دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اروپا و امریکا
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه:
باگذشت 35 سال از پیروزی انقلاب اسلامی و فراز و نشیب های سخت و متنوع بین ایران و امریکا ، اکنون تحولات روابط و تعاملات طرفین با تمرکز بر مذاکرات هسته ای در مرحله ای حساس و بسیار تعیین کننده قرار گرفته و می رود تا سنگ بنای اثری جاودان در تاریخ دوملت در جایی ویژه قرار گیرد و بی جهت نیست که مراکز و مولفه های قدرت در کشور به دقت تمام و بر اساس رویکردها و الویت های خود تحولا ت را با دقت نظاره نموده و به تبع آن بر فرایند مذاکرات تاثیر گذاری نمایند.
در یک طرف میز نمایندگان انقلاب اسلامى ایران و پدیدهاى نوظهور در قرن بیستم مىباشد. انقلابى غایتگرا، آرمانگرا، اسلامگرا و عالمگیر و جهان شمول وبىنظیردر جهان اسلام که به رهبری امام خمینی(ره) هدایت گردید و تحولى شگرف در عرصه روابط بینالملل و در معادلات سیاسى دولتهاى جهان پدید آورد. در واقع یکی از اهداف مهم امام خمینی (ره) ارتقاء آگاهی و درک از فرهنگ بیگانه به عنوان مولفه فهم اصلی هویت بود و در این راستا اینگونه تاکید داشتند : ” ما این واقعیت و حقیقت را در سیاست خارجی و بین المللی اسلامی مان بارها اعلام نمودهایم که در صدد گسترش نفوذ اسلام در جهان و کم کردن سلطه جهانخواران بوده و هستیم “.دكتر حمید عبدالحميد در تحليل خود در مورد انقلاب اسلامي اين گونه مي نويسد: “انقلاب اسلامي ايران را در كنار مبارزات بي نظير ملت ايران به رهبري امام خميني (ره) نتيجه سياست هاي غلط قدرت هاي بزرگ به ويژه بريتانياي كبير ،ايالت متحده امريكا و شوروي سابق در مورد ايران در 200 سال پيش از انقلاب اسلامي ارزيابي نمود .”
در طرف دیگر میز نمایندگان امریکایی قرار دارند که در دوره قبل از انقلاب روابط استراتژیک و استثنایی با شاه مخلوع داشته و در سی و پنج سال گذشته بیشترین دشمنی ها را با ایران اسلامی به نمایش گذاشته است و آخرین زورآزمایی امریکائیها با ایران حول محور برنامه صلح امیز هسته ای و تلاش برای مهار این برنامه بوده و از هر ابزار و اهرمی استفاده نموده و با بهره گیری از نفوذ و استیلایشان چندین قطعنامه در شورای امنیت بر ضد ایران به تصویب رسانده و شدیدترن تحریم های چند وجهی و حتی فرا قطعنامه ایی را بر علیه ملت و دولت ایران اعمال و رایج ترین لفاظی شان روی میز قرار داشتن تمامی گزینه ها از جمله گزینه نظامی می باشد . در دوره پسا انقلاب امریکائیها با توسل به راهبرد سیاست خارجی شان بر این باورند که در چند موضوع ارکانی از جمله عدم اشعه سلاح های غیرمتعارف ، تروریسم ، نهضت های آزادیبخش ، اسلام گرایی و بویژه تحولات خاورمیانه و امنیت رژیم صهیونیستی با ایران تعارض و تفارق منافع دارند.
واژگان کلیدی: ذره بین امریکائیها در توافق هسته ای، امریکا و توافق هسته ای، امریکا و مذاکرات هسته ای، گام توافق هسته ای
نماگرهای ویژه در مذاکرات هسته ای:
با پیروزی دکتر حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 1392 با شعار تدبیر و امید و تاکید بر شعار حل معضل پرونده پیچیده مذاکرات هسته ای و درک این مقطع حساس توسط آقای اوباما ، مرحله جدید در نحوه نگرش طرفین به موضوع و به نمایش گذاشتن اراده برای رسیدن به توافق آغاز و برای اولین بار پس از انقلاب اسلامی روسای جمهور دو کشور تلفنی صحبت نموده و پس از آن تابو شکنی ها ادامه یافته و چندین بار وزرای خارجه دو کشور دیدار و گفتگو نموده و پس از یک سال و نیم مذاکره سخت و پیچیده که در آن نمایندگان 1+5 نیز حضور داشتند بیانیه لوزان که نوید دهنده ترجمان عزم طرفین برای تدوین توافقنامه و امضاء آن است ، صادر گردید. در این بین موضوع هسته ای نماگرهای ویژه ای دارد که به اختصار به آن اشاره می شود:
الف: قدرت های بزرگ از دیر باز سعی در انحصاری کردن کلوب هسته ای داشته و آنرا صرفا” حقی علمی و توسعه ای به چند کشور خاص می دانستند و حتی حاضر به اعطای چنین حقی به کشورهای عضو ناتو نیز نبوده و نیستند.
