فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

 

تشدید تنش منطقه‌ای در دریای سرخ می‌تواند تلاش‌های صلح جاری در یمن را از مسیر مذاکره خارج کند و به احیای مجدد درگیری منجر شود. این وضعیت پیچیده باعث می‌شود که بازیگران داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی خود مخمصه‌های مختلفی را تجربه کنند.

درگیری اسرائیل و غزه به راحتی احساسات مردم یمن را تغییر داده و جایگاه منطقه ای و داخلی این گروه را تقویت کرده است. علاوه بر این، اهرم فشاری بر علیه ریاض شده است. حوثی‌ها قبلا هم اعلام کرده بودند حملات خود در دریای سرخ تا زمان آتش‌بس و اجازه کمک‌های بشردوستانه به فلسطین را ادامه خواهند داد. تحلیل گران سیاسی سعی دارند بفهمند حوثی ها با ناامن کردن دریای سرخ آیا قصد دارند تعادلی در بازدارندگی کنترل شده ایجاد ،تا از تلافی جویانه بیشتر بین المللی جلوگیری کنند؟ 

 

– موقعیت استراتژیک یمن در تنگه باب المندب

تنگه باب المندب بین یمن در خاورمیانه و جیبوتی در شاخ آفریقا یکی از شلوغ ترین نقاط ترانزیت نفت جهان قرار گرفته و برای دریای سرخ اهمیت زیادی دارد. یمن به دلیل موقعیت استراتژیک خود در تنگه باب المندب که به «دروازه اشک» نیز معروف است، دریای سرخ را از خلیج عدن و اقیانوس هند فراتر از آن جدا می کند، و همواره در مرکز ژئوپلیتیک منطقه ای قرار داشته است.از آن جایی که کشتی ها برای سفر بین اروپا و آسیا (از طریق کانال سوئز) باید از تنگه 30 کیلومتری عبور کنند، نقشی محوری در تجارت جهانی و امنیت انرژی ایفا می کند. محموله های نفت و گاز طبیعی از طریق این تنگه از خاورمیانه به اروپا و آمریکای شمالی می گذرد.(1)

تقریباً سالانه30 درصد تجارت کانتینری(2) معادل یک تریلیون دلار کالا  و 12 درصد نفت  (3)جهانی ترانزیت از طریق دریای سرخ است. اهمیت استراتژیک دریای سرخ همچنین آن را به یک منطقه ژئوپلیتیکی مهم تبدیل کرده است. کشورها در اینجا پایگاه های نظامی دارند و برای حفاظت از نفت و کشتی های تجاری مداخله می کنند. این ها شامل پایگاه های نظامی ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، چین، آمریکا، ایتالیا، فرانسه و ژاپن است.(4) 

-علل حملات حوثی ها به کشتی ها در دریای سرخ 

یمن از دیر باز با حمایت رسمی همزمان از حماس، ساف و حزب الله لبنان، ابهامات مواضع دولت خود را منعکس کرده است. بازدید رهبران فلسطینی از همه جناح‌ها به طور مکرر از صنعا مهر تاییدی بر این مسئله است.با شروع جنگ داخلی در یمن از سال 2015 و نقش کشورهای خارجی درگیری، وضعیت تغییر کرده است. جناح های تحت حمایت عربستان و امارات  به حمایت خود ادامه داده اند، در حالی که حوثی ها به طور فزاینده ای در حمایت از جنبش های رادیکال تر فلسطینی صحبت می کنند.سیاست‌های ضد اسرائیلی و ضد آمریکایی انصارالله در شعار اصلی این جنبش مشهود است.

تحلیل گران معتقدند فرصتی که نسل کشی اسرائیل در غزه ارائه کرد، فرصتی بود که حوثی ها آن را نادیده نگرفتند ، زیرا شرط حفظ اعتبار مردمی حکومت آنان محسوب می شود. علاوه بر این، با توجه به محبوبیت موضوع فلسطین در یمن، به آنها کمک کرده است تا محبوبیت خود را افزایش دهند.زیرا احتمال رسیدن موشک های حوثی به اسرائیل کم است و تاثیر اصلی موضع حوثی ها بر فلسطین امروز بر شهرت خود جنبش است. در یمن و جهان عرب ، مردم عادی متوجه شده اند که جنبش حوثی کسی است که علیه اسرائیل اقدام می کند.

