فرزاد رمضاني بونش
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
جنبش حماس در سالهاي گذشته همواره توجه ويژه و همكاريهاي گوناگوني با دولت سوريه داشته و همچنين مقر اصلي آن در دمشق بوده است. در اين بين نيز دولت سوريه در واقع يكي از پشتيبانان اصلي اين گروه فلسطيني به شمار ميرفت. اما با بروز دگرگونيهاي يك ساله گذشته در سوريه رويكرد اين جنبش در قبال سوريه نيز اندك اندك در حال دگرگوني بوده و در هفته هاي اخير نيز ما شاهد رويكردها و اظهارات نوين حماس در مورد سوريه بوده ايم. در اين راستا براي بررسي بيشتر اين موضوع و متغيرهاي دخيل در آن به گفتگويي با مسعود ادريسي سفير پيشين ايران و كارشناس مسائل خاورميانه پرداخته ايم:
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظر داشت تحولات يك ساله اخير در سوريه و همچنين رويكرد حماس نسبت به اين تحولات در رويدادهاي كنوني رويكرد حماس به تحولات سياسي در سوريه چيست؟
اگر تاريخچه جنبش حماس و بويژه به ديدگاه هاي آنها در مورد مسائل، وضعيت و ايدئولوژي را مور د بررسي قرار دهيم بايد گفت حماس در واقع گروهي اخواني است و تقريبا تمام رهبران آن ديدگاههاي رهبران اخوان المسلمين را دارند. حماس تقريبا جزئي از گروه بزرگ اخوان الملسمين در كشورهاي عربي هست. در اين بين اخوان در تحولات منطقه ديدگاه هاي ويژه اي در رابطه با تحولات در سوريه داشته و توانسته است پيروزي هاي خوبي را در كشورهايي نظير مصر، تونس و مراكش در تحولات يك ساله گذشته بدست آورد كه همه نشانه اي از نيرو گرفتن اين جريان در منطقه است. در اين بين حماس را نبايد از اين ديدگاه جدا دانست. در حقيقت ديدگاهي كه اخواني ها در رابطه با دگرگوني هاي منطقه دارند بيشتر موافق با دگرگوني هاي حكومت ها و دولت هاست و سوريه نيز از اين اين امر جدا نيست. لذا اگر رويكرد حماس در تحولات سوريه مورد تحليل قرار دهيم بايد پيش زمينه ديدگاه اخوان در مورد سوريه را در نظر داشته باشيم.
از ابتداي تحولات در سوريه شاهد آن هستيم كه حماس هيچ گاه حماست قاطعي از دولت آقاي بشار اسد نداشته و در آغاز اين دگرگونيها سكوتي را پيشه كرده و در پنهان هم تلاش ميكرد با وجهه اي كه نزد سوريه دارد بتواند به عنوان ميانجي گر عمل كرده و تنشها بين دولت و مردم در سوريه را حل كند. همچنين پيشنهادهايي به دولت سوريه داده بود، اما دولت سوريه با آنها موافقت نكرد. در اين ميان حماس هر چند در اين زمان سكوت پيشه كرد، اما هر چه دگرگونيهاي سوريه قويتر شد و اختلاف بين مردم و دولت گسترش يافت حماس سكوت را ادامه نداد و در بيانات و اظهارات خود بيشتر تمايل به مردم و مخالفان سوريه داشت. در هفته اي اخير هم آقاي هنيه و برخي ديگر از رهبران حماس از مردم و مخالفان سوريه دفاع كرده اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به سخنان و رويكردهاي رهبران جنبش حماس در چند ماه گذشته آيا مي توان بين رويكردهاي رهبران حماس در قبال سوریه شكافي را ملاحظه كرد؟
