مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
اعتراض به قطع درختان در میدان “تقسیم” استانبول بهانه‌ای بود تا مردم به خیابان‌ها بریزند. رخدادهای چند روز اخیر در ترکیه اگرچه به بهانه تبدیل یک پارک به مرکز خرید بوده است ولی ریشه درمسایل عمیق تری دارد و مسلما داراي پيامدهايي گوناگوني در بعد داخلي، منطقه اي و بين المللي دارد. اكنون نيز این درگیری ها به شهرهای ازمیر، آنکارا، آنتالیا و قونیه هم کشیده شده است. در اين راستا براي بررسي بيشتر تحولات اخير تركيه گفتگويي با دكتر اسداله اطهري كارشناس مسائل تركيه داشته ايم:
واژگان كليدي: تركيه و اعتراض هاي مردمي، بهار تركي، ريشه هاي داخلي اعتراض هاي تركيه ،ريشه هاي خارجي اعتراض هاي تركيه، بهار كردي، آينده جايگاه حزب عدالت و توسعه، احتمال استعفاي اردوغان
مركز بين المللي مطالعات صلح: درگیری هاي اخير تركيه خشونت بارترین درگیری ها از سال 2002 تا کنون به شمار می آید که حزب «عدالت و توسعه» به رهبری «رجب طیب اردوغان» قدرت را در این کشور به دست گرفته است.علل آغاز اعتراضهاي اخير در تركيه و شهر هاي مهم چيست؟
ظاهر امر همان قطع درختان پارك بود. اما اين منطقه مركز لائيك ها و پان تركيسم و كانون آنها هست. اما اين امر بهانه اي بود تا احزاب و جريان هاي مخالف دولت از اين امر به عنوان اهرم و عاملي شتاب زا استفاده كرده و مشكلات و نقايصي كه حزب عدالت و توسعه در زمينه اسلاميزه كردن جامعه و مخالفت هايي كه بخش سكولار با اين برنامه ها دارد را مورد توجه قرار دهند. اعتراض هاي جوانان نسبت به مسائل مشروبات الكلي، بيكاري و نوع نگاه دولت به علويهاي در اين تظاهرات ها هم موثر است. توهيني كه اردوغان نسبت به جم خانه ها كرده بود هم باعث شد تا كمال اوغلو بتواند از وضعيت موجود بهره برد. به نظر من ريشه هاي اعتراض هاي اخير هم بعد داخلي دارد هم بعد خارجي. مسائل مربوط به قانون اساسي نو كه در حال نوشته شدن توسط حزب حاكم است و همچنين تغيير نظام از پارلماني به رياستي نيز در اين امر دخالت دارد. همچنين موضوع ده درصد آرا هر حزب براي ورود به پارلمان هم مهم است. اينكه آيا احزاب با ده درصد آرا مي توانند وارد پارلمان شوند يا اينكه اين امر تغيير يايد در اعتراض ها نقش دارد.
