دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
با گرامیداشت یاد و خاطره شهدای خدمت از جمله رئیس محترم جمهور و رئیس دستگاه دیپلماسی در کنار دیگر همراهان که در ماموریت خطیر ارتقاء روابط با همسایگان و موفقیت دیپلماسی کشورمان جان شریف خود را فدا نمودند. جهان سیاست در حالی وارد دوران جدید از رقابت ها شده که همانند رشد تکنولوژی بر سرعت تحولات سیاسی و امنیتی افزوده شده و عرصه بین الملل درگیر بحران های متکثر و متنوع از جمله نسل کشی در غزه، جنگ اوکراین و تحولات فوق العاده در محوریت اوراسیا از جمله قفقاز جنوبی و غرب آسیا می باشد. در منطقه قفقاز تحولات جدید در سال ۱۴۰۰ با عملیات نظامی آذربایجان بر علیه ارمنستان شروع شد و هدف غایی در این رقابت بین محور ترکی – آذری و ارمنستان داشتن سهم بیشتر در تسلط بر منطقه اوراسیا ست که دارای اهمیت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک است. همچنین در پاییز 1402 نیروهای جمهوری آذربایجان منطقه قره باغ را تصرف نموده و کوچ اجباری دهها هزار ارمنی به ارمنستان رقم خورد و هم اکنون واگذاری 4 روستا به آذربایجان در مراحل نهایی می باشد
واقعیت این است که کشورهای همسایه به این رویکرد مهم مبنی التزام سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به جدیت در پیگیری اولویت های اساسی و برتر سیاست خارجی به شرح ذیل وقوف پیدا کرده و به مرحله اعتماد قابل توجه رسیده اند:
الف:تداوم خردورزی ؛ ارائه ابتکارات و تقویت دیپلماسی عمومی با هدف افزایش اعتبار منطقه ای و بین المللی جمهوری اسلامی ایران و کاهش تهدیدها و خنثی سازی پروژه ایران هراسی
ب: اهتمام در تعیین تکلیف و به نتیجه رساندن مذاکرات برجامی
ج:اهتمام به بهبود روابط با کشورهای خلیج فارس و عربی با رویکرد تقویت ثبات و برقراری امنیت در منطقه خاورمیانه و مقابله با جنایات رژیم صهیونیستی
د:گسترش تمام عیار روابط با همسایگان و تقویت تعاملات منطقه ای و بین المللی و عضویت در نهادهای جدید منطقه ای و بین المللی با هدف تامین منافع کشور در فرایند اقتدار محور و تقویت نظم چند قطبی
ه:تمرکز بر دیپلماسی اقتصاد مقاومتی و نگاه اولویتی به توریسم
و: تسهیل در ارائه خدمات همه جانبه به ایرانیان خارج واحیای اصولی احترام به حقوق آنان
ت : تقویت دیپلماسی فرهنگی با بهره گیری از مفاخر فرهنگی و ظرفیت های علمی ، دانشگاهی
ح: توجه ویژه به همکاری چند جانبه در قالب سازمان های نونهاد از جمله بریکس، شانگهای و اتحادیه اقتصادی اورآسیا
در مصداق عینی باید گفت که در بخش همکاری با همسایگان سیاست توازن منطقه ای و تنش زدایی پیگیری شده که مهمترین دستاورد آن حل و فصل مشکلات با عربستان و برقراری روابط با این کشور مهم جهان اسلام در کنار برقراری روابط با چند کشور اسلامی دیگر می باشد. همچنین در دو سال و نیم اخیر تحرکات با همسایگان بویژه با دول آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی سیری صعود و چشمگیر در زمینه های اقتصادی ، سیاسی ؛ فرهنگی و دیپلماسی عمومی داشته است. حسب آمار ظرفیت های بسیار بیشتری برای همکاری وجود دارد. در عین حال مبادلات با برخی از همسایگان مثل عراق و ترکیه خوب است ولی با بیشتر این کشورها ارقام در سال گذشته حدود 20 درصد رشد داشته است؛ البته سهم مبادلات با کشورهای روسیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی قطر هم با توجه به توانمندی ها و سطح دوستانه روابط سیاسی راضی کننده نبوده و در بیشتر کشورهای همسایه سهم مبادلات در مجموع تجارت خارجی به 1 درصد هم نمی رسد. حجم مبادلات خارجی همسایگان بیش از 2250 میلیارد دلار است که سهم واردات 13 کشور بیش از یکهزار و یکصد میلیارد دلار و صادراتشان 1150 میلیارد دلار می باشد و اگر مبادلات چین و هند را هم اضافه نماییم به رقم بیش از هفت هزار میلیارد دلار می رسد و توانمندی کشورمان در اختصاص صرفا” 2درصد این رقم به مفهوم 140 میلیارد دلار یعنی 20 میلیارد دلار بیشتر از مبادلات خارجی 120 میلیارد دلاری ایران اسلامی می باشد. البته اذعان داریم که موتور محرکه اقتصادی کشور و برندسازی صادراتی ضعیف می باشد و ضرورت دارد بخش های تخصصی در این زمینه تلاش موثرتری در فرهنگ سازی اصول موفقیت در تجارت خارجی بکار گیرند.
