دکتر رضا دهقانی
استاد دانشگاه و کارشناس ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
جایگاه امنیتی ـ جهانی ترکیه
جایگاه امنیتی ـ جهانی ترکیه، یک جایگاه کلیدي و تکیه گاهی در تجدید ساختار جهانی و به ویژه در معماري امنیتی جهان به حساب می آید. ترکیه باید یک جایگاه امنیتی جهانی بسازد که در مقیاس هاي امنیت جهانی و تجدید ساختار جهان نقطه تعادل را تشکیل دهد. ترکیه باید در معماري جدید امنیتی جهان در خط مقدم باشد. جایگاه امنیتی جهانی ترکیه از چهار عامل تشکیل می شود:
ـ همکاري منطقه ای با ایالات متحده در سطح بالا: ترکیه باید با امریکا در مقابله با تهدیدهاي امنیتی منطقه همکاري کرده و دو نظام امنیتی اصلی تشکیل شده توسط امریکا را بسازد؛ همکاريهاي اطلاعاتی را وسیعتر سازد؛ در ایجاد نیروي بازدارنده همکاري کند؛ به مقامات نظامی امریکا اجازه دهد تا در چارچوب ناتو از امکانات ترکیه استفاده کنند؛ در توسعه و تعلیم استانداردهاي نظامی در کشورهاي منطقه همکاري کند؛ و در زمینه امنیت انرژي مساعدت نماید. ترکیه باید به عنوان یک نیروي ایجاد ثبات و نه نیروي مداخله گر در واحدهاي ائتلافی ایجاد شده توسط ایالات متحده همکاري کند.
ـ همکاري با اتحادیه اروپا: ترکیه باید با هدف ایجاد نیروي بازدارنده و تضمین ثبات در زمینه هاي مورد علاقه مشترك ترکیه و اتحادیه اروپا همکاريهاي منطقه اي محدود داشته باشد.
ـ تشکیل نیروي بازدارنده و منبع ثبات در منطقه نزدیک: ترکیه باید به عنوان یک کشور پیشگام در منطقه نزدیک که سرشار از تهدیدها است به عنوان یک نیروي بازدارنده و منبع ثبات عمل نماید. فعال بودن در نیروهاي بازدارنده در خارج از مرزها با هدف کاهش تهدیدها و از طریق گسترش روابط دوجانبه با کشورهاي منطقه صورت گیرد، تا امنیت را براي حمل و نقل و همچنین منابع وسیع انرژي منطقه تأمین نماید.
ـ سیاست ساز و مجري فعال در سازمانهاي بین المللی: ترکیه باید از گسترش دامنه نفوذ ناتو در مقوله ایجاد امنیت بین الملل حمایت کند، از شراکت ناتو در برنامه هاي نیروي مداخله گر اضطراري و حافظ صلح حمایت نماید و در حیطه هاي مرتبط با آن سیاست ساز و مجري فعال باشد[1].
جایگاه اقتصادي، اجتماعی، تجاري و انرژي ترکیه در جهان
جایگاه جهانی ترکیه از نظر اقتصادي، اجتماعی، تجاري و انرژي در چهار عامل اصلی زیر تعریف شده است:
ـ شراکت تجاري و اقتصادي زیاد با اتحادیه اروپا: در تلاش براي افزایش روابط منطقه اي در جهان، اتحادیه اروپا باید شریک اصلی اقتصادي و تجاري ترکیه باشد و روابط دوجانبه تجاري و سرمایه گذاري باید گسترش یابند. همزمان ترکیه با استفاده از کریدور شرق غرب چهارمین شاهرگ تأمین انرژي اروپا باشد با توجه به این که جمعیت اروپا رو به پیري و کاهش است، ترکیه می تواند در چارچوب سیاست مهاجرت، تأمین کننده نیروي کار اروپا باشد .
ـ شراکت دوجانبه و همکاري منطقه اي با ایالات متحده: ترکیه باید در زمینه هاي سرمایه گذاري مستقیم و سرمایه گذاري مالی، روابط اقتصادي خود با امریکا را تقویت کند. شراکت تجاري باید بیشتر در چارچوب پروژه خاورمیانه بزرگ امریکا صورت گیرد. منطقه اي گرایی و الزام به پیروي از رژیم تجاري امریکا، گسترش روابط تجاري با امریکا را محدود می کند. توسعه و غنی سازي کریدور شرق غرب در سیاستهاي انرژي باید از دیگر جنبه هاي همکاريهاي منطقه اي باشد.