تحلیل گران انگیزه های حوثی ها  را درسه چیز می دانند:حمایت از مواضع ایدئولوژیک خود،جلب حمایت داخلی در داخل یمن و مطرح شدن به عنوان یک بازیگر اصلی منطقه ای .(6)تحلیل گران سیاسی انتخاب جبهه دریای سرخ و انتخاب جنبش حوثی را افزایش تهدیدات و حملات لفظی علیه اسرائیل و آمریکا را در چارچوب جنگ حماس و اسرائیل  در سه توضیح اصلی خلاصه می کنند. اول، حوثی‌ها از درگیری برای تأکید بر تعلق خود به شبکه گروه‌های تحت رهبری ایران در خاورمیانه استفاده می‌کنند و در نتیجه «چهره نیابتی» خود را تقویت می‌کنند. عبدالمالک الحوثی در بیانیه ای “هماهنگی کامل” جنبش با دیگر اعضای “محور مقاومت” را اعلام کرد. دوم، تهدیدات و حملات حوثی‌ها از منظر استراتژیک ابزاری برای ایجاد مزاحمت و بازدارندگی در برابر اسرائیل و آمریکا است . سوم، تهدیدات و حملات حوثی‌ها به گسترش –و احتمالاً تحت فشار قرار دادن – تمرکز استراتژیک اسرائیل از قلمرو خود به جبهه‌های متعدد ، پراکنده کردن منابع خود در فراسوی «هسته نبرد» .(7)

از آغاز جنگ حماس و اسرائیل، حوثی‌های یمن تهدیدات خود را علیه اسرائیل و آمریکا افزایش داده و موشک‌ها و پهپادها را به سمت شمال دریای سرخ پرتاب کرده‌اند. در شرایط تشدید تنش در خاورمیانه، حوثی‌ها در حال حاضر بر «چهره نیابتی» خود برای متعادل کردن موقعیت منطقه‌ای و دستاوردهای داخلی تأکید می‌کنند . به نظر می رسد در این مرحله نقش آنها در بحران بیشتر معطوف به برهم زدن و بازدارندگی منافع اسرائیل و آمریکا در دریای سرخ است تا تشدید تنش به طور مستقیم علیه خاک اسرائیل. با این وجود، حداقل از سال 2019، اسرائیل تهدیدات یمن را جدی گرفته است، بنیامین نتانیاهو در آن سال این خطر را احساس کرد و گفت که “حوثی ها تهدیدی برای امنیت اسرائیل در آینده خواهند بود.”(8)

 

-پیامدهای ناامنی در دریای سرخ

چرا اسرائیل یکی از گزینه های مهم  مورد حمله حوثی ها می باشد؟حوثی ها بخشی از ” محور مقاومت ” هستند، اتحادی از گروه های شبه نظامی نیابتی که ایران در سراسر منطقه از جمله در یمن، لبنان، عراق و سوریه ایجاد کرده است.تفسیر حملات حوثی‌ها به اسرائیل ، نادیده گرفتن یک استراتژی سیاسی حیاتی حوثی‌ها است. حمایت این گروه از فلسطینی ها نیز راهی برای جلب حمایت داخلی و منطقه ای از موقعیت خود در یمن است.

در حالی که بسیاری از کشورهای منطقه در سال‌های اخیر به دنبال تنش زدایی با اسرائیل بوده‌اند ، واضح است که حمایت از فلسطینی‌ها در میان جمعیت گسترده‌تر عرب همچنان بالاست. به این ترتیب، حوثی‌ها به وضوح فرصتی برای قدم گذاشتن در خلاء و ایجاد افکار عمومی مثبت برای اهداف خود می‌بینند.این امر نه تنها اقتدار حوثی ها را در داخل تقویت می کند، بلکه برای تقویت مشروعیت حوثی ها به عنوان اقتدار حاکم بر یمن از نظر جامعه بین المللی نیز حیاتی است.(9)

از زمان شروع درگیری اسرائیل و غزه پس از حملات 7 اکتبر 2023، حوثی ها تمرکز نظامی خود را به دریای سرخ معطوف کرده اند و هدف آن اعمال تحریم اسرائیل و توقف حمله تل آویو به غزه است. در تشدید تنش مداوم، حوثی‌ها ابتدا قلمرو اسرائیل را هدف قرار دادند و سپس اهداف خود را به کشتی‌های مرتبط یا در مسیر اسرائیل، و همچنین کشتی‌های جنگی و منافع آمریکا و بریتانیا گسترش دادند، و عملاً ترانزیت تجارت جهانی را مختل کردند. (10) 