موضوع مهم این که مسکو نگاه ویژهای به روابط با تهران با تاکید و اراده پرزیدنت پوتین دارد که مصداق عینی آن در اولویت های جدید سیاست خارجی روسیه با جهان اسلام بدین شکل بیان شده است:توسعه تعامل همه جانبه و قابل اعتماد با جمهوری اسلامی ایران؛ حمایت فراگیر از جمهوری عربی سوریه و همچنین تعمیق مشارکت دو جانبه و چندجانبه سودمند با جمهوری ترکیه، پادشاهی عربستان، جمهوری عربی مصر و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی با نظر داشت نوع حاکمیت و سیاست آن کشورها در قبال فدراسیون روسیه.همچنین در شرایط جدید که بروز نشانه‌های جنگ گرم و سرد جدید بین روسیه و غرب را شاهد هستیم، کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی بویژه روسیه نگاه ویژه ای به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کانون مهم و تاثیرگذار تحولات منطقه ای و بین المللی توامان با روابط دوجانبه توجه ویژه ای دارند. در عین حال که روس‌ها تلاش می‌کنند که نقش و توانمندی خود را در منطقه در رقابت با آمریکا، ترکیه و حتی چین افزایش دهند و به‌گونه‌ای تمام‌عیار تحرکات کشورهای همسایه که گرایشی به ناتو داشته را کاملا تحت نظر بگیرند. البته هر کدام از این کشورها اهداف خود را تأمین امنیت و مقابله با تروریسم و مهاجرت و.. اعلام می‌کنند. در واقع باید گفت مرحله جدیدی از جنگ سد و نرم و جابجایی نقش اجزای پازیال قدرت در شرق اروپا، قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی رقم خورده که در صورت عملی شدن نیات برخی قدرت های منطقه ای در تغییر مرزها عواقب خطرناک فرامنطقه ای در هزاره سوم خواهد داشت.
همچنین دیپلماسی چند جانبه تهران در سال های اخیر پویایی بیشتری داشته و موجب تکمیل فرایند عضویت و همگرایی کشورمان در سه سازمان مهم منطقه ای چون شانگهای؛ بریکس و اتحادیه اقتصادی اورآسیا در کنار مشارکت فعال در نشست های مهم بین المللی چون مجمع عمومی سازمان ملل متحد؛ کنفرانس اسلامی، داووس 54 و غیره شده است که هر کدام توانایی ظرفیت آفرین مشهود برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران دارند. خلاصه کلام این که تعاملات کشورهای منطقه، حکمرانی عقلانی و شایسته می طلبد تا ضمن رصد دقیق تحولات، اتخاذ مواضع شایسته و به موقع؛ رویکرد مهم تشویق طرفین به حل و فصل اختلافات مرزی و ارضی طرفین با محوریت گفتگو و مبنا قرار دادن کنوانسیون‌ها و مقررات بین المللی سرلوحه امور باشد چرا که ترقی و تعالی تمام عیار منطقه در گرو برقراری صلح پایدار و اعتماد توامان با مشارکت جمعی است و کلام آخر اشاره به رهنمودهای مقام معظم رهبری مبنی بر عدم امکان پذیرش هرگونه تغییر در ژئواستراتژیک منطقه و تغییر مرزها و راههای مواصلاتی چند هزاره ای می باشد.