هر چند بايد تقسيم بندي اي بين نيروهاي حماس در خارج از كشور و داخل فلسطين (غزه ) مد نظر داشته باشيم، اما اين شكاف به اين معنا كه مواضع رهبران حماس در اين مورد صد درصد متضاد باشد نيست. به نظر من ديدگاه هاي حماس بيرون از غزه (و بويژه آقاي خالد مشعل كه در سوريه ساكن بود) تا حدي با ديدگاه هاي رهبران حماس داخل (مانند الظهار و هنيه ) متفاوت است. چرا كه مشعل و ساير رهبران خارج از فلسطين حماس با توجه به سالهاي اقامت رهبران حماس در سوريه دمشق و در اختيار گذاشتن هم نوع از امكانات براي آنان ديدگاه هاي نرم تري در قبال سوريه دارند و خود را مديون دولت اسد دانسته و تلاش مي كنند كه مواضع آنان به گونه اي باشد كه دولت سوريه را آزرده نكند. اما بايد در نظر داشت با توجه به نوع تفكرات اخواني آنان طبيعتا با عملكرد دولت سوريه موافق نيستند هر چند خيلي اظهار نمي كنند. در مقابل رهبران داخلي حماس اظهاراتي به نفع مردم سوريه داشته اند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: توافق هاي اخير جنبش فلسطيني فتح و حماس در ماه هاي گذشته چه اثري در رويكرد جنبش حماس به سوريه داشته است؟
به نظر من اين دو امر ربط زيادي به همديگر ندارد. يعني حتي در مورد نوع مذاكره و نگاه به فتح هم رهبران داخلي و خارجي حماس با هم اختلاف نظر دارند. چنانچه در داخل آقاي محمود الظهار نسبت به توافق فتح و حماس ( مشهل و عباس) ديدگاهي منفي دارد، ولي حماس خارج از فلسطين اين گونه نگاه نكرده و به دنبال توافق با فتح هست. لذا نمي توان گفت كه ديدگاه هاي اختلافي بين رهبران حماس در مورد سوريه ارتباطي به توافق هاي اخير جنبش فلسطيني فتح و حماس دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا نقش بازيگرن منطقه اي مانند تركيه، عربستان و قطر در تحولات سوريه در واگرايي بيشتر ميان جنبش حماس و دولت سوريه نقش عمده اي داشته است؟
اين بازيگران در اين نقش آفريني بي تاثير نيستند. اكنون دولت تركيه از گروه هاي اخواني هست و حماس نيز در اين حوزه و در نگاه هاي ايدئولوژيك تا حدودي با دولت تركيه منطبق است. لذا قطعا مواضع و تفكرات تركيه بر روي مواضع حماس در رابطه با سوريه تاثير دارد. از سوي ديگرعربستان و قطر هم به دنبال فشار بر حماس براي دورتر شدن اين جنبش از سوريه بوده اند و با توجه به كمكهاي عربستان و قطر به حماس ( از راه مردمي و مخافل رسمي و غير رسمي و…) اين امر در موضع گيريهاي حماس در برابر سوريه بي تاثيرنيست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به برخي از اخبار تركيه در تلاش براي تامين منابع مالي حماس است و اين امر چه تاثيري بر روي حماس دارد؟
اين امر هنوز مشخص نست و من هم اطلاعي از اينكه تركيه همه نيازهاي مالي حماس را برآورده كند ندارم، ولي اگر اينگونه گردد تركيه ميتواند نقش بيشتري در حماس داشته باشد. اما به نظر ميرسد كه حماس تلاش ميكند از همه كشورها بويژه عربي كمك بگيرد و به كشوري خاص بسنده نكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظر گرفتن برخي تلاش هاي حماس در انتقال دفتر خود به دوحه و اردن و يا… آيا دفتر رهبری حماس در سوریه كاملا بسته شده است؟
دفتر حماس در گذشته در دمشق بسيار فعال بود. اكنون نيز بسته شدن اين دفتر به طور رسمي در سوريه تكذيب شده است. من فكر ميكنم اين دفتر بسته نشده، اما مانند گذشته فعال نيست و تعداد قابل توجهي از اعضا و رهبران حماس كه قبلا در سوريه و دمشق بودند اكنون در اين كشور نيستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اكنون برخی معتقدند که حماس در حال خروج از محور همگرايي و مقاومت ( ايران، سوريه و حزب اله) است. نگاه شما به این امر چیست؟
