مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
شیعیان عربستان، اقلیتی مهم و برجسته بوده و بیشتر در استان شرقیه که از نظر اقتصادی بزرگ‌ترین منطقه نفت خیز عربستان است، زندگی می‌کنند. شیعیان همواره مورد تبعیض‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی قرار گرفته و هویتشان مورد انکار قرار می‌گیرد. در این بین با توجه به وضعیت کنونی تنش بین دولت و شیعیان برای بررسی رابطه دولت با شیعیان در عربستان به گفتگویی پرداخته ایم:
واژگان کلیدی: جنگ سرد، سعودی، شیعیان، عربستان، الشرقیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تحولات دو سال گذشته مناطق شیعه نشین عربستان چگونه بوده است؟
با توجه به سیطره وهابیت بر خاندان حاکم آل سعود و تلاش آل سعود برای حاکم کردن این دیدگاه بر گستره عربستان، شیعیان از ابتدا در نظر آل سعود یک مزاحمت و یک تهدید تلقی می شد. سعودی ها هنوز هم چنین نگاهی که به شیعیان این کشور دارند آن ها را به صورت قانونی و رسمی به رسمیت نمی شناسند و با آن ها را شهروند قانونی و رسمی تلقی نمی کنند. البته این زاویه گیری و این نگرش منفی به شهروندان شیعه عربستانی، در طول چند سال اخیر شدت پیدا کرده است. در طول چند سال اخیر با توجه به گسترش نفرت مذهبی از سوی سعودی ها در سطح منطقه، شیعیان شرق عربستان، تهدید بیشتری را از اجانب حکومت احساس کردند و مزاحمت های جدی را به خصوص درباره به جا آوردن آداب مذهبی مانند برگزاری مراسم عاشورا و داشتن نماز جماعت در مساجد خود، موضع گیری شیعیان در قبال حرکت های جنایت آمیز آل سعود ، مانند دستگیری و شهادت شیح باقر النمر واکنش هایی مردم عربستان چه به دستگیری و چه به شهادت ایشان نشان دادند. تلاش در سرکوب حرکت ها داشتند و هیچ پاسخ منطقی هم به درخواست ها و مطالبات شیعیان عربستان نمی دادند. بعد از شروع موج بیداری در بین کشورهای عربی در سال 2011 میلادی به بعد شیعیان عربستان هم مطالباتی داشتند و شیوه ای را به کار گرفتند که توسط آل سعود سرکوب شد تا از گسترش این حرکت به سایر مناطق عربستان جلوگیری شود. به همین خاط پتانسیل نهفته ای در بین شیعیان عربستان داریم که آن ها حق خود حتی ساده ترین حقوق، مثل حق داشتن آزادی مذهبی و به جا آوردن رفتارهای عبادی را از خود در حکومت آل سعود از دست رفته می بینند. غیر از این علی رغم داشتن لیاقت های علمی و تخصصی، که در طول حکومت هشتاد ساله آل سعود، شیعیان هیچ گاه این اجازه را پیدا نکردند نتوانستند در ساختار حاکمیت آل سعود رشد کنند و جایگاه پیدا کنند. این هم دلیل دیگری برای این امر است و بازتاب منفی را به جای گذاشته است. در کنار این ها مشکلات دیگری نیز وجود دارد، یعنی حتی شیعیان سکولار که گرایش ها و رفتار مذهبی ندارند، به صرف این که از خانواده شیعه و محله شیعه نشین بیرون آمده اند، حکومت با آن ها رفتار نامناسبی دارد و آنها را از خود نمی داند. این باعث می شود که جنگ سردی بین سعودی ها و عمده شیعیان این منطقه وجود داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی چه جریان های عمده سیاسی، حتی نظامی و سازمان یافته در بین شیعیان عربستان به ایفای نقش می پردازند؟
