رویکردهای متقابل عراق و روسیه به روابط

دکتر قدرت احمدیان

استاد دانشگاه

دولت عراق و نگاه به روسیه

باید به نگاه دولت عراق به روسیه از دو زاویه نگاه کرد، از زاویه اول باید وضعیت موجود را در بستری کلی تر و کلانتر نگاه کرد . در واقع عراق بعد از انقلاب 1358 که منجر به شکل گیری نظام جمهوری ( انتقال نظام از سلطنت به جمهوری) و به طور خاص با روی کار آمدن حزب بعث تا زمان سقوط صدام حسین جزء متحدین اتحاد شوروی سابق بود و پیمان وحدت استراتژیک را در سال 1972با شوروی امضا کرده بود. یعنی صرفا در طول نیمه دوم قرن بیستم یعنی از زمان کودتا 58 13به بعد تنها در یک مقطع کوتاه نفوذ و سلطه شوروی و بعد از آن میراث دار آن روسیه کاهش پیدا کرد.

آن مقطع کوتاه هم از سال 2003 تا خروج امریکا از عراق بوده است. بنابراین اگر به خوبی توجه کنیم می بینیم که عراق اساسا و ماهیتا با شوروی و پس از آن با روسیه پیوستگی و همبستگی های جدی داشته است. از طرف دیگر عراق پس از خروج آمریکا از عراق دچار یک وضعیت مبهم شده بود. بدین معنی که وضعیت و جایگاه عراق در میان مناسبات قدرتهای بزرگ چندان روشن نبود. اما آمریکا نفوذ گسترده ای در عراق ایجاد کرده بود و حضور مستقیم داشت و بسیاری از نهادهای نظامی، امنیتی و اقتصادی امریکا در عراق فعالیت داشتند. در همین حال کشور عراق دستخوش بسیاری از تنش های و مشکلات داخلی شده بود که غرب و ایالات متحده توان مدیریت، کنترل و حل و فصل آن را نداشت. به تعبیری دیگر در این نگاه باید توجه داشت که عراق علی الاصول و به طور ساختاری جزئی از بلوک شرق و متحد برای روسیه بغیر از یک مقطع کوتاه از زمان اشغال توسط امریکا و خروج آمریکا از عراق بوده است. جدا از این اگر از زاویه دوم اگر ریزتر و جزئی تر به مسئله نظر افکنیم متوجه خواهیم شد که کشور عراق دستخوش نوعی جنگ داخلی شده و این امر تا حدی است که می تواند عراق را به مرحله فروپاشی ببرد. در این بین استراتژی دولت در عراق و به طور خاص دولت العبادی در ابتدا آن بود که با بلوک غربی و عربی و سنی هماهنگ باشد تا مشکلات داخلی را برطرف کند و جنگ داخلی با داعش را حل و فصل کند و تمامیت ارضی و حاکمیت دولت عراق را مجددا احیا کند، اما به نظر نگارنده این استراتژی شکست خورد و می توان علائم و نشانه های شکست آن را در سوریه دید. چنانچه علی رغم بمبارانهای امریکا در سوریه، دامنه نفوذ و قلمرو ارضی داعش و جبهه النصره گسترش پیدا کرده است . در عراق هم به همین گونه می باشد و با وجود اینکه بلوک غربی و عربی مرتبا با بمباران و کمک های نظامی خود در حال کمک به عراق هستند، اما داعش در این منطقه بر استان اکنون بر الانبار مسلط شده و شهر یک میلیونی الرمادی را به کنترل در آورده و به نزدیکی های بغداد هم رسیده است. یعنی اگر نگاهی کارکردگرایانه داشته باشیم ، این ساختار و ائتلاف عربی ، آمریکایی برای مهار داعش و اعاده حاکمیتی در عراق نتوانسته است کارکرد لازم را داشته باشد و لذا طبیعی است که دولت مردان در عراق به فکر راه حلهای جدید باشند و یکی از این راه حلهای تکیه بر نظرهای پوتین و جلب نظر روسیه می باشد تا از قبل این حمایت ها به هدف خود برسند.