حوثی ها از بحرانی بودن این آبراه آگاه هستند. و حملات این کشور به کشتی‌ها، که ممکن است فعلاً مزاحم به نظر برسد، می‌تواند مشکلات بزرگ تری را برای اسرائیل و متحدانش ایجاد کند. برای اسرائیل، منحرف کردن محموله های خود به آسیا در حوالی انتهای جنوبی آفریقا – به جای عبور از دریای سرخ – به طور قابل توجهی هزینه های حمل و نقل و زمان ترانزیت را افزایش می دهد.(11)یمن با اجرای این تهدیدات علیه کشتی هایی که از طریق باب المندب عازم فلسطین اشغالی هستند، به دنبال تنظیم توازن منطقه ای در منطقه است. بنابراین می توان گفت که یمن عملا محاصره دریایی اسرائیل را به صورت علنی اعمال کرده است.(12)از طرفی دولت بایدن با مخمصه مهار تهدیدات حوثی ها و حفظ توافق صلح در یمن و اجتناب از تشدید تنش منطقه ای مواجه است. برای حفظ این توازن نامطمئن،  عملیات نگهبان رفاه با مشارکت دریایی چندملیتی متشکل از بیش از 50 کشتی جنگی مستقر در دریای سرخ و خلیج عدن را آغاز کرد. در اقدامی تشدید کننده بیشتر، واشنگتن و کشورهای متحد در 12 ژانویه 2024 حملات مستقیمی را به دارایی های راهبردی حوثی ها در یمن انجام دادند و به تلافی حمله قبلی این گروه به کشتی های جنگی آمریکا پرداختند.(13)

 با این حال، با توجه به این که حمایت بین‌المللی از عملیات نگهبان شکوفایی در میان متحدان مورد توجه قرارنگرفت.به نظر می رسد اگر در کوتاه مدت، آمریکا قصد اجتناب از تشدید تنش را داشته باشد، بحران دریای سرخ مسائل درازمدت را آشکار می کند: رادیکالیزه شدن رهبری حوثی ها، اثربخشی استراتژی های بازدارندگی آنها، و فقدان اهرم فشار آمریکا. همه این عوامل بر تلاش های صلح آینده سایه افکنده است.(14)زیرا عملیات حوثی‌ها  به طور قابل‌توجهی به هواپیماهای بدون سرنشین متکی هستند. با این حال، اثربخشی حملات هواپیماهای بدون سرنشین برای هدف قرار دادن کشتی‌های در مقایسه با حملات موشکی به طور قابل توجهی محدود شده است. 

حوثی‌ها انواع مختلفی از سلاح‌ها را بر اساس موقعیت جغرافیایی هدف مستقر می‌کنند. هواپیماهای بدون سرنشین عمدتاً برای هدف قرار دادن اهداف در جنوب دریای سرخ، که به مناطق تحت کنترل حوثی‌ها نزدیک‌تر است، استفاده می‌شوند، در حالی که موشک‌ها عمدتاً در خلیج عدن استفاده می‌شوند.حملات پهپادی حوثی‌ها در تضمین پیروزی‌های نمادین از طریق حملات هدفمند، چه از طریق بی‌ثبات کردن جناح رقیب و چه با افشای آسیب‌پذیری‌های قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، بسیار مؤثر بوده است. با این حال، پهپادها در نبردهای زمینی بسیار کمتر مؤثر بوده اند.(15)

در همین حال، به طور کلی، بزرگترین چالش، هم برای قدرت های منطقه ای و هم برای قدرت های بین المللی، پذیرش این واقعیت است که خطرات مرتبط با جنگ نامتقارن تا حد زیادی اجتناب ناپذیر باقی می ماند.در نهایت، شهرت منطقه ای تازه به دست آمده حوثی ها، همراه با موقعیت استراتژیک پایگاه های آنها، خطر تبدیل شدن آنها به ناقلان مستقیم یا غیرمستقیم برای تکثیر هواپیماهای بدون سرنشین را نیز افزایش می دهد.(16)