من با اين ديدگاه كه حماس از محور مقاومت خارج شده موافق نيستم. ما نيز نبايد اين اختلاف موضعي كه حماس در مورد مسائل سوريه دارد را به كل تفكرات و رويكرد هاي حماس تعميم دهيم و اينگونه نتيجه گيريم كه حماس از مقاومت جدا شده است. به نظر من تاكنون وجود حماس بستگي كامل به مقاومت داشته و است اگر مقاومت را از اين گروه بگيريم چيزي به نام حماس باقي نخواهد ماند. لذا به نظرمن رهبران حماس به اين مساله توجه كافي دارند و حماس هم همچنان در صف مقاومت قرار خواهد داشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به نقش و حجم كنوني اخوان المسملين سوريه در مقابله با دولت سوريه آيا رويكرد كنوني حماس حمايت از اخوان الملسمس و مخالفان سوري است؟
بله دقيقا اينگونه است. همانگونه كه گفته شد حماس گروهي اخواني است و اتباطات خيلي خوبي با اخوانيهاي سوريه داشته است، لذا مواضع كنوني حماس را مي توان در همين راستا ارزيابي كرد. يعني اعلام حمايتي كه اخيرا از مردم سوريه در مقابل دولت سوريه انجام گرفته است از تفكرات اخواني نشات گرفته است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظر داشت رويكردهاي اخير حماس برخي معتقدند كه حماس از فاز نظامي امنيتي خارج شده و وارد فاز سياسي شده و همچنين دست به مذاكرات با تل آيو و واشنگتن خواهد زد. نظر شما در اين مورد چيست؟
به نظر من هنوز زود است چنين قضاوتي در مورد حماس داشت باشيم كه با توجه به مواضع حماس درمورد سوريه در ساير محورها نيز آنان دست به تجديد نظر در سياست هاي خود زنند. لذا من چنين برداشتي را خيلي زود مي دانم. به نظر من حماس همچنان خود را به عنوان گروه مقاومتي مي داند و اين جنبش هر چند رويكرد سياسي هم داشته اما رويكرد مقاومتي خود را كنار نخواهد گذاشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح: واگرايي بين حماس و سويه چه تاثيري بر رابطه حماس با ايران داشته است؟
با توجه به اينكه دولت ايران از دولت سوريه حمايت ميكند طبيعي است مواضع حماس ميتواند تاثيري منفي در ديدگاه هاي ايران درمورد حماس داشته باشد، اما اين به اين معنا نيست كه ايران كاملا دست از حمايت از حماس برداشته و به اين گروه به عنوان گروهي مقاومتي نگاه نميكند. البته اختلاف مواضع ايران و حماس در مورد سوريه طبيعي است وبه قطع كامل روابط تهران و حماس نمي انجامد. يعني همكاري و حمايتهاي ايران از حماس و گروه هاي فلسطيني ادامه خواهد يافت. به نظر من نيز قطع شدن آن منطقي نيست و دولت ايران نيز چنين كاري را نخواهد كرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: روابط سوريه و حماس را در ميان مدت و بلندمدت با چه سناريوهايي ميتواند مورد بررسي قراردارد؟
طبيعي است كه اگر دولت اسد بر اثر تحولات كنوني از بين رود و گروه هاي اخواني سركار آيند حماس اتباطات قويتري با آنان خواهد داشت، اما اگر ليبرالها و .. در سوريه به قدرت رسند حماس به موضعي متفاوت به آنان مينگرد. به نظر من با توجه به مواضع حماس در صورتي كه دولت اسد به هر دليلي سرنگون شود هر گروهي كه در سوريه روي كار آيد حماس زياد متضرر نميشود، ولي اگر آقاي بشار اسد بتواند در تحولات پيروز شود و باقي ماند بعد از حل مشكلات خود روابط دولت بشار با حماس مانند گذشته نخواهد بود و روابط بسيار ضعيف خواهد شد.