برخي نيز به اطاعت تركيه از امريكا اعتراض دارند. حضور بيگانگان و آلماني ها و هلندي ها در مساله نصب پاتريوت ها هم موجب نارضايتي ها است. ترك ها دوست دارند مسائل داخلي مهم باشد تا درگيري با همسايگان . چنانچه اخيرا در ريحانلي بسياري كشته شدند و هاتاي نيز معبري براي كشتن علوي ها و تروريست هايي كه به راحتي به سوريه تردد ميكنند شده است يعني شهرهاي مرزي تركيه محل عبور و مرور النصره و القاعده و … شده است كه اين امر هم مردم تركيه را نگران كرده است. در بعد ديگر مساله بحران و نگاه گروههاي تجاري كه از روابط سرد با ايران و همسايگان رنج مي برند و مخالفت ها در رابطه تركيه با سوريه نيز در اعتراض ها دخالت دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تا چه حدي ديدگاه اردوغان در مورد مسائل منطقه اي و بين المللي در شروع اعتراضها نقش دارد؟
من براين نظرم كه وزن متغيرها بايد برجسته شود. زماني كه سياست از بين بردن مشكلات با همسايگان مد نظر بود همه همسايگان چون يونان، قبرس، ايران، ارمنستان و.. از آن راضي بودند، اما با موضع گيريهاي تركيه با همه مشكل پيدا كرده است. جمع بندي من اين است اگر قبل از هژموني منطقه اي تركيه سياست صفر كردن مشكلات مطلوب بود اما موضع هژموني منطقه اي تركيه باعث نگراني شده است. همچنين مردم از اينكه براي پاتريوت ها پول و هزينه شده و مساله حضور در سوريه باعث افزايش ناامني در تركيه شده و حتي موارد شيميمايي نيز پيدا شده نگران هستند. اكنون تروريست ها به راحتي در مرز با سوريه رفت و آمد ميكنند. اين امر موجب نارضايتي مردم شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جامعه ترکیه اختلافات مذهبی و قومي بالقوه زیادی دارد؛ آيا شكاف علوی ها و شیعیان ترکیه و كردها در شهرهای ترکیه نسبتي با اعتراضها دارد؟
به نظر من اين عامل خيلي مهم است. جامعه تركيه جامعه اي چند قومي و چند مذهبي است. اين احساس وجود دارد كه جدا از نقش شكاف كردها اين امر در رابطه با شكاف علوي ها خيلي بارزتر است. اين امر در حالي است كه رهبر حزب مخالف يعني قليج دار اوغلو خود علوي است. هر چند نمي توان گفت حزب جمهوري خواه خلق علوي شده، اما علوي ها در اين حزب تاثير دارند. يعني اين شكاف هاي قومي و مذهبي كنار افزيش بيكاري و مشكلات مذهبي خود بهانه اي است براي اعتراض ها در تركيه. به علاوه مساله شكاف ها در تركيه يعني تركي- كردي، علوي- سني، اسلام گرايي و غرب گرايي و شكاف بين تركيسم و اسلام گرايي و … وجود دارد كه در بروز اعتراضها موثر است. همچنين شكاف تركي كردي و مذاكرات ناقصي كه دولت با كردها داشته موثر است. چرا كه هر چند اردوغان تلاش دارد كه راي كردها هم براي انتخابات پارلماني و تغيير نظام به رياستي به دست آورد اما هنوز سرنوشت مذاكرات مشخص نيست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا اعتراضات اخیر مردمی در ترکیه تاثیرات عمیق و درازمدتی بر سیاست های حاکم بر ترکیه خواهد گذاشت؟
من فكر ميكنم دولت تركيه تجديد نظر اساسي در سياست هاي خود كند. عقلانيت حكم ميكند اينگونه رفتار كند. چنانچه پليس پس از روز اول و برخورد خشونت آميز عملا عاقلانه برخورد كرد و تا حدي عقب نشيني كرد. به نظر ميرسد دولت در سياست هاي خود تجديد نظر و به دنبال آسيب شناسي رفتار خود خواهد رفت. يعني نخبگان در سياست داخلي و خارجي تركيه به بازانديشي سياست هاي خود دست خواهند زد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رهبران عدالت و توسعه اكنون قوه مجريه، مقننه، قضائيه را در دست دارند و اقتصاد و پايگاه اجتماع مناسبي هم دارند. در اين حال آيا نمي توان از طرح بهار تركي در تظاهرات هاي اخير نام برد؟