ـ دیپلماسی تجاري و اقتصادي چندجانبه با کشورهاي منطقه: کشورهاي نزدیک در منطقه نقش مهمی در جایگاه جهانی تجاري و اقتصادي ترکیه دارند. در روند حرکت به سمت جهانی سازي، ترکیه باید روابط تجاري و اقتصادي خود با کشورهاي منطقه افزایش دهد و در منطقه به عنوان یک رهبر ظاهر شود تا صرفاً به اتحادیه اروپا وابسته نباشد به این دلیل ترکیه باید عملکردهاي نهادهاي رو به گسترش اقتصادي و بازرگانی و مقررات کشورهاي منطقه را در نظر داشته باشد؛ زیرساختهاي قانونی ایجاد کند که با سیستم بین المللی مطابقت کند؛ حرکت به سوي اقتصاد بازار را سرعت بخشد؛ جریان کالا و سرمایه در بازارهاي جهانی و منطقه اي را تسهیل کند؛ در کشورهاي منطقه به طور مشترك سرمایه گذاري کند؛ و در کشورهاي منطقه شراکت اقتصادي و سازمانهاي همکاري ایجاد نماید. ترکیه در منطقه خود باید به عنوان مرکز خدمات منطقه اي، پل انرژي و منبع تأمین آب ظاهر شود.
ـ روابط دوجانبه با سایر کشورها: ترکیه باید روابط تجاري و اقتصادي خود با دیگر کشورها را فراتر از محدوده هاي جغرافیایی و در سایر مناطق گسترش دهد. ترکیه باید به روابط خود با کشورهایی اولویت دهد که در توازن جدید انرژي قرار می گیرند و سهم مهمی در تأمین انرژي در دوره آینده دارند. (مناطقی مانند افریقاي مرکزي و آفریقا در حوالی صحراي کبیر[2].
چشم انداز2023 و حزب عدالت و توسعه
در 30 سپتامبر 2012 حزب عدالت و توسعه سند چشم انداز بلندمدت حزب را تا سال 2023 با شعار «ملت بزرگ ، قدرت بزرگ» انتشار داد. در این چشم انداز کوشش شده است محتوا و اهداف آن همراستا و قرین چشم انداز 2023 ترکیه باشد تا چنین القا کند که ترکیه در معیت حزب عدالت و توسعه این مسیر را تا رسیدن به اهداف سند چشم انداز خواهد پیمود[3].در عرصه اظهار نظر های سیاسی سران حزب عدالت و توسعه هم چنین سودایی وجود دارد ماندن در قدرت تا سال 2023. نمونه بارز اين توجه به سال 2023 را بايد درسخنان آوريل 2012 احمد داوداوغلو مشاهده نمود،آنجاكه مي‌گويد:«هرسرزميني كه درسالهاي 1911 تا 1923 ازدست داده ايم وازآنها عقب‌نشيني كرده ايم رادرسالهاي 2011 تا 2023،به دست مي‌آوريم و با برادرانمان درآن سرزمينها ديدار مي كنيم. اين يك مأموريت تاريخي ضروري است»[4].
این موضوع با انتخابات شوراها و شهرداری ها در عرصه میدانی بهتر خود را نمایان ساخت؛ انتخابات شوراهاوشهرداري‌هاي تركيه در 31 مارس 2014 برگزارشد وحزب عدالت وتوسعه باكسب حدود 45 درصدآراي رأي دهندگان و به دست آوردن كرسي شهرداري‌شهرهاي مهم ماننداستانبول وآنكارا به پيروزي مهمی دست يافت. انتخابات شوراهاوشهرداري‌هارابايديكي ازانتخابات سه‌گانه‌اي دانست كه قراراست درسالهاي 2014 و 2015 درتركيه برگزارشود،سه‌گانه‌اي كه شامل اولين انتخابات رياست جمهوري وانتخابات پارلماني نيزمي‌شود.
اردوغان كه ازكسب پيروزي 45 درصدي حزب خود در انتخابات شوراها و شهرداری ها مغرور و شادشده بود، مي‌گويد: امروز،روزپيروزي صلح داخلي وبرادري واهداف تركيه براي سال 2023 بود[5]. اردوغان به دنبال ادامه حكومت درتركيه مي‌باشد،بنابراين موضوع عضويت دراتحاديه اروپا واقدامات حزبش رامي‌توان دستاويزي سياسي براي حفظ قدرت حداقل تا سال 2023 ميلادي دانست.
امپراتوري يوروعثماني که رهبران عدالت و توسعه تحقق آن راتا درسال 2023 در سر می پرورانند، امپراتوري‌اي خواهد بود برخاسته از اندیشه نوعثمایسم که ظاهراً داراي عقايداسلام سني مذهب بوده، به برتري قومي و نژادي تركها تأكيد داشته و خواستار گسترش چتر حمایت یا نفوذ خود بر سر قلمروهای پیشین عثمانی در خاورمیانه و بالکان است. این امپراتوری اگرچه متصف به صفت اسلامی است اما در اصل داراي هويت سكولار و اروپايي خواهد بود.
