دکتر روح اله مدّبر
پژوهشگر دیپلماسی جوانان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در آستانه برگزاری پنجمین اجلاس مهم و راهبردی روسای جمهور کشورهای ساحلی دریای خزر (کاسپین) در سال 2018 می باشیم، لذا تصمیم بر آن شد در این یادداشت از زاویه تجربیات دیپلماسی جوانان در حوزه دریای خزر به این موضوع پرداخته شود.
دریای خزر (کاسپیَن ) پهنه‌ای آبی است که از جنوب به ایران، از شمال به فدراسیون روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود.این دریا که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین نامیده می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.
پس از تغییرات حاصل منطقه ای بعد از اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل کشورهای جدید در پهنه ساحل این دریا مناسبات دیپلماتیک گذشته نیز از دو به پنج جانبه تغییر کرد، لکن در ابتدا رویکرد مناسبات میان کشورهای ساحلی مباحث امنیتی، اقتصادی و رژیم حقوقی این دریا بود و در همین راستا نخست ، طی سه اجلاس سه اجلاس پیشین سران کشورهای ساحلی دریای خزر به ترتیب در ترکمنستان (عشق آباد – اردیبهشت ۸۱ هجری خورشیدی)، ایران (تهران – مهرماه ۸۶ ) و جمهوری آذربایجان(باکو – آبان ۸۹) بیشتر مباحث چند جانبه حول محورهای مذکور همراه با رویکرد توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری صورت پذیرفت. همچنین در چهارمین اجلاس روسای جمهور کشورهای ساحلی خزر که مهر ماه سال 93 در بندر آستاراخان ، فدراسیون روسیه برگزار شد ، به ابتکار آژانس فدرال جوانان روسیه، اولین اجلاس مسئولان و فعالان امور جوانان کشورهای ساحلی دریای خزر هم زمان و در کنار اجلاس روسای جمهور این کشورها برگزار گردید.
هدف این اجلاس استفاده از ظرفیت دیپلماسی جوانان و نزدیکی و تبادل تجربیات جوانان منطقه برای ارائه راهکارهای توسعه مناسبات فرهنگی و اجتماعی بود که با برگزاری جلسات متعدد سخنرانی جوانان و مدیران سیاسی اجتماعی، ضمن معرفی ظرفیتهای کشور خود به بحث و تبادل نظر برای تدوین تفاهم نامه برای راههای گسترش مناسبات چندجانبه با محوریت تحکیم دوستی میان ملتهای ساحلی خزر صورت گرفت ، در این اجلاس طرف جوانان ایرانی شرکت کننده، پیشنهاد برگزاری اجلاس دوم جوانان کشورهای ساحلی خزر در ایران را داد که با استقبال مواجه گردید، دراین راستا دومین اجلاس جوانان کشورهای ساحلی دریای خزر در سال 1394 در جمهوری اسلامی ایران، شهر ساحلی چالوس و با هدف افزایش تعاملات پنج جانبه میان جوانان فعال کشورهای ساحلی خزر برگزار گردید، محور برنامه های ایران در اجلاس مذکور معرفی ظرفیتهای اقتصادی,علمی،عمق پیشینه فرهنگی میان کشورهای ساحلی خزر،تاکید بر ترویج فرهنگ حسن همجواری میان مردم کشورهای ساحلی خزر با استفاده از ظرفیت جوانان و گفتگو در مورد نامه رهبر معظم انقلاب به جوانان غربی بود، که شرکت کنندگان در ایران در پایان اجلاس در زمینه های زیر به تفاهم رسیدند:
«ما به عنوان نمایندگان کشورهای جمهوری آذربایجان، جمهوری قزاقستان، فدراسیون روسیه و ترکمنستان، شرکت کننده در نشست جوانان کشورهای حاشیه دریای خزر که با شعار دریای خز دریای صلح و توسعه پایدار در چالوس برگزار شد، آمادگی خود را برای همکاری همه جانبه و اتخاذ تمامی اقدامات لازم برای تحقق و اجرای برنامه های مشترک در راستای تحکیم صلح و ثبات در منطقه اعلام می داریم.در راستای توسعه همه جانبه و تعمیق روابط بین سازمان های جوانان کشورهایمان بر اساس اصل دوستی، برادری و همکاری متقابلا سودمند اقدام به اتخاذ تصمیمات ذیل شده است:
همسو کردن تلاشها وهماهنگی در روابط بااتخاذ اقدامات و تصممیات در حوزه سیاستگذاری جوانان کشورهای ساحلی دریای خزر.