لذا فقط اقدامات دیپلماتیک می تواند حملات حوثی ها در دریای سرخ را متوقف کند. حوثی‌ها پس از سال‌ها حملات هوایی به رهبری عربستان، در حفاظت از دارایی‌های نظامی ماهر هستند. چالش پیش روی غرب یافتن یک راه و ترکیب مناسبی از هزینه‌ها و منافع برای متقاعد کردن حوثی‌ها برای توقف حملاتشان است. انجام این کار آسان نخواهد بود، زیرا همه ابزارهای موجود ناقص هستند. در میان تنش‌های ژئوپلیتیکی گسترده‌تر، چین و روسیه بی‌ثباتی در خاورمیانه را فرصتی برای انتقاد از آمریکا می‌دانند. وعده‌های حوثی‌ها برای حمله نکردن به کشتی‌های روسی و چینی به دنبال برهم زدن وحدت بین‌المللی است. با توجه به فضای ژئوپلیتیکی و ارتباط فعال حوثی ها با روسیه و چین، اقدامات چند جانبه (مانند تحریم های سازمان ملل علیه بازیگران حوثی) بعید است.

حتی شرکای منطقه‌ای آمریکا مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی از ترس تشدید مجدد حملات حوثی‌ها به سرزمین‌هایشان یا پیوستن به طرف آمریکایی و اسرائیلی در یک درگیری منطقه‌ای، در حمایت علنی از تلاش‌ها برای مهار حوثی‌ها مردد هستند. حمایت محدود منطقه‌ای به محاسبات حوثی‌ها می‌افزاید که می‌توانند از پیامدهای حملات خود عبور کنند.(17)

البته ریاض و ابوظبی دیدگاه های متفاوتی در مورد امنیت دریای سرخ دارند. در گذشته نزدیک، عربستان سعودی از طریق ایجاد اتحادی متشکل از هشت کشور ساحلی دریای سرخ، رویکردی چندجانبه را پذیرفت.(18)به همین منظور، گزارش شده است که مقامات سعودی با حملات نظامی آمریکا علیه حوثی‌ها مخالفت می‌کنند و نگرانی‌های خود را در مورد تلافی احتمالی زیرساخت‌های نفتی عربستان و اولویت دادن به توافق صلح در یمن ابراز می‌کنند. برخلاف عربستان سعودی، ابوظبی بر روی توافق‌نامه‌های دوجانبه سرمایه‌گذاری کرده است. (19)

پیامدهای ناشی از ناامنی دریای سرخ به دلیل اهمیت استراتژیک آن، علاوه بر افزایش قابل توجه هزینه تجارت و حمل و نقل جهانی انرژی ، پیشرفت‌های حاصل شده در سال 2023 برای صلح در یمن را تحت الشعاع قرار می‌دهد. پس از ماه‌ها گفت‌وگوی دوجانبه بین حوثی‌ها و عربستان سعودی برای پایان دادن به درگیری‌هایی که از هشت سال پیش آغاز شده بود، به نظر می‌رسد که توافق صلح در دسترس باشد. (20)

صادرات نفت، باز کردن جاده ها در تعز و سایر استان ها، و پایان دادن به  محدودیت ها در بنادر هوایی و دریایی در مناطق تحت کنترل حوثیها در یمن صورت گرفته است.در کنار این تحولات داخلی، حوثی ها به طور فزاینده ای تمرکز استراتژیک خود را به سمت دریای سرخ تغییر داده اند.(21)در حالی که به حملات مستقیم آمریکا با عملیات هدفمند پاسخ می دهند.علاوه بر این، حوثی ها می توانند از موقعیت مسلط خود در امور نظامی داخلی به عنوان کارتی اضافی در میز مذاکره استفاده کنند. تشدید درگیری در یمن در بحبوحه مذاکرات جاری بعید است.(22)اما در صورت شکست مذاکرات، فعالیت های خط مقدم ممکن است به سرعت از سر گرفته شود. در چنین سناریویی، حوثی‌ها می‌توانند در استان نفت‌خیز مارب یا شبوه دست برتر را به دست آورند.(23)

