی برای ژاپن نیست. به این دلیل که کشوری مثل چین در حال حاضر در تولید کالاهای مصرفی برای عرضه در بازار جهانی تا حدود زیادی از ژاپن سبقت گرفته است و کالاهای آن ارزان تر است. هر چند ممکن است کیفیت کالاهای ژاپنی بالاتر باشد، اما بعضی کشورها مانند کشورهای منطقه آسیای میانه یعنی افغانستان، پاکستان، جنس چینی جاذبه بیشتری دارد به این دلیل که ارزان تر است. در نتیجه ژاپن رقبای سرسختی در این منطقه دارد. به همین دلیل سعی می کند تا در این حوزه بهتر از بقیه عمل کند. بنابراین در کنار تلاش هایی که چین در کنار پاکستان برای توسعه بندر گوادر انجام می دهد، ژاپن نیز به دنبال این است که از بنادر ایران به عنوان آلترناتیو استفاده کند و با توسعه این بنادر ،که مهم ترین آن ها چابهار است، بتواند خود را با سرعت بیشتری به بازارهای آسیای مرکزی، افغانستان، ایران و حتی کشورهایی مانند قفقاز برساند. از این دید ایران وضعیت بسیار مناسب تری نسبت به کشور پاکستان دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به نوع سیاست خارجی آمریکا در جنوب شرق آسیا، تلاش در جهت اتحاد هند و ژاپن تا چه حد مورد توجه مقامات ژاپنی است؟
هند بازار مصرف بسیار بزرگی است و اگر به نوع چینش قدرت ها در منطقه نگاه کنیم می بینیم که چین از لحاظ سیاسی و نظامی می تواند رقیب هند باشد. از طرف دیگر ژاپن هم چنین وضعیتی دارد. می توان گفت منافع مشترکی در زمینه های اقتصادی، سیاسی و غیره وجود دارد که می تواند ژاپن را به هند نزدیک کند. از یک لحاظ هم به این دلیل که مهار حرکت پر شتاب چین برای تصرف خیلی از بازارهای در اختیار ژاپن می تواند ژاپن را وادار کند که برای خود یک سری شرکایی را پیدا کند که بازارهای سابق خود را از دست ندهد و در عین حال بازارهای تازه ای را نیز پیدا کند. همه این امور باعث شده است که هند و ژاپن در افق دید خود همکاری های گسترده ای را ببینند و در همین زمینه هم تلاش می کنند. به همین دلیل زمانی که توسعه بندر چابهار انجام شود، هم هندی ها می توانند از آن استفاده کنند و هم ژاپنی ها می توانند در این منطقه سرمایه گذاری کنند تا بتوانند به طور مشترک مسیر جایگزینی را نسبت به بندر گوادر پاکستان ایجاد کنند و به مرکز راه پیدا کرده و با رقیب خود به رقابت بپردازند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه سطوحی از همکاری بین هند و ژاپن می تواند در بندری مانند چابهار انجام شود؟
در حال حاضر به تازگی فاز اول توسعه بندر چابهار آغاز شده است و همین مسئله می تواند ارتباط بین ژاپن و هند را ترغیب کند تا حضور گسترده تری داشته باشند. قبلا صحبت در این زمینه زیاد شده بود، اما گامی در این زمینه برداشته نشده بود. اخیرا دولت تصمیم گرفته است که این گام را بردارد و در برنامه های دولت، توسعه بندر چابهار در اولویت قرار گرفته است. مسیر گوادر پاکستان به افغانستان و از آن طریق به آسیای مرکزی مسیر نسبتا پر خطری است و هنوز نمی توان روی آن به عنوان یک مسیر امن حساب کرد ولی مسیر ایران امن و زیرساخت های مناسبی را هم در اختیار دارد که می تواند برای ژاپن و هند مناسب باشد. به این دلیل که ما هم جاده های ریلی و هم بزرگراه هایی را تا چابهار احداث کردیم که در حال توسعه آن ها هستیم. همه این ها می تواند به حمل و نقل کالاهای هند و ژاپن به مناطق آسیای مرکزی و قفقاز و حتی روسیه کمک کند. همچنین روسیه هم اگر چه در پاره ای از موارد با چین همراهی می کند، اما چین را در آسیای مرکزی رقیب خود می داند و شاید روسیه هم تمایل دارد که این حضور چین در آسیای مرکزی را تا حدودی توسط رقبای این کشور که همان هند و ژاپن هستند، به چالش بکشد و خود نیز از این موقعیت استفاده کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: موانع حضور جدی ژاپنی ها در چابهار چیست؟
عمده ترین موانع، موانعی است که آمریکا ایجاد می کند. قبلا که ما تحت تاثیر تحریم های گسترده بین المللی قرار داشتیم، قاعدتا همکاری اقتصادی بین کشور ما با ژاپن و هند و دیگر کشورها را دشوار می کرد. یعنی آن ها دوست نداشتند با مشارکت در برخی از پروژه های عمرانی در ایران خود را هدف تحریم های آمریکا قرار دهند. بعد از برجام زمینه ای پیدا شده است که این کشورها بتوانند از آن زمینه های مناسبی که ایجاد شده است استفاده کنند. اما کماکان چالشی که ما در عرصه های بین المللی با آمریکا و برخی کشورهای دیگر غربی داریم، می تواند باعث شود که این نوع همکاری ها بین ایران، هند و ژاپن به آن میزانی که مورد نظر مسئولان کشور ما و همچنین انتظار کشورهای هند و ژاپن ، نرسد ولی تلاش ها در حال انجام است و باید سعی کنیم که به تدریج این موانع را کمتر و کمتر نماییم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده حضور ژاپن را در چابهار چگونه می بینید؟
درحال حاضر ما به صورت بالقوه امکانات قابل توجهی داریم. فقط هم بحث بندر چابهار نیست، ما بندر جاسک و بندر عباس را داریم که می توانند با هم مسیرهای جالبی را برای کشورهای هند و ژاپن به منظور دستیابی به بازارهای متعددی که نام بردیم ایجاد کنند . همین مسئله چشم انداز را روشن می کند و در عین حال اگر این اتفاق بیفتد و این توسعه صورت گیرد، ما می توانیم از صادرات کالاهایی که به کشورهای شمالی ما صورت می گیرد، استفاده های ترانزیتی مناسبی بکنیم و از همین مسیرهایی که ایجاد می شود، به توسعه صنایع دست بزنیم و از صادرات سهمی داشته باشیم. اما به طور کلی آینده حضور ژاپن را در چابهار می تواند به لحاظ اقتصادی بسیار مفید باشد، هر چند بندر گوادر می تواند یک رقیب جدی در برابر این فعالیت اقتصادی ما مد باشد، اما موقعیت ایمن کشور ما و این که ما در داخل کشور خود درگیری هایی مانند افغانستان یا پاکستان را شاهد نیستیم، می تواند به تمایل بیشتر تجار ژاپن به استفاده از مسیر ما کمک کند.