حمایت از تبادل تجربیات در زمینه سیاستگذاری حوزه جوانان و همچنین اجرای پروژه ها و طرح های موفق در این زمینه بین کشورهای ساحلی دریای خزر، گسترش و تحکیم نقش تشکل های مردم نهاد در کشورهای ساحلی دریای خزر و همچنین حمایت راسخ از گسترش ارتباطات چندجانبه بین این کشورها. پشتیبانی از جوانان کشورهای ساحلی دریای خزر به عنوان سازمان صلح و دوستی و برگزاری منظم فعالیتها و برنامه های فرهنگی بین کشورهای ساحلی دریای خزر.»
سازماندهی و برگزاری منظم محافل جوانان در راستای تبادل نظر و تحکیم مودت و گسترش ارتباطات حرفه ای بین اقشار جوان کشورهای ساحلی دریای خزر (گزارش معاونت ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، خرداد1394) از بندهای این بیانیه شش ماده ای بوده که میتواند زمینه ساز ورود جدی جوانان ایران به استفاده از ظرفیتهای فوق العاده و بکر کشورهای همسایه شمالی حتی در کل منطقه قفقاز را طبق سند افق 1404 جمهوری اسلامی ایران و با رویکرد کسب منافع ملی و سیاست حسن همجواری بوجود آورد.
آنچه مسلم است اکنون در مبادلات سیاسی جهانی علاوه بر توجه به ترویج تبادل تجاری و رویکردهای اقتصادی ، بر نقش مهم ترویج راهبرد حسن همجواری با رویکردهای فرهنگی و استفاده از ظرفیت های دیپلماسی نوین استفاده می شود، در همین راستا از سال 2010 به بعد در حاشیه اجلاسهای دو و چند جانبه بین المللی نشست های جوانان با نظارت دولتها به منظور استفاده از ظرفیت دیپلماسی جوانان و نزدیکی جوانان کشورها بویژه در کشورهایی که با یکدیگر روابط ویژه راهبردی دارند بهره گرفته می شود، طرح هایی مانند تبادل دانشجو میان کشورها خود یکی از همین نمونه های نزدیکی قلوب ملت ها و جوانان با یکدیگر برای کاهش تنش های احتمالی در آینده بویژه میان کشورهای داری مرز مشترک یا پیشینه تاریخی و اجتماعی نزدیک برای رسیدن به فهم مشترک از مسائل جهانی است . لذا برای جمهوری اسلامی ایران با پیشینه عظیم تاریخی در منطقه قفقاز، خاورمیانه و گذشته ویژه در مسیر راه ابریشم بسیار ضروری است که توجه ویژه برای برنامه ریزی در خصوص تبادل و نزدیکی میان جوانان نسل جدید در این مناطق نماید و جایگاه فرهنگی خود را در این نقاط تقویت کرده و از این ظرفیت در راستای اسناد بالادستی تصویب شده توسط رهبر معظم انقلاب بهترین بهره را برای کسب منافع ملی، توسعه اجتماعی و فرهنگی و جلوگیری از نفوذ فرهنگ غرب در منطقه ببرد ، که مسلما این راهبرد رابطه مستقیمی با امنیت ملی ایران دارد.