پیامدهای جهانی حملات حوثی ها در دریای سرخ، با توانایی حوثی ها در ایجاد اختلال در مسیرهای جهانی کشتیرانی و بازارهای انرژی، به ویژه از طریق حملات به ترافیک دریایی در دریای سرخ،  و اجبار شرکت ها به تغییر مسیر ترافیک، سبب افزایش هزینه ها و کاهش قابل توجه در حجم حمل و نقل شده است. تحلیلگران معتقدند جامعه بین المللی باید با رویکردی هوشیارانه و پاسخی محتاطانه و آگاهانه حرکت کند. در حالی که کشورهای عربی موازنه ظریف دیپلماسی را دنبال می کنند و در مورد تشدید تنش ها محتاط هستند، حوثی ها مقابله مستقیم با اقدامات اسرائیل در غزه انجام می دهند. آنها این مبارزه را به‌عنوان یک بسط کامل و مشروع مقاومت خود می‌بینند.تحلیلگران سیاسی، رویکرد دوگانه تدابیر امنیتی و توانمندسازی سیاسی را  ،مسیری برای مهار تدریجی نفوذ حوثی‌ها و در عین حال زمینه‌سازی برای ثبات بلندمدت در یمن و منطقه  می‌دانند.(24)

– سخن پایانی

 در حال حاضر وضعیت یمن در برابر دو جریان مهم واقع شده است: اول صلح داخلی با عربستان است که بازیگران فرامنطقه ای  با مواضعی مخالف سعی دارند این صلح را خدشه دار نمایند.از طرفی عربستان نمی تواند صرف حمایت یمن از غزه این صلح را نادیده یا بهم زند. چون در این صورت دوباره مراکز نفتی او مورد حمله قرار می گیرد و از طرفی با خشم جهان اسلام روبرو خواهد شد.جریان دوم آمریکا است که بایدن مصمم به پایان دادن به جنگ در یمن بود، و برای دستیابی به این هدف، این کشور برای توافقی که در حال حاضر بین عربستان سعودی و حوثی ها مورد بحث است، فشار می آورد. از سوی دیگر، هرگونه عدم پاسخگویی مستقیم به حملات حوثی ها در دریای سرخ در چارچوب حمایت خستگی ناپذیر دولت بایدن از اسرائیل تحقیرآمیز است.به نظر می رسد حوثی ها برگ برنده در این بازی را در دست دارند.

 

References

1.https://theconversation.com/why-yemens-houthis-are-getting-involved-in-the-israel-hamas-war-and-how-it-could-disrupt-global-shipping-219220

2.https://www.ft.com/content/e5fd639b-2c5f-4895-bbfa-35db5535259b

3.https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=61025

4.https://www.moneyweb.co.za/moneyweb-opinion/soapbox/red-sea-crisis-expert-unpacks-houthi-attacks-and-other-security-threats/

5.https://jacobin.com/2023/12/yemen-israel-palestine-houthis-ships-red-sea-solidarity

6.https://www.brookings.edu/articles/an-inflection-point-for-the-houthis/

7.https://www.ispionline.it/en/publication/why-hamas-israel-war-can-be-a-turning-point-for-yemens-houthis-149895

8.https://alcarmel.net/news/5911/

9.https://theconversation.com/why-yemens-houthis-are-getting-involved-in-the-israel-hamas-war-and-how-it-could-disrupt-global-shipping-219220

10. https://www.yenisafak.com/en/news/egypt-says-suez-canal-revenue- falls-50-amid-red-sea-tension-3682264

11.https://theconversation.com/why-yemens-houthis-are-getting-involved-in-the-israel-hamas-war-and-how-it-could-disrupt-global-shipping-219220

12.https://alcarmel.net/news/5911/ 

13. https://www.state.gov/terrorist-designation-of-the-houthis/

14.https://acleddata.com/conflict-watchlist-2024/yemen/

15.https://www.dw.com/en/violence-between-houthi-rebels-and-israel-escalates/a-69736492 

16.https://acleddata.com/2024/08/06/six-houthi-drone-warfare-strategies-how-innovation-is-shifting-the-regional-balance-of-power/

17.https://www.brookings.edu/articles/an-inflection-point-for-the-houthis/

18.https://apnews.com/article/yemen-middle-east-business-

628ae4a2d20e074e7e5f43fda2df46b6 

19.https://carnegieendowment.org/sada/2023/02/countering-terrorism-in-yemen-perceptions-of-regional-powers÷?lang=en

20.https://osesgy.unmissions.org/update-efforts-secure-un-roadmap-end-war-yemen

21.https://acleddata.com/2023/01/17/beyond-riyadh-houthi-cross-border-aerial-warfare-2015-2022/

22.https://www.arabnews.com/node/2420126/Middle-east

23.https://azure-strategy.com/uae-and-ksa-ramp-up-port-investments-along-red-sea/

24. https://www.mei.edu/publications/yemen-palestine-strategic-depth-houthi-iranian-alliance