ب:این موضوع موجب چالشی شدن روابط امریکا و اسرائیل شده و لابی صهیونیستی سعی در اعمال شدیدترین فشارها بر هیئت حاکمه امریکا و دیگر کشورهای اروپایی طرف مذاکره و حتی چین و روسیه داشته است .
د: جناح های افراطی در رژیم صهیونیستی بویژه نتانیاهو در ماه های اخیر تحرک و اقدام فوق العاده ای را برای تحریک نمایندگان کنگره برای مسدود نمودن راه های رسیدن به توافق به کار برده است.
د:روابط اعراب با ایران به مرحله ای چالشی رسیده و کشورهای همکاری خلیج فارس بویژه عربستان بیشترین لابی را برای ممانعت از ایجاد توافق و به رسمیت نشناختن حق هسته ای ایران نموده است.
ه:برخی از قدرت های نوظهور اقتصادی منطقه ای و جهانی از جمله ترکیه و چین و کشورهای همسایه ایران که منافع کاذب اقتصادی و دلالی را از تحریم های ایران برده اند ، سود خود را در طولانی شدن این پرونده می دانند.
و:تحولات جدید در روابط غرب و روسیه و شکل گیری نوعی جدیدی از جنگ سرد به تبعه بحران اکراین و الحاق کریمه به روسیه موید آن است انسجام کرملین با دیگر اعضای 1+5 خدشه دار شده و روس ها در ته ذهن خود سناریو های دیگری را نیز طراحی کرده اند ، که تصمیم پوتین به تحویل ای 300 به ایران موید آن می باشد.
ت:گروهای افراطی حزبی در امریکا بویژه نئومحافظه کاران سعی دارند از برنامه هسته ای و هر نوع توافق احتمالی با ایران برای انتخابات ریاست جمهوری 2016 برای پیروزی احتمالی جمهوری خواهان بهره گیرند.
ح:برخی افراطیون سیاسی و دلالان تحریم در داخل ایران نیز تلاش دارند تا در ابعاد داخلی و خارجی نیز بر فرایند مذاکرات و رسیدن توافق تاثیرگذاری نمایند.
ذره بینی امریکائیها در مذاکرات هسته ای:
پس از بیانیه لوزان جنگ روانی و تبلیغاتی خصوصا” در محافل ، مجامع ، سازمان های رسمی و غیر رسمی ، رسانه ها ، کنشگران سیاسی و نمادهای دولتی و قدرت در دو کشور گسترش یافته ، که در ادامه به تشریح اختصاری آنها از نگاه ذره بینی امریکائیها می پردازیم:
الف:سازمانها و بنیادهای پژوهشی و مردم نهاد که بیش از 25000 نمونه آن در امریکا وجود دارد که انواع دیدگاهها و نظرات را ارئه نموده ، که گزارش شورای روابط خارجی به عنوان نهادی تاثیر گذار در سیاست خارجی امریکا حاوی این نکات می باشد:
*ایران و امریکا باید فرایند گفتگو ، ایجاد اعتماد و برقراری رابطه تدریجی را دنبال نمایند و تمرکز طرفین می تواند بر روی موضوعاتی باشد که منافع همسو دارند.
*فقدان روابط مستقیم و عدم حضور امریکائیها در ایران مانع درک صحیح دینامیسم داخلی ایران شده و موجب کاهش نفوذ امریکا در خاورمیانه گردیده است.
*معامله کلان دو کشور بویژه در موضوع هسته ای تنها راه حل خروج از بن بست کنونی روابط امریکا و ایران است.
ب:صهیونیست ها و حامیان نئومحافظه کار امریکایی شان همواره تلاش کرده اند فاصله امریکا و ایران را بیشتر و از امتیاز بالای آن بهره بگیرند و همواره سعی کرده اند با آوردن طرح ها و لوایح در باره موضوعات گذشته چون تروریسم ، هسته ای و حقوق بشر حرکت طرفین در نزدیک شدن را سد نمایند. که اظهارات دیوید فلارم رئیس ائتلاف یهودیان جمهوری خواه “آقای اوباما دکمه توقف را فشار بده و برای دسیابی به یک توافق بهتر مذاکره کن ” و یا اظهارات جورج بوش “عملکرد اوباما در برابر ایران و برنامه هسته ای ضعیف است و توافق هسته ای با ایران به ضرر منافع راهبردی و درازمدت امریکاست ” قابل توجه می باشد.
