فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
تاریخچه روابط بین ایران با عمان:
با نگاهی به تاریخ عمان میتوان دریافت این منطقه در زمان هایی بخشی از قلمرو پادشاهان ایرانی بوده است. به طوری که ایرانیان زیادی در آن ساکن بوده اند .در این حال پس از ظهور اسلام نیز این منطقه در زمانهایی تحت قلمرو سلسله های ایرانی درآمده است. در چند قرن اخیر گاه حکومت های قدرتمندی در آن تشکیل شده است که حدود اين حکومت گاه تا اجاره نمودن بندر عباس و جزیره قشم و جزیره هرمز در خلیج فارس از ایران میرسید و گاه نیز به نوعی خود را تحت الحمایه ایران به شمار می آوردند.در دوران حکومت قاجارها در ایران روابط دو کشور روال تقریبا عادی داشت ولی از اواخر دوره مظفرالدین شاه قاجار حتى مرواده تجارى نیز با عمان و مسقط رو به کاهش گذاشت. يعني همچنان که قدرت و تاثیر انگلستان در پادشاهی عمان روبه افزایش گذاشت در اوائل پادشاهی رضا شاه در ایران روابط بین دو کشور به‌طور کامل قطع شد.
واژگان كليدي: روابط ایران با عمان، روابط رو به افزایش ایران با عمان، روابط تاريخي ایران با عمان، مناسبات ایران با عمان، حوزه هاي همكاري روابط ایران با عمان
روابط در دوران سلطان قابوس:
هر چند در دوران سلطنت سعيد بن تيمور (1311 – 1349 عمان به يکي از منزوي ترين کشورهاي جهان تبديل شد، اما سلطان قابوس به برقراري ارتباط با دنياي خارج همت گمارد .در این بین با کودتای سلطان قابوس بر ضد پدرش در سال 1970 دولت ایران به‌دنبال انگلیس و آمریکا بلافاصله رژیم جدید عمان را به رسمیت شناخت و پشتیبانى خود را از سلطان قابوس اعلام نمود.
تا سال 1349 خورشيدي یا هیچ‌گونه رابطه جدید دیپلماتیک بین ایران و عمان برقرار نبود در این حال ن در دى‌ماه سال 1349 یک هیئت مطبوعاتى عازم عمان گردید و در شهریور 1350 هم کشور مان طى یک اطلاعیه رسمى استقرار روابط سیاسى بین دو کشور را اعلام کرد که پس از آن اولین سفیر دولت ایران در فروردین 1351 در مسقط پایتخت جدید این پادشاهی مستقر شد. در این بین باید اشاره کرد که قابوس در واقع با مشکلات بسیاری از جمله شورشیان چپگرای ظفار روبرو بود و امنیت این کشور را تهدید می کردند. همین امر باعث شد تا نگاه سلطان قابوس به روابط با ایران جدی تر شود و بکوشد تااز ایران به عنوان وزنه ای در برابر چپگرایان استفاده کند . در این راستا با درخواست کمک سلطان قابوس نیرو های ارتش ایران به تدریج در این کشور حضور یافتند و عملا چپگرایان را در این کشور نابود کردند .این دوره در واقع اوج روابط دو کشور بود وتوافقها وقراردادهای بسیاری بین دو کشور به امضا رسید و شاه همچنین سیل کمک‌هاى همه جانبه نظامى و مالى خود را به عمان سرازیر کرد و پوشش هوائى عمان از لحاظ امنیتى نیز به‌عهده گرفت و قسمتی از نیرو های نظامی خود را در اين کشور حفظ کرد.
روابط دو کشور پس از انقلاب اسلامی:
با پیروزى انقلاب اسلامى و سقوط شاه ايران سبب گرايش بيشترو بیشتر عمان به آمريکا و دوری از ایران و پيوستن به شوراي همکاري خليج فارس شد.به طوریکه چند ماه قبل از شروع جنگ تحميلي، عمان جنگ رواني عليه عراق را متوقف کرد اما بعد از فتح خرمشهر، دولت عمان مواضع ضد ايراني خود را کاهش داد.ازسال 1364 نگاه روشن تر و فعال تري در سياست خارجي عمان ديده مي شد که گسترش ارتباط با ايران، برقراري رابطه با شوروي سابق، مد نظر قرار گرفت پس از آن نیز با پایان جنگ تحميلي و به ويژه بعد از بحران خليج فارس دولت عمان کوشید تا روابط خود با ايران را در تمامي سطوح گسترش دهد این روند تا امروزه ادامه یافته است به طوری که این کشور از کشور های معدود عرب حاشیه خلیج فارس است که در چند سال اخیر روابطی قدرتمند وقوی داشته است روابطی که به نظر میرسد در ابعاد زیادی گسترش یافته و در آینده نیز گسترش بیشتری خواهد یافت .
