مریم خالقی نژاد
پژوهشگر مسائل خاورميانه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
عراق از سال 2003 به بعد دارای یک سیاست مستقل و آزاد بوده و این سیاست بر مبنای ثبات، آرامش و عقلانیت و احترام به حاکمیت کشورها بنا شده است. این امر منجر به شکل گیری یک توازن در سیاست خارجی عراق شده و مسیر مناسبی برای دست یابی به اهداف سیاست خارجی دولت عراق رافراهم آورده است، به همین دلیل است که به تازگی سو سویی از شکل گیری تصویر مثبت از دیپلماسی و روابط سیاسی مناسب و میانهای از عراق در منطقه و حتی خارج در حال انجام است.
اکنون به دلیل تحولات منطقه ای و استراتژی منطقه از یک طرف و از طرف دیگر تلاش دوباره عراق برای بقا در حیطه قدرتهای منطقه باعث شده است که سیاست خارجی دولت عراق به سمت و سوی متفاوت از گذشته و متواضعانه سوق داده شود چرا که برای کشور عراق مقدور نیست که در این حلقه های تنش و بحرانهای پی در پی در منطقه بماند و بخواهد خود را دوباره به دامان درگیریهای منطقهای بیاندازد. در طی سالهای کنونی بخصوص پس از غلبه بر بحران خانمان سوز داعش و گروه های تروریستی، دولت عراق پس ایجاد این تنفس، با جلب نظر برخی قدرتهای جهانی و منطقهای که در زمینه خروج و مقابله با نیروهای تروریستی مهمترین نقش را در امنیت عراق داشته اند، در پی روابطی متوازن و متواضعانه و به دور از هرگونه تنش و جلوگیری از زایش دوباره بحران عمل میکند.
در حیطه کشورهای منطقهای، عراق در پی ایجاد راهبردی میانه برای بودن در کنار سه ضلع قدرت منطقه یعنی ایران، ترکیه و عربستان میباشد. تا از این طریق راه را برای بدست اوردن قدرت پیشین خود در منطقه هموار نماید.
دلیل قاطع دیگر برای سیاست متوازن عراق دوری جستن از تخاصمات منطقه ای و خارج شدن از وابستگی منطقهای و تاثیرپذیری از بحرانهای کنونی است. که در پی این اقدام شاهد دوری جستن از جنگ و درگیری در منطقه هستیم چرا که عراق تجربه انواع جنگهای داخلی و خارجی را در طول حیات خود داشته است و با استفاده از این تجربه در پی کناره گیری و عدم درگیری در هرگونه جنگ داخلی و خارجی میباشد. لازم به ذکر است که دولت عراق بر این مساله واقف است که اگر بار دیگر جنگ داخلی و یا خارجی در عراق با منطقه و یا در عرصه بین الملل شکل بگیرد، توان داخلی کشور عراق بیش از تصور موجود ضعیف شده است و بی تردید بازنده هر جنگی خواهد بود و این امر منجر به تنزل جایگاه این کشور در منطقه خواهد گردید و سالیان دراز طول خواهد کشید تا این کشور توانی تازه کند و در پی استقلال و کسب قدرت براید بر همین اساس اکنون از ملزومات سیاست خارجی خود می پندارد که حتی با کشورها و دولتهایی هم که دارای خط و مشی متفاوتی است باید مدارا کند و از در دوستی براید و راهی را برای این امر پیدا کند.
همچنین مشارکت عراق در زمینه مبارزه با تروریسم در عرصه برون مرزی در سوریه علیه داعش نشان از احترام به حقوق بین الملل و سیاست خارجی متوازن می باشد و این موضوع را باید در نظر داشت که شاید عراق با این توازن در سیاست خارجی و متواضعانه عمل کردن در پی راهی مسالمت آمیز برای خروج نیروهای امریکایی از کشور عراق است.
لذا امروزه شاهد تمایل عراق برای برقراری روابط بیشتر با کشورهای منطقه هستیم به گونه ای که عراق با بسیاری از کشورها تخاصمات دیرینه خود را کنار گذاشته است و در پی ایجاد ارتباط برامده که این امر می تواند حرکت بسیار مثبتی در جهت گام برداشتن عراق به سوی قدرت گرفتن در منطقه و تا حدودی بازگرداندن جایگاه پیشینش باشد. لذا شاهد این هستیم که عراق به طور نامحسوسی به حفظ فاصله و ارتباط با قدرتهای منطقه برامده است و به نظر می رسد این ارتباط به صورت یکسانی با قدرتهای منطقه شکل خواهد، گرفت تا عراق بتواند به عنوان یک وزنه توازن بخش در منطقه عمل نماید. اگرچه تایید این امر در آینده غیر ممکن خواهد بود. از این جهت که در زمان کنونی این امر برای منافع عراق میسر و مطلوب است چه بسا در یکی دو سال اخیر کم و زیاد کردن روابط با قدرتهای منطقه به نفع منافع و روابط خارجی عراق باشد.اما در حال حاضر مشاهدات از عملکرد یکسان عراق در مقابل ابرقدرتهای منطقه استنباط میشود و به چشم می خورد. مورد دیگر در سیاست خارجی عراق سیر تعامل به سوی ارتباطات منطقه ای در جهت صلح بیشتر است که باز هم این امر ناشی از کاهش و جایگاه عراق در گذشته بخاطر جنگ و بحران بوده است که اکنون در پی جبران آن برامده است.
از نظر قدرتهای تاثیرگذار خارجی در منطقه نیز باید از روسیه و امریکا نام برد که دولت عراق در مقابل این دو کشور قدرتمند بسیار هوشمندانه در حال عمل است. بدین صورت که سعی دارد با ایجاد روابط با هر دو کشور، روابط خود را با هر دو قدرت حفظ نموده و از ایجاد تنش و تخاصم توسط انها در منطقه کاسته و سپس تاحدودی مواضع انها را به هم نزدیک کند. به نظر می رسد عراق یکی از مهمترین بازیگران تاثیرگذار بر روسیه و امریکا باشد چرا که برای هر دو یک استراتژی طلایی محسوب می شود و از این جهت است که در برخی محافل توسط کارشناسان مربوطه گفته می شود عراق می تواند نقش مهمی را در صلح و ثبات در منطقه داشته باشد.
در کل در دو سال اخیر آنچه که از اعمال و حرکتهای عراق در منطقه و خارج از منطقه مشاهده میشود: سیاست خارجی متوازن و ملایم با دوری جستن از هر گونه تنش و جنگ و پرهیز از حضور در جبهه بندی ها و قرار گرفتن در محورهای متضاد بوده است تا با استفاده از سیاست خارجی متوازن و صلح آمیز در منطقه و خارج بتواند اعتماد و نظر قدرتها و سایر کشورها را جذب نموده و نقش خود را در منطقه و جایگاه قبلی خود را زنده نماید و راه را برای اهداف و آمال سیاست خارجی و داخلی خود هموارتر نماید.
واژگان كليدي: سیاست خارجی، عراق ،سال های اخیر، قدرت، تاثیرگذار، خارجی، منطقه ، روسیه ، امریکا، مریم خالقی نژاد