به نظر من بهار تركي زماني مطرح بود كه ديكتاتوري در تركيه وجود داشت. به نظر من عدالت و توسعه منادي آشتي سنت و مدرنيته، دمكراسي سازي، اسلام مدني و… بوده است. در اين حال بهار عربي بر ضد ديكتاتوري رخ داد در حالي كه عدالت و توسعه داراي شهرداري هايي با ابزار دمكراسي است و سمتي را اشغال نكرده است. عدالت و توسعه نقص هاي زيادي داشته و دارد و ارزيابي درستي از مسائل داخلي، منطقه اي، بين المللي، شان و پرستژ تركيه و مساله همسايگان و.. نداشته و به درستي آنها را بررسي نكرده بود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: 16استان جنوب شرقی ترکیه کردنشین هستند. آيا این درگیری‌ها می‌تواند شرایط را برای امتیازگیری بيشتر کردها از دولت فراهم کند.؟
مي توان گفت اين اعتراض ها مي تواند بهار كردي را فعال كند. يعني بر مناطق كردنشين تركيه تاثير گذارد تا اين فضا به نفع منافع خود بهره برند. چنانچه احزاب مخالف هم از اين فضا به نفع خود بهره برده اند. حزب حركت ملي، حزب جمهوري خواه خلق حتي حزب سعادت و همه كساني كه از سياست هاي تركيه ناراضي بودند از اين امر بهره بردند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رشد اقتصادی ترکیه در سالهای اخیر بسیار بالا و درخشان بوده است. ترکیه در سال 2011 نزدیک به هشت درصد رشد اقتصادی داشته و سرعت رشد اقتصادی ترکیه در سالهای اخیر پس از چین در رتبه دوم جهان بوده است. در اين حال آيا تظاهرات هاي اخير مي تواند رشد اقتصادی تركيه و اقتصاد اين كشور را با چالشهاي بيشتر همراه كند؟
اقتصاد تركيه مانند ايران نيست. اين اعتراض ها در تركيه ميتواند موجب نگراني اقتصادي در تركيه گردد. تركيه به خاطر مساله سوريه به قطر و عربستان نزديك شد و قراردادهاي گوناگون دفاعي، امنيتي و نظامي و.. بست. بيش از حد ظرفيت خود در منطقه حركت كرد. در حالي كه تركيه وزني دارد كه بر اساس اين وزن بايد حركت مي كرد. اكنون نيز با وجود تاثير بحران بين المللي بر روي تركيه بيكاري در تركيه دو برابر شده است. در اين حال اعتراض هاي كنوني در صورت تداوم مي تواند تاثير مخرب تري داشته باشد. يعني هر روز تظاهرات در دنياي سرمايه داري ضربه ويرانگري به بورژوازي و اقتصاد تركيه دارد. چنانچه قبلا هم كاهش ارتباط با ايران و سوريه هم تاثيراتي منفي بر تركيه و روابط تجاري و اقتصادي تركيه داشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: کمال قلیچدار اغلو» رئیس حزب جمهوری خواه اصلی‌ترین حزب معارض دولت ترکیه اظهار داشت که ملت آزادی و دموکراسی می‌خواهند این اعتراضات علیه دیکتاتوری اردوغان است و مردم روش سرکوبگرانه وی را نمی‌پذیرند. آيا اعتراضهاي اخير ميتواند موجب كاهش شديد جايگاه حزب عدالت و توسعه يا استعفاي دولت گردد؟
اين امر بستگي به ادامه اعتراضها و تحولات داخلي تركيه دارد. حزب عدالت و توسعه بايد واقع بين باشد و نسبت به تحولات داخلي خود شعاري برخورد نكند. در بعد سياسي به بازشناسي پرداخته و به بررسي اشتباهات بپردازند. يعني هم در بعد اقتصادي ، فرهنگي ،نظامي، امنيتي، دفاعي و هم منطقه اي و بين المللي و داخلي نوعي تجديد نظر اساسي ميتواند موجب حفظ جايگاه حزب در تركيه گردد. در اين حال تظاهرات هاي اخير در تركيه در صورتي ميتواند به استعفاي دولت بيانجامد كه در پايگاه اجتماعي حزب عدالت و توسعه ترديد روا داريم. يعني اكنون حزب عدالت و توسعه پايگاه خوب اجتماعي، داخلي، منطقه اي و بين المللي خوبي دارد و به نظر من هم دولت تركيه توان مديريت اين امر را دارد. همچنين طرفداران حزب عدالت و توسعه هم مي توانند به مقابله بپردازند.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