ج:در کنگره که اکثریت در دومجلس از آن جمهوری خواهان شده است ، همسبتگی سنتی بر علیه ایران ترک برداشته و غالب دمکرات ها و معدودی از جمهوری خواهان ملی گرا نیز طرفدار مذاکره و رسیدن به توافق هستند . در عین حال اکثریت نسبی طرفدار توافقی سخت و تداوم فشارهای تحریمی بر ایران می باشند که نمونه آن اظهارات سناتور تد کروز “هر اقدامی را برای جلوگیری از توافق انجام می دیم و الویت امریکا باید اقتصاد ، شرافت انسانی و موضوعاتی که برای یهودیان امریکا اهمیت دارد باشد و نه سیاسی کردن روابط امریکا و اسرائیل”می باشد.
د:لیبرال ها و دموکراتهای تاثیرگذار طرفدار مذاکره و رسیدن به توافق هستند و اعتقاد دارند که افزایش فشارها و حتی گزینه نظامی نمی تواند موجب توقف برنامه هسته ای ایران شود .در این راستا جفری ساکر می گوید :”چارچوب توافق هسته ای ایران با 1+5 دستاوردی مهم در زمینه دیپلماسی جهانی است و نتیجه عقلانیت ، ترس بی منطق است و باید جلوی تندروهای دوطرف که برای نابودی توافق رقابت دارند ، گرفت.”
ه:در ساختار قدرت دولتی نیز تلاش برای رسیدن به توافق و کامل کردن پازل تنش زدایی سیاست خارجی اوباما پس از کوبا می باشد . خانم وندی شرمن رئیس هیئت کارشناسی امریکا در مذاکرات در کنفرانس “مشاوره در باره وجدان” ضمن تایید اظهارات بایدن در جشن استقلال اسرائیل که امریکا و اسرائیل را عضو یک خانواده دانسته ، می گوید فرهنگ و اقتصاد مقاومتی ایران عامل پیشرفت برنامه هسته ای در دوره تحریم ها بوده است و توافق پیش رو ضمانتی جامع برای محدود کردن غنی سازی ، عدم دسترسی ایران به پلوتونیوم سطح تسلیحاتی ، کاهش از ذخایر اورانیوم و دسترسی آژانس به برنامه های اعلام نشده ایران بوده و گزینه نظامی که بارها بررسی شده صرفا دو سال تاخیر در برنامه هسته ای ایجاد می کند.
و:رسانه های امریکایی نیز که نقش فزاینده ای در افکارسازی در غرصه داخلی و بین المللی دارند با انتشار مقالات و دیدگاه های مقامات و پژوهشگران رویکرد ایجابی پیش گرفته و از روند مذاکرات و جسارت دولت اوباما بویژه نقش کری در مذاکرات حمایت نموده اند ، که در این راستا انعکاس دیدگا ه ها ی شخصیت هایی چون برژینسکی ، آلبریت ، ریچارد هس و غیره در حمایت از بیانیه لوزان و تلاش ها برای رسیدن به توافق قابل توجه می باشد.
جمع بندی :
مذاکرات هسته ای با درایت روسای دیپلماسی 1+5 ، رئیس سیاست خارجی اروپا و ایران بویژه با نقش آفرینی برجسته روسای دستکاه دیپلماسی ایران و امریکا با توسل مشهود به عقلانیت و ساخت براساس منافع مشترک و کاهش اختلافات با رسیدن به حداقل توافق قابل قبول برای طرفین و بکارگیری راههای مذاکره نرم ، سخت و اصولی به مرحله بسیار حساس و تعیین کننده ای رسیده است و این امیدواری وجود دارد که تیم امریکایی و دیگر طرف های درگیر در مذاکرات بدون پیش داوری و ذهنیت سازی منفی و با عنایت به راهبرد صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران که بارها توسط رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید شده و بازرسی آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز موید آن می باشد و فارغ از لابی صهیونیستی ، گروه های تندرو جنگ طلب جمهوری خواه و برخی صاحبان پول و انرژی در منطقه خلیج فارس ، عزم کامل خود را برای تدوین توافقنامه و امضای آن تا اوایل تیر ماه 1394 به نمایش بگذارند.