با توجه به قدرت سرکوب شدید رژیم آل سعود، حزب مشخصی که بتواند فعالیتی کند یا این که سازمان و تشکیلات مشخصی که بتواند بین شیعیان این کشور فعالیت کند، تقریبا وجود ندارد. ما تلاش هایی را در طول چهار دهه گذشته در مناطق شرقی عربستان و حتی در سمت مدینه شاهد بودیم که تلاش می کردند حداقل با حرکت های فرهنگی و غیر سیاسی، شخصیت و شاکله ای را به شیعیان عربستان بدهند. مثل تلاش شیعیان مدینه صورت گرفت و ماهیت کاملا فرهنگی- عبادی از سوی رهبر شیعیان مدینه داشت (که ارتباطات علمی و همبستگی جدی را با حوزه های نجف و قم داشتند) اما آل سعود آن حرکت را نیز تحمل نکرد و اجازه نداد شاکله فرهنگی- مذهبی با رفتارهای غیر سیاسی در منطقه مدینه ادامه پیدا کند. به همین خاطر، هر چند که می دانیم نارضایتی در بین شیعیان عربستان بالاست و در غالب سلول ها و هسته هایی فعالیت های سیاسی و یا حتی فعالیت های نظامی انجام می دهند اما امکان آن نیست که سعودی ها با توجه به سرکوب شدید چنین اجازه ای را بدهند. حرکت ها و جنبش های فرهنگی هم در بین شیعیان عربستان اجازه رشد و نمو پیدا نکرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت کنونی آیا استراتژی مشخص مبارزاتی و یا نظامی- امنیتی برای مقابله با حکومت عربستان در بین شیعیان وجود دارد؟
ما نشانه هایی از حرکت هایی که به دنبال سرنگونی آل سعود باشد، در چند دهه اخیر شاهد نبوده ایم. چون با واقعیت سازگار نیست و امکان پیروزی کمی دارد، عملا چنین گزینه ای را در بین شیعیان عربستان شاهد نبوده ایم. هر چند که دولت سعودی، شیعیان عربستان که به دنبال ایجاد گروه ها و هسته های نظامی هستند را متهم کرده است. اما در عمل چیزی مشاهده نشده است و هسته های وهابی دارای تفکر تکفیری که به دنبال ضربه زدن به آل سعود بودند و به دلیل اختلافاتی که با آل سعود دارند، تعدادشان بسیار زیاد بوده است و در طی سال های 2006 میلادی تا حدود چهار سال بعد از آن، سعودی ها تلاش وسیعی را انجام دادند تا گروه های مسلح تکفیری را (که در غالب خانه های تیمی در مناطق تشکل پیدا کرده بودند،) حکومت آل سعود در طی چهار سال تلاش کرد تا با کمک نیروهای امنیتی آمریکا و حتی کمک گرفتن از اف بی آی آمریکا، آن ها را سرکوب کند، دستگیر نماید و آن هسته ها و خانه های تیمی را متلاشی نماید. اما اصلا چنین موردی را در بین شیعیان عربستان شاهد نبودیم. یعنی علی رغم اتهامات و ادعاها از سوی سعودی ها مطرح شده، در عمل حتی یک هسته نظامی در بین شیعیان پیدا نشده است. این نشان می دهد که لااقل در چند دهه اخیر، شیعیان چنین گزینه ای را به طور جدی به رسمیت نمی شناسند و بیشتر به دنبال فعالیت های سیاسی و فرهنگی هستند تا حرکت های نظامی.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا وضعیت کنونی رابطه دولت عربستان با شیعیان، جدا از روابط ایران و عربستان تحت تاثیر عوامل منطقه ای و بین المللی نیز هست؟
مهم ترین عامل نگرش تبعیض آمیزی سعودی ها به شهروندان خود است و همین نگرش باعث شده است که سعودی ها نتوانند اعتماد شهروندان خودشان را جلب کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده چشم انداز رویکرد دولت عربستان نسبت به شیعیان با توجه به شکاف های داخلی چگونه است؟
جناحی که (یعنی سلمان بن عبدالعزیز و تیم فرزندانش،) فعلا در عربستان حاکم است تیم بسیار خام و بی تجربه ای و رفتارهای بسیار افراطی را در صحنه سیاسی عربستان داشتند. با وجود این نگرش خام و افراطی بعید است که بتوان آینده مطلوبی را برای شیعیان عربستان و حکومت این کشور جستجو کرد. زیرا این روابط ناشی از سو رفتار آل سعود دچار تنش شده و اگر آل سعود، رفتار مناسب و عقلانی را با این دسته از شهروندان خود دنبال می کرد، واقعا شاید تنش ها بین آل سعود و شیعیان به حداقل ممکن می رسید. فقدان عقلانیت و رفتارهای افراطی از سوی آل سعود و تلاش برای گستردگی تفکر تکفیری و وهابی به کل کشور باعث شده است که تنش بین شیعیان و آل سعود ایجاد شود.