محدودیت ها و مشکلات ترکیه برای تحقق اهداف برنامه چشم انداز 2023
به رغم اهداف آرمان خواهانه برنامه چشم انداز 2023، ترکیه در نیل به اهداف این سند با مشکلات و موانع چندی هم روبرو است که ضرورت دارد برای حل آنها تدابیر و اقدامات لازم و مؤثری اتخاذ کند: ناموزونی رشد اقتصادی بین بخش های شرقی و غربی ترکیه ، کسری بودجه و افزایش واردات علی رغم افزایش درآمد سرانه در سال 2012 به بیش ازدوازده هزار دلار ، بالا بودن توزیع فقر درکشور ، هزینه بالای انرژی صنایع متوسط و کوچک ترکیه را که موتور صادرات کشور محسوب می شوند را زمین گیر کرده است؛[6] تراز منفی صادرات و واردات، ماجراجویی های سیاسی و منطقه ای در سالهای اخیر که تأثیرات منفی چندی بر اقتصاد ترکیه داشته است.خلاصه آن که اقتصاد ترکیه به رغم پیشرفت های خیره کننده در دهه اخیر نتوانسته حرکت موزون و مستمر داشته باشد.
فرصت ها و امکانات ترکیه برای نیل به اهداف چشم انداز 2023
شالوده کشور از منظر توسعه پایدار درست و مناسب است و منتظر برداشتی هوشمندانه و کارآمد است . ترکیه از لحاظ برابری قدرت خرید در میان 17 اقتصاد برتر جهان است از لحاظ زمین قابل کشت در مقام دهم جهان ایستاده است، جمعیت جوان ترکیه 44 درصد زیر 24 سال هستند. موفقیت بنگاههای ترکیه در سرمایه گذاری در خارج از ترکیه در اروپای مرکزی ، شرقی و خاورمیانه و شمال آفریقا درخور توجه است، جذابیت برای سرمایه گذاری خارجی ، موقعیت حساس ژئواستراتژیک ،عضویت در ناتو، ارتش بزرگ ، ذخایر آب ، جاذبه های توریستی ، منابع معدنی کمیاب مانند کرم ، بور، توریم، تعهد به بازار آزاد ، سیستم مالی بازسازی شده ، باعث شده این کشور تمامی ملزومات را برای ساختن یک آینده بهتر داشته باشد[7].
دورنمای تحقق چشم انداز 2023
سال 2023 كه صدمين سال تأسيس جمهوري تركيه است ، براي تركها تاريخ مهمي براي دستيابي به اهداف آرمانيشان مي باشد. از آنجا كه تصميم گيري ها و سرمايه گذاري هاي فعلي تركيه، پايداري داخلي و توسعه موفق و پايدار اين كشور در باقيمانده قرن 21 را تحت تأثير قرار خواهد داد، اين كشور با يك چنين چشم انداز استراتژيكي مي بايست تمام محدوديتها و مشكلات اساسي خود را، اعم از مشكلات مديريتي، اجرايي، ارزشي، آموزشي و سيستم اداره كشور را مدنظر قرار دهد. هم چنين به منظور تهيه چشم اندازي كارا، مي بايست امكانات و پتانسيل هاي كشور شناسايي شده، در جهت استفاده هر چه بيشتر و كارا تر از اين امكانات گام برداشته شود. در صورت توجه مناسب و شايسته به امكانات اين كشور ازجمله موقعيت جغرافيائي تركيه به عنوان پل ارتباطي آسيا و اروپا و قرار گرفتن در حوزه درياي خزر، برخورداري از جمعيت جوان و ذخاير آبي، نهادهاي ريشه دار، محيط طبيعي، جاذبه هاي توريستي و… مي توانند فرآيند توسعه و نيل به اهداف چشم انداز 2023 را سرعت ببخشد.
واژگان کلیدی:سند چشم انداز 2023 ترکیه،سند چشم انداز ترکیه ، سند چشم انداز 2023، دولت ترکیه ،جایگاه امنیتی ـ جهانی ترکیه،جایگاه اقتصادی ترکیه
[1]. T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI HİMAYESİNDE, Türkiye’nin Stratejik Vizyonu 2023 Projesi ( 2008 – 2023, Türkiye )ss.23-24
[2]. Political vision of AK parti,jstice and development party 2023,30 september 2012,p.51
[3] . Political vision of AK parti,jstice and development party 2023,30 september 2012,68 p
[4]. خبرگزاري كردپرس. 16/10/1391. به آدرس:http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/?Id=37631
[5].پايگاه خبري تحليلي فردا. 11/1/1393 ،به آدرسhttp://www.fardanews.com/fa/news/332580
[6]. Ferhat Arslan: The Tourism Policy of European Union and an evaluation about tourism strategy 2023 of Turket, The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 31 Volume: 7 Issue: 31,s.56
[7]. Tourism Strategy of Turkey 2023,Minstry of culture and tourism,Ankara 2007,s.12
