کامران کرمی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
تصمیم عربستان سعودی برای رد کرسی غیردائم شورای امنیت موضوعی است که در روزهای اخیر از سوی رسانه های مختلف مطرح گردیده و باعث شده تا تحلیل های متفاوتی در خصوص این اقدام ریاض مطرح گردد. باید گفت که عربستان در یک دهه اخیر و بویژه 2 سال گذشته تلاش های گسترده ای را به شکل رایزنی و لابی با گروهها، نهادها و کشورهای مختلف انجام داد تا کرسی شورای امنیت موسوم به کرسی اسلامی را به دست آورد. اما رد این موضوع از جانب عربستانی ها می تواند پیام های جدیدی در سطح منطقه ای و بین المللی در پی داشته باشد که مهمترین آن به دو مسئله یعنی روابط با آمریکا و تحولات سوریه بر می گردد که تحلیل زوایای آن می تواند، تصویر روشن تری را از تصمیم مقامات عربستان نشان دهد.
تحلیل رخداد
تصمیم مقامات ریاض در رد کرسی غیر دائم شورای امنیت را ابتدا می بایست در چارچوب نحوه تصمیم گیری در سیاست خارجی درک نمود. تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی همواره برگرفته از تصورات ادراکی کنشگران در بستر شرایط متغیر محیطی است. این موضوع جلوه های تغییر در رفتار سیاست خارجی بازیگران روابط بین الملل در محیط راهبردی را شکل می دهد که در پیوند با هم، یک هم نهاد را در تبیین الگوی جدیدی از کنش رفتاری تشکیل می دهند. در این شرایط بازیگران با توجه به مقدورات و محذورات خود که همواره بر سطح و دامنه تصمیمات اثرگذار است، سعی می نمایند تا رفتار خود را منطبق با شرایط جدید تنظیم نمایند. در این چارچوب تلاش های سال های اخیر عربستان در پیوستن و رد کرسی غیر دائم شورای امنیت معطوف به همین درک و محیط متغیر پیرامونی است. باید گفت که الگوی رفتاری عربستان در ماه های اخیر از منطق متعارف سابق پیروی نمی نماید و رفتارهای متفاوت و بعضا متناقضی از این دولت در برخورد با موضوعات بین المللی و منطقه ای شاهد هستیم که عمده آن به مسئله آمریکا و سوریه بر می گردد.
استدلال عربستان در رد این کرسی بخصوص ناکارامدی اقدامات شورای امنیت ریشه در واقعیت دارد، سعودی ها معتقدند که اصلاحات در ساختار سازمان ملل و همچنین راه یافتن بازیگران منطقه ای به چرخه شورای امنیت باعث خواهد شد تا تصمیم گیری محدود به اراده برخی بازیگران نباشد و قدرت های منطقه ای هم بتوانند بر روند تصمیمات بخصوص در ارتباط با موضوعات منطقه ای اثرگذاری بیشتری داشته باشند. اما ماهیت خیزش های عربی و تحولات منبعث از آن بخصوص عملکرد آمریکا در بهار عربی، تردیدهای زیادی را در ادراک رهبران عربستان بر جای گذاشت که با توافقی که بر سر خلع سلاح سوریه صورت گرفت، تبدیل به یک واقعیت رفتاری گردید که در گفته های مقامات عربستان مبنی بر ارزیابی مجدد در روابط با آمریکا از جمله بندر بن سلطان انعکاس یافت. بر این اساس یکی از پیامدهای تحولات بهار عربی که منجر به تغییر در نحوه نگرش سعودی ها به محیط خاورمیانه داشت، مدیریت تغییرات بدون همراهی آمریکا بود که تجربه جدیدی را برای تصمیم گیرندگان عربستان بر جای گذاشت که بدون بهره گیری مستقیم از حمایت های آمریکا هم می توان به کنترل متغیرهای مداخله گر پرداخت. بنابراین این موضوع می تواند تغییرات جدیدی را در سطح روابط عربستان با آمریکا بوجود آورد.
عربستان در 2 سال اخیر تلاش های زیادی نمود تا با راه یافتن به کرسی غیر دائم شورای امنیت بر روند تحولات سوریه تاثیر قابل توجهی بر جای بگذارد، اما تلاش های نافرجام عربستان در ساقط کردن رژیم سوریه و شکل دادن به یک ائتلاف گسترده بین المللی باعث شد تا این مسئله به عنوان مهمترین موضوع بر تصمیم رهبران عربستان در رد این کرسی تاثیر داشته باشد.
مسئله دیگری که می تواند بخشی از رفتار عربستان را توضیح دهد این است که کرسی شورای امنیت اگرچه می تواند برای عربستان فضاهای بازیگری را فراهم آورد، اما همزمان قبول این عضویت می تواند پیامدهایی چون کاهش آزادی عمل در زمینه اتخاذ عملیات در سطح منطقه باشد و همچنین عربستان را وادار به رای‌دادن در موضوعاتی کند که ترجیح می‌دهد آنها را نادیده بگیرد. بخصوص انتقاد مجامع و نهادهای حقوق بشری عامل بازدارنده مهمی برای پرهیز از درگیر شدن در موضوعات و احتیاط در رفتار عربستان می باشد.
دورنمای رخداد
با توجه به تحلیل عوامل موثر در تصمیم گیری ریاض در رد کرسی غیر دائم شورای امنیت، حال با منطقی که در استدلال تصمیم گیرندگان این کشور نهفته است، باید گفت که این موضوعات عربستان را وارد فضای جدیدی خواهد نمود که منجر به تغییراتی در رویه سیاست خارجی این کشور در برخورد با موضوعات منطقه ای و بین المللی خواهد شد که چندان متعارف رویه سیاست خارجی عربستان در دهه های گذشته نخواهد بود. بنابراین تحقق تغییرات احتمالی منوط به متغیرهای داخلی همچون تغییرات در کادر رهبری عربستان، سطح درآمدهای نفتی، تحولات جدید منطقه ای و همچنین در سطح بین المللی ماهیت رابطه با آمریکا خواهد بود که می تواند به دیپلماسی این کشور در برخورد با موضوعات شکل جدیدی بدهد.