نگاه روسیه به شرایط کنونی عراق

اگر بخواهیم از نگاه روسیه به مساله عراق نظری بی افکنیم، باید دقت کنیم که به غیر از مقطع کوتاه 11 سپتامبر تا سه تا چهار سال پس از آن، رابطه روسیه و امریکا دوستانه بود، اما آرام آرام به نوعی جنگ سرد جدید و کمرنگ­تری نسبت به جنگ سرد چند دهه پیش ایجاد شده بود که از نظر من نقطه شروع آن کشمکش جنگ سرد جدید بر سر عراق بود. یعنی آمریکا و انگلیس خواهان مداخله نظامی بودند و روسیه همراه با آلمان و فرانسه با حمله نظامی مخالفت داشتند. در هر حال روسیه اکنون به دنبال این است که موازنه قدرتی که بعد از سقوط شوروی از دست رفته است را به گونه ای و در مقابل گسترش ناتو و و اتحادیه اروپا و آمریکا در منطقه دوباره احیا کند . بنابراین به نظر می رسد روسیه می خواهد از خواب بیست و چند ساله بیدار شود و بازدارنگی را دوباره احیا کند و علائم آن را در اوکراین ، گرجستان و به طور کلی در آسیای میانه و در خاورمیانه و به طور خاص در عراق را می بینیم. لذا شاهد آن هستیم که روسیه بدنبال نوعی موازنه پنهان در مقابل ایالات متحده یا بلوک غربی عربی می باشد. این موازنه در برگیرنده سوریه و شاید جمهوری اسلامی ایران نیز باشد و به گونه ای هم می خواهد دولت شیعی عراق را نیز در این راستا درگیر کند. بعبارتی روسیه قصد دارد به هلال شیعی ( به ایران ، عراق ، سوریه ، بیروت و حتی در یمن ) نزدیک شود . لذا علائم این نزدیکی را به هلال شیعی را می بینیم و خط مشی روسیه نفوذ و احیا موازنه و بازندارنگی در مقابل غرب در عراق وجود دارد.

آینده روابط روسیه و عراق

اگر به دیدار اخیر العبادی در مسکو نظری افکنیم متوجه می شویم که توافقات مهمی بین روسیه و عراق مانند خرید سلاح از روسیه صورت گرفته مانند . با توجه به اینکه ساختار ارتش عراق بسیارشبیه ساختار ارتش های بلوک شرق و حتی نوع تسلیحات نیز به همین گونه می باشد، قراردادی در حد 4.2 میلیارد دلاری با روسیه عقد شد. جدا از این همچنین در حوزه های مانند نفت ، گاز و مسائل فنی از شرکت های روسیه خواسته شده است که در عراق سرمایه گذاری گسترده داشته باشند. در واقع عراق خواهان نزدیکی به روسیه است تا نگاه غربی ها را به عراق تحریک کند و غرب بیشتر به عراق توجه کند. به طور کلی دولت العبادی بیشتر خواهان ایجاد نوعی تعادل بین روسیه و امریکا می باشد تا از قِبل این تعادل و موازنه و بنا به ضرورت از پتانسیل های هر دو قدرت بهره گیرد. در بعد دیگری در واقع عراق بدون حمایتهای غرب و به طور خاص آمریکا به بقا و دوام خود فکر نمی کند. از جانب دیگر، غرب نیز در زمینه حمایت جدی از عراق شفاف نبوده و حتی کنش های متفاوتی را هم داشته اند، لذا دولت عراق خواهان موازنه بین قدرت آمریکا و روسیه می باشد تا از قِبل آن امنیت و حاکمیت خود را حفظ کند.

واژگان کلیدی: رویکردهای عراق و روسیه به روابط، روابط عراق و روسیه ، عراق، روسیه، پوتین و العبادی