از حوصله این یادداشت کوتاه خارج است که به عمق تاریخی و نزدیکی فرهنگی ایران با مردم جمهوری اوستیای شمالی-آلانیا در فدراسیون روسیه بپردازم. فقط همین اندازه اشاره میکنم که در اواخر هزاره‌ی دوم میلادی در بخشهایی از قفقاز بویژه اوستیای فعلی، قوم اسکیف‌ها زندگی می‌کردند، آنان از قبایل ایرانی‌زبانی بودند که فرهنگی غنی به وجود آوردند و آنرا در منطقه گسترش دادند. ویا پیشینه نزدیک و طولانی میان شهر دربند، قدیمی ترین شهر فدراسیون روسیه در جمهوری داغستان،با ایران وسایر موارد مشابه در تاریخ و فرهنگ نزدیک ایرانیان با مردم کشورهای آذربایجان،ترکمنستان،قزاقستان و فدراسیون روسیه، لذا ضروری است با بازگویی این گذشته و راهبرد توسعه ای و با نگاه به آینده و عبور از توجه تک بعدی صرف به ترویج فعالیت های اقتصادی گامی اساسی در نزدیکی فرهنگی با کشورهای ساحلی دریای خزر و کل منطقه قفقاز برداشته شود. عملیاتی کردن تفاهم نامه های چندجانبه و حضور فعالانه در بحث دیپلماسی جوانان همراه با ادامه اجلاسهای جوانان کشورهای ساحلی خزر با رویکرد برنامه ریزی اجرایی برای رسیدن به راههای تبادل تجربیات ، برگزاری فستیوالها و مسابقات و جشنواره های فرهنگی مشترک میان جوانان این کشورها و موارد مشابه در نزدیکی بیشتر مردم این منطقه با یکدیگر و آشنایی آنان با هم کمک می کند، شایسته و مصلحت نیست مردمی که در قرون گذشته بدون هر نوع تکنولوژی و وسایل ارتباط جمعی پیشرفته با یکدیگر نزدیکی داشته اند اکنون مناسباتشان صرف اقتصادی و در اندازه محدود باشد، ظرفیت ویژه رسانه ها و فضای مجازی برای نزدیکی قلب های این ملت ها بسیار می تواند کاربردی باشد، و قطعا رویکرد مردم و مسئولان این منطقه به احترام به حقوق و رعایت حسن همجواری و نگاه به عدم دخالت بیگانگان در مسائل مهم منطقه خزر می تواند در تسریع دستیابی و عملیاتی کردن توافقات نوشته شده بر کاغذ سرعتی فراوان بخشیده و بر ثبات آن بیفزاید.
در این بین نقش جوانان بسیار پررنگ تر و در تسریع این فرایندها به عنوان موتور محرک قدرتمند و پرانگیزه میباشد. البته شایان ذکر است طی ده سال گذشته ارتباطات جوانان کشورهای روسیه، قزاقستان،ترکمنستان و آذربایجان به واسطه مشترکات فراوان آنها با یکدیگر بسیار نزدیک تر بوده و هر ساله با برگزاری برنامه های مختلف علمی،فرهنگی در مسیر تقویت بیشتر آن نیز گام برداشته اند. البته ورود بخش جوانان ایران به این روابط که از سال 1393 با حمایت وزارت امور خارجه و دبیرخانه دریای خزر آغاز شد، فرصت مناسبی را برای حضور در برنامه های بین المللی جوانان منطقه و کسب تجربیات لازم از این نشستها، و دهها دستاورد مهم دیگر پدید آورده که می طلبد در پنجمین اجلاس روسای محترم جمهور نیز به مباحث جوانان توجه ویژه ای گردد و به عنوان راهبردی مهم با نگاه به آینده واستفاده از این ظرفیت عظیم پیگیری گردد.
واژگان کلیدی: جوانان، کشورهای ساحلی کاسپین ، ظرفیت توسعه، فرهنگ حسن همجواری