روابط کنونی و چشم انداز آینده :
عمان کشوری پادشاهی است در شرق شبه‌جزیره عربستان و جنوب در یای عمان و خلیج فارس قرار دارد. اين كشور از جنوب شرق نیز به دریای عرب و از شمال هم به مرزهای آبی ایران محدود است. در این بین این کشور از نقطه نظر استراتژيکي عمان هر چند در شرق و جنوب شرقي شبه جزيره عربستان قرار گرفته است اما از طريق بخش جدا شده شبه جزيره مسندم در شمال کشور که در ناحيه جنوبي تنگه هرمز قرار دارد به خليج فارس وصل شده است که نشان از اهمیت ژئوپلتیکی و استراتژيک عمان دارد. در اين بين سفر سلطان قابوس پادشاه عمان براي اولين بار بعد از 35 سال به ايران در سال 1388 و ديدار و گفتگو با مقامات تهران در واقع نقطه عطفي در تاريخ مناسبات دو كشور و گامي بزرگ در جهت توسعه مناسبات ايران و عمان در ابعاد مختلف اقتصادي، سياسي و فرهنگي بود گامی که در کنار افزایش روابط چند بعدی ایران با این کشور همراه با سفر مقام‌هاي سياسي، اقتصادي، پارلماني، آموزشي و بازرگاني دو کشور را از پتانسیل های گسترده روابط آگاه تر ساخت. در این بین تشكيل كميته مشترك نظامي دو كشور و برگزاري جلسه سالانه اين كميته استفاده از تجارب يكديگر و همچنين همكاري مشترك نظامي در برپايي رزمايش ها نمادي از همكاري‌هاي مهم نظامي دو كشور است.در این حال عمان، حق ايران در دستيابي به فناوري صلح آميز هسته‌اي را به رسميت شناخته وموضع اين كشور درباره جزاير سه‌گانه ايران و ادعاهاي امارات مذاكره و گفتگو دوجانبه است. در بعد ديگري دو كشور ایران و عمان كه تنگه استراتژيك هرمز در بين آنها قرار دارد بارايزني‌هاي مستمر مقامات سياسي دو كشور می توانند با توجه به وجود پتانسیل های گسترده به حجم روابط خود وسعت دهند. همچنین از آنجایی که ایران و عمان به طور مشترک کنترل تنگه هرمز را نیز بر عهده دارند می تواند در زمینه امنیت خلیج فارس نیز نقش آفرینی کنند. در بعد ديگري مشتركات فرهنگى دو ملت و به ويژه مشابهت‌هاى فراوان فرهنگ مناطق همجوار دو كشور زمينه همكاريهاى فرهنگى را هموار كرده و میتواند مبنایی برای تبادلات توريستى اعم از توريسم درمانى و… باشد.
جدا از این همكاري‌هاي اقتصادي ايران با عمان با افتتاح مرکز تجاری ایران در عمان و نگاه جدیتر دو کشور به مقوله تجارت ، برقراری خط کشتیرانی و هوایی، موضوع سوآپ نفت از ترکمنستان به عمان و..در کنار پتانسیل ها دیگر مورد توجه قرار گرفته است. باید به یاد داشت که زمينه‌ها و فرصت‌هاى بسيار زيادى براى سرمايه‌گذارى در اين كشور در بخش انرژی ،عمرانی وصدور خدمات فنی و مهندسی برای کشور ما وجود دارد. ایران همچنین می تواند بخشی از کالاهای وارداتی خود را از کشور عمان تأمین کند و از حجم واردات گسترده خود از امارات بکاهد علاوه بر ان از انجا که دارای حوزه های مشترک هیدرو کربنی هستیم سرمایه گذاری مشترک و برداشت از حوزه های مشترک نفتی و گازی می تواند مد نظر دو کشور باشد .گذشته از این نگاه میانجی گرایانه دولت عمان بین ایران وامریکا در قضیه سارا شورد و گفتگوي بين ايران و امريكا نشان داد که این کشور میکوشد تا با توجه به روابط خوب خود با تهران از درراستای سیاست تنش زدایی در منطقه حرکت کند. چنانچه پس از انتخاب آقای روحانی به عنوان رئیس جمهور سلطان عمان در ايران حضوريافت و اخيرا نيز ميزبان رئيس جمهور ايران بود. اين امر در حالي است كه این سفر مي تواند فصل جدیدی را در روابط دوستانه دوجانبه ایجاد می کند و به صلح، ثبات و امنیت بیشتر در منطقه منجر خواهد شد